İnsan Hakları Hukuku
Prof. Dr. Hasan Tahsin Fendoğlu
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ 5
İÇİNDEKİLER 9
1 BÖLÜM:
GENEL OLARAK İNSAN HAKLARI
I İNSAN HAKLARI KAVRAMI, GELİŞİMİ VE
SINIFLANDIRILMASI 15
A KAVRAM 16
B İNSAN HAKLARININ GELİŞİMİ 21
C İNSAN HAKLARININ SINIFLANDIRILMASI 30
II KLASİK (KİŞİSEL) HAKLAR VE ÖDEVLER 37
A YAŞAM HAKKI 37
B KİŞİNİN YAŞAMA VE KENDİNİ GELİŞTİRME HAKKI (1982/17-1) İLE İLGİLİ AYM BİREYSEL BAŞVURU KARARLARI 40
C HAK ARAMA VE YASAL YARGILAMA HAKKI (YASAL VE KİŞİSEL CEZA, MASUMİYET KARİNESİ, HUKUKA AYKIRI KANIT) 55
D ÖZEL YAŞAMIN GİZLİLİĞİNİN KORUNMASI VE MAHREMİYET 56
E UNUTULMA HAKKI 60
F KONUT DOKUNULMAZLIĞI 62
G İLETİŞİM ÖZGÜRLÜĞÜ 62
H SEYAHAT VE YERLEŞME ÖZGÜRLÜĞÜ 64
İ İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ 64
K EĞİTİM VE ÖĞRENİM HAKKI 69
L TOPLANTI VE DERNEK KURMA HAKKI 70
M CEVAP HAKKI VE BASIN ÖZGÜRLÜĞÜ 70
N ÇOCUĞUN VELAYETİ VE HÂKİMİN MÜDAHALESİ 71
III SİYASAL HAKLAR 72
IV SOSYO-EKONOMİK VE KÜLTÜREL HAKLAR 73
A AİLENİN KORUNMASI 73
B ÇALIŞMA HAKKI 73
C SENDİKALI OLMA HAKKI 75
D SOSYAL GÜVENLİK HAKKI 75
E SAĞLIK HAKKI 75
F ÇEVRE HAKKI 76
G BARIŞ HAKKI 77
V HAKLARIN SINIRLANMASI 77
A HAKLARIN SINIRLANMASI 77
1 Hakların sınırlanmasının sınırlanması 78
2 AİHS’e göre sınırlamanın sınırları 80
B HAKLARIN KORUNMASI 81
1 Hukuk dışındaki sınırlayıcı faktörler 81
2 Devletin hukukla sınırlanması 81
C TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN KULLANILMASINDA SİSTEMLER 82
VI TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN ANAYASA VE DİĞER
KAYNAKLARDA DÜZENLENMESİ 83
1 Anayasalarda İnsan Haklarının Düzenlenmesi 83
2 Diğer Kaynaklarda İnsan Haklarının Düzenlenmesi 84
İKİNCİ BÖLÜM:
BİRLEŞMİŞ MİLLETLER VE
İNSAN HAKLARININ KORUNMASI
A ULUSLARARASI KURULUŞLAR VE İNSAN HAKLARI 89
1 Birleşmiş Milletler Anlaşması 89
a Birleşmiş Milletler Teşkilatı 91
aa Genel olarak 91
bb Birleşmiş Milletlerin Organları 92
cc Birleşmiş Milletlerin Restoresi 94
dd Sonuç 96
B Birleşmiş Milletler Teşkilatı Bünyesinde Oluşturulan İnsan Hakları Metinleri 96
1 İnsan Hakları Evrensel Bildirisi (1948) 96
2 Milletlerarası İnsan Hakları Sözleşmeleri 97
C İNSAN HAKLARINA İLİŞKİN DİĞER SÖZLEŞMELER 97
1 Her Türlü Irk Ayrımının Kaldırılmasına İlişkin
Milletlerarası Sözleşme (European Commission against Racism and Intolerance) (ECRI) 97
2 Kadınlara karşı her türlü ayrımcılığın kaldırılması sözleşmesi (Convention on the Elimination of All Forms of Discrimination Against Women) (CEDAW) 98
3 İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı veya
Haysiyet Kırıcı Muamele veya Cezaya Karşı Birleşmiş
Milletler Sözleşmesi 100
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM:
AMERİKA BİRLEŞİK DEVLETLERİNDE
İNSAN HAKLARININ KORUNMASI
A GENEL OLARAK 107
B BASIN ÖZGÜRLÜĞÜ İLE İLGİLİ ABD YÜKSEK MAHKEME KARARLARI 114
C İFADE HÜRRİYETİ 119
D FEDERAL YÜKSEK MAHKEME’NİN SEÇİM DÖNEMİ KARARLARI 122
1 Arkansas Educational Television Commission (AETC) v Forbes davası 122
2 FCC v League of Women Voters davası 122
3 Wilson v Layne davası 123
E FEDERAL YÜKSEK MAHKEMENİN KOMÜNİZM PROPAGANDASI İLE İLGİLİ KARARLARI 123
F FEDERAL YÜKSEK MAHKEMENİN LAİKLİKLE İLGİLİ KARARLARI 125
G FEDERAL YÜKSEK MAHKEMENİN YARGI İLE İLGİLİ KARARLARI 127
H FEDERAL YÜKSEK MAHKEMENİN MÜSTEHCENLİK
İLE İLGİLİ KARARLARI 128
1 RAV v St Paul davası 128
2 United States v American Library Association davası 129
3 FCC v Pacifica Foundation davası 129
4 Ginsberg v New York davası 129
5 Virginia v Black 129
6 Freedman v Maryland davası 129
7 Stanley v Georgia davası 130
8 FYM, Osborne v Ohio 130
9 Roth v United States 130
10 FYM, Miller v California 130
11 A Shcroft v The Free Speech Coalition 131
12 Miskin v New York 131
13 Ginzburg v United States 132
14 Memoirs v Massachusetts 132
SONUÇ 133
A İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ: 133
B AÇIK VE YAKIN TEHLİKE 133
C DEVLETİN MEŞRU MÜDAFAA HAKKI 133
D LAİKLİK 133
E ASKERLİK 134
F YARGIYA ELEŞTİRİ 134
G İFADE HÜRRİYETİ 134
H MÜSTEHCENLİK 135
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM:
AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİNDE
İNSAN HAKLARININ KORUNMASI
I GİRİŞ 140
II ULUSLARARASI HUKUK KURALLARI VE ANAYASALAR 141
III HUKUKUN GENEL İLKELERİNİN ANAYASA ÜSTÜLÜĞÜ 145
IV AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ NORMLARININ
ANAYASA ÜSTÜLÜĞÜ SORUNU 149
V AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ KARARLARINDA
İNSAN HAKLARI 160
A GENEL OLARAK 160
B AİHS SİSTEMİNDE İNSAN HAKLARI 163
C AİHM VE 1982/13 172
a Sınırlama Bir Kanun ile Düzenlenmiş Olmalıdır 172
b Sınırlama Meşru Bir Amaca Yönelmiş Olmalıdır 173
c Sınırlama Demokratik Bir Toplum İçin Gerekli Olmalıdır 174
D AİHM VE DEVLETİN TAKDİR YETKİSİ 174
1 AİHM’nin Takdir Yetkisi Öğretisi 174
2 Avrupa Mutabakatı 175
E AİHM KARARLARINDA İFADE ÖZGÜRLÜĞÜNÜN KORUNMASI 177
F DEMOKRATİK TOPLUM DÜZENİNİN GEREKLERİ VE AİHM 178
G AİHM’NİN BÜNYESEL SORUNLARI 178
H AİHM VE TÜRK YARGISI 179
I AİHM KARARLARI: 2008 YILININ ANALİZİ 180
BEŞİNCİ BÖLÜM:
TÜRK ANAYASALARI VE İNSAN HAKLARI
I GİRİŞ 189
II CUMHURİYET ÖNCESİNDE İNSAN HAKLARI 196
A 1876 ANAYASASI ÖNCESİNDE İNSAN HAKLARI 196
B 1876 ANAYASASI SONRASI 201
III CUMHURİYET DÖNEMİ (1982 ANAYASASI ÖNCESİ) İNSAN
HAKLARI 202
A 1921 ANAYASASINDA İNSAN HAKLARI 202
B 1924 ANAYASASINDA İNSAN HAKLARI 202
C 1961 ANAYASASINDA İNSAN HAKLARI 202
IV 1982 ANAYASASINDA İNSAN HAKLARI 204
A 1961 VE 1982 ANAYASALARI ARASINDAKİ FARKLAR 204
B GENEL OLARAK 205
C OLAĞANÜSTÜ YÖNETİM USULLERİ 218
D OLAĞANÜSTÜ HALLERDE ANAYASA YARGISI 223
ALTINCI BÖLÜM:
İNSAN HAKLARI VE TERÖR
(ULUSLARARASI ANAYASA HUKUKU BOYUTU)
I GİRİŞ 232
II CEZA HUKUKUNU BİRLEŞTİRME KONFERANSLARINDA
TERÖR KAVRAMI 234
III TERÖRLE MÜCADELE SÖZLEŞMELERİNDE TERÖRİZM
(CENEVRE SÖZLEŞMELERİ) 235
IV MİLLETLER CEMİYETİ KARARLARINDA TERÖRİZM 235
V BİRLEŞMİŞ MİLLETLER KARARLARINDA TERÖR
KAVRAMI 236
VI AVRUPA KONSEYİ KARARLARINDA TERÖRİZM 238
VII AGİT BELGELERİNDE TERÖRİZM 239
VIII SONUÇ 240
YEDİNCİ BÖLÜM:
İNSAN HAKLARI BAĞLAMINDA DEMOKRASİ, EŞİTLİK, CUMHURİYET, MONARŞİ, HUKUK DEVLETİ VE
SOSYAL DEVLET KAVRAMLARI
I DEMOKRASİ KAVRAMI 246
A GİRİŞ 246
1 İdeal demokrasi 247
2 Deneysel demokrasi (ampirik demokrasi; poliarşi) 249
B DEMOKRASİ TARTIŞMALARI 255
C DEMOKRASİ TEORİLERİ 261
D “DEMOKRATİK DEVLET” KAVRAMI 266
E TÜRK ANAYASALARI VE DEMOKRASİ 268
1 1876 ANAYASASI VE DEMOKRASİ 268
2 1921 ANAYASASI VE DEMOKRASİ 268
3 1924 ANAYASASI VE DEMOKRASİ 268
4 1961 ANAYASASI VE DEMOKRASİ 269
5 1982 ANAYASASI VE DEMOKRASİ 270
a 1982 Anayasasına eleştiriler 270
b 1982 Anayasasında AİHS’ne aykırılıklar vardır 272
c 1982 Anayasasında, özgürlük-güvenlik dengesi 272
II EŞİTLİK 274
III CUMHURİYET 280
IV MONARŞİ VE DİKTATÖRLÜK 282
1 MONARŞİ 282
2 DİKTATÖRLÜK 284
V HUKUK DEVLETİ 285
VI SOSYAL DEVLET 288
SEKİZİNCİ BÖLÜM:
YARGININ BAĞIMSIZLIĞI VE TARAFSIZLIĞI
I KAVRAMLAR 295
II YARGI FONKSİYONU KAVRAMI 310
KAVRAM İNDEKSİ 317
KAYNAKLAR 331
ÖZGEÇMİŞ 367