İnsan Hakları Hukuku Ders Kitabı

Prof. Dr. İlhami SÖYLER

 

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ5

İÇİNDEKİLER.7

BİRİNCİ BÖLÜM

İNSAN HAKLARININ KAVRAMSAL ÇERÇEVESİ

GENEL AÇIKLAMA 21

İNSAN (KİŞİ) VE HAK KAVRAMLARI21

İNSAN (KİŞİ) KAVRAMI21

Gerçek Kişiler.21

Kişinin Ehliyetleri .22

Hak Ehliyeti .22

Fiil Ehliyeti 22

aba. Fiil Ehliyetinin Şartları.23

abb. Fiil Ehliyetine Göre Gerçek Kişiler .23

Tüzel Kişiler25

Kamu Tüzel Kişileri 25

Özel Hukuk Tüzel Kişileri 25

HAK KAVRAMI VE UNSURLARI.26

Hak Kavramı.26

Unsurları .26

HAK TEORİLERİ .27

İrade Teorisi27

Menfaat Teorisi.27

Karma Teori28

Hukuki İlişki Teorisi.28

HAKLARIN SINIFLANDIRILMASI.28

Kamu Hakları28

İçindekiler

8

Kamu Haklarının Özellikleri.29

Kamu Haklarının Türleri.29

Kişi Hakları30

Sosyal ve Ekonomik Haklar30

Siyasi Haklar30

Özel Haklar.30

Özel Hakların Özellikleri 31

Özel Hakların Türleri31

Konusuna Göre Özel Haklar31

baa. Şahıs Varlığı Hakları31

bab. Malvarlığı Hakları32

Niteliğine Göre Özel Haklar32

bba. Mutlak Haklar32

bbb. Nispi Haklar.34

Dayanağına Göre Özel Haklar.34

bca. Bağımsız Haklar.34

bcb. Bağımlı Haklar.35

Etki ve Sonuçlarına Göre Özel Haklar35

bda. Yenilik Doğuran Haklar.35

bdb. Yenilik Doğurmayan Haklar36

Devir Kabiliyetine Göre Özel Haklar36

bea. Devredilebilen Haklar36

beb. Devredilemeyen Haklar .37

İNSAN HAKLARI KAVRAMI, UNSURLARI,

NİTELİKLERİ VE TÜRLERİ37

İNSAN HAKLARI KAVRAMI37

İNSAN HAKLARI KAVRAMININ UNSURLARI.38

İçindekiler

9

İNSAN HAKLARI KAVRAMININ NİTELİKLERİ .38

İNSAN HAKLARININ TÜRLERİ.39

Bireysel–Kollektif Hak ve Özgürlükler39

Temel–Tali Hak ve Özgürlükler.39

Negatif–Pozitif Hak ve Özgürlükler.39

Moral–Yasal Hak ve Özgürlükler.40

İnsan Hakları-Kamu Özgürlükleri 40

Şahsi, İktisadi, Siyasi Hak ve Özgürlükler .40

Koruyucu–Talep-Katılma Hak ve Özgürlükleri .41

Klasik-Sosyal Hak ve Özgürlükler .41

III. İNSAN HAKLARININ TARİHİ GELİŞİMİ41

İLK ÇAĞ (M.Ö: 3500 – M.S: 375).41

ORTA ÇAĞ (M.S: 375–1453).43

YENİ ÇAĞ (M.S: 1453–1789)44

YAKIN ÇAĞ (M.S: 1789 – ?).46

BAŞLICA İNSAN HAKLARI BELGELERİ VE

BİLDİRİLERİ.52

KİROS SİLİNDİRİ.53

HILF’UL FUDUL.53

KUR’AN-I KERİM 54

MEDİNE VESİKASI55

VEDA HUTBESİ .55

MAGNA CARTA.55

VİRGİNİA HAKLAR BİLDİRGESİ .56

FRANSIZ YURTTAŞ VE İNSAN HAKLARI

BİLDİRGESİ 56

BM. İNSAN HAKLARI EVRENSEL BİLDİRGESİ 56

İSLAM İNSAN HAKLARI EVRENSEL BİLDİRGESİ.57

İçindekiler

10

BİRİNCİ BÖLÜM DENEME SORULARI.58

BİRİNCİ BÖLÜM DENEME SORULARI CEVAP

ANAHTARI67

İKİNCİ BÖLÜM

İNSAN HAKLARININ UYGULANMASI

GENEL AÇIKLAMA69

İNSAN HAKLARININ KAYNAKLARI .69

ULUSAL KAYNAKLAR.69

Anayasa.69

Kişi Hak ve Özgürlükleri 70

Kişi Dokunulmazlığı70

Zorla Çalıştırılma Yasağı.72

Kişi Hürriyeti ve Güvenliği .72

Özel Hayatın Gizliliği73

Yerleşme ve Seyahat Özgürlüğü74

Din ve Vicdan Özgürlüğü 74

Düşünce ve Kanaat Özgürlüğü 74

Bilim ve Sanat Özgürlüğü .75

aı. Basın Özgürlüğü.75

Toplantı Hakları ve Özgürlükleri .76

Sosyal ve Ekonomik Hak ve Özgürlükler.77

Olumlu Edim Gerektiren Haklar .77

baa. Ailenin Korunması ve Çocuk Hakkı77

bab. Eğitim ve Öğretim Hakkı.77

bac. Kıyılardan Yararlanma, Toprak Mülkiyeti ile

Tarım ve Hayvancılığa İlişkin Haklar77

bad. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Hakkı .78

bae. Sağlık, Çevre, Konut ve Sporla İlgili Haklar.78

İçindekiler

11

Olumsuz Edim Gerektiren Haklar.79

bba. Çalışma ve Sözleşme Özgürlüğü79

bbb. Sendika, Toplu Sözleşme, Grev ve Lokavt

Hakları79

Siyasi Hak ve Ödevler.80

Siyasi Haklar80

caa. Türk Vatandaşlığı Hakkı 80

cab. Seçme, Seçilme ve Siyasi Faaliyette Bulunma

Hakları80

cac. Parti Kurma, Partiye Girme ve Çıkma Hakkı 80

cad. Kamu Hizmetine Girme Hakkı 81

cae. Dilekçe, Bilgi Edinme ve Kamu Denetçisine

Başvurma Hakları.81

Siyasi Ödevler82

cba. Seçme Ödevi.82

cbb. Mal Bildirimi Ödevi.82

cbc. Vatan Hizmeti Ödevi82

cbd. Vergi Ödevi82

Kanunlar82

İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu Kanunu83

Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu Kanunu83

Kişisel Verilerin Korunması Kanunu 84

Dilekçe Hakkının Kullanılmasına Dair Kanun86

Bilgi Edinme Hakkı Kanunu .86

Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin

Önlenmesine Dair Kanun 87

Çocuk Koruma Kanunu .87

İçindekiler

12

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Yapılmış Bazı

Başvuruların Tazminat Ödenmek Suretiyle

Çözümüne Dair Kanun88

ı. Kamu Denetçiliği Kurumu Kanunu.88

Sosyal Hizmetler Kanunu89

Engelliler Hakkında Kanun .89

Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu.90

Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Kanunu 90

İl İdaresi Kanunu .90

Türk Ceza Kanunu.91

Ceza Muhakemesi Kanunu91

Ceza ve Güvenlik Tedbirlerinin İnfazı Hakkında

Kanun 91

Terörle Mücadele Kanunu.92

Polis Vazife ve Salahiyet Kanunu .92

Olağanüstü Hal Kanunu 92

Vergi Usul Kanunu93

Amme Alacaklarının Tahsil Usulü Hakkında Kanun93

Türk Ticaret Kanunu .93

Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri.94

Olağan Hal Kararnameleri 94

Olağanüstü Hal Kararnameleri95

Cumhurbaşkanlığı Kararları .95

Yönetmelikler .95

Tebliğler ve Diğer Düzenleyici Metinler96

Yargı Kararları96

Herkesi Bağlayan Yargı Kararları.96

Anayasa Mahkemesi Kararları .97

İçindekiler

13

Yüksek Mahkemelerin İçtihadı Birleştirme

Kararları 97

Herkesi Bağlamayan Yargı Kararları97

Örf ve Adet .98

Örf ve Adetin Unsurları.98

Örf ve Adetin İşlevleri.98

Öğreti (Doktrin) 99

ULUSLARARASI KAYNAKLAR.99

Uluslararası Sözleşmeler (Antlaşmalar) .100

Temel Haklarla İlgili Uluslararası Sözleşmeler 101

Diğer Uluslararası Sözleşmeler.101

Uluslararası Ceza Mahkemesi Statüsü102

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) İçtüzüğü.103

Hukukun Genel (Evrensel) İlkeleri.104

İNSAN HAKLARININ DÜZENLENMESİ VE

SINIRLANMASI.105

İNSAN HAKLARINI DÜZENLENMESİ105

Önleyici Rejimler105

Yasaklayıcı Önleme.105

Düzeltici Önleme.105

Basit Önleme .106

Düzeltici Rejim .106

İNSAN HAKLARININ SINIRLANMASI106

Olağan Hallerde Sınırlanması.107

Sınırlamanın Koşulları.107

Sınırlamanın Sebepleri 108

Olağanüstü Hallerde Sınırlanması (Durdurma) 109

Yabancılar İçin Sınırlanması.109

İçindekiler

14

III. İNSAN HAKLARININ KURUMSAL YAPISI110

ULUSAL BİRİMLER .110

Yasama Birimleri110

TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonu110

TBMM Dilekçe Komisyonu .110

TBMM Kadın Erkek Fırsat Eşitliği Komisyonu.111

TBMM Geçici Araştırma Komisyonları.111

Yürütme (İdare) Birimleri.111

Cumhurbaşkanlığı Hukuk Politikaları Kurulu 112

Cumhurbaşkanlığı Devlet Denetleme Kurulu.112

Kamu Denetçiliği Kurumu113

Adalet Bakanlığı İnsan Hakları Daire Başkanlığı.113

Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu .114

Kişisel Verileri Koruma Kurulu 114

Küçükleri Muzır Neşriyattan Koruma Kurulu114

Bilgi Edinme Değerlendirme Kurulu115

ı. Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı.115

İçişleri Bakanlığı115

Göç İdaresi Başkanlığı115

Yargı Birimleri116

Genel Yargı Mercileri .116

Adli Yargı Mercileri 116

aaa. Hukuk ve Ceza Mahkemeleri.116

aab. Bölge Adliye Mahkemeleri117

aac. Yargıtay 117

İdari Yargı Mercileri118

aba. İdare ve Vergi Mahkemeleri 118

İçindekiler

15

abb. Bölge İdare Mahkemeleri.118

abc. Danıştay118

Özel Yargı Mercileri .119

Anayasa Yargısı ve Anayasa Mahkemesi119

Uyuşmazlık Yargısı ve Uyuşmazlık Mahkemesi 119

Hesap Yargısı ve Sayıştay .120

Seçim Yargısı ve Yüksek Seçim Kurulu .120

Gönüllü Teşekküller120

ULUSLARARASI BİRİMLER.121

Uluslararası Resmi Kuruluşlar121

Uluslararası Ceza Mahkemesi .121

Uluslararası Adalet Divanı 122

Birleşmiş Milletler (BM) İnsan Hakları Konseyi 122

İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) Daimi İnsan Hakları

Komisyonu.122

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM).123

Avrupa Konseyi Parlamenterler Meclisi (AKPM) 123

Uluslararası Gönüllü Teşekküller .123

Uluslararası Af Örgütü (Amnesty National)123

İnsan Hakları Eylem Merkezi (Human Rights

Action Center) .124

İnsan Haklarını İzleme Örgütü (Human Rights

Watch)124

Sınırları Olmayan İnsan Hakları Örgütü (Human

Rights Without Frontiers)124

Dünya Müslüman Gençlik Teşkilatı (World

Assembly Of Muslim Youth) 124

İçindekiler

16

İKİNCİ BÖLÜM DENEME SORULARI .125

İKİNCİ BÖLÜM DENEME SORULARI CEVAP

ANAHTARI135

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

İNSAN HAKLARININ KORUNMASI

GENEL AÇIKLAMA137

İSLAM HUKUKUNDA KORUNMASI.137

İSLAM HUKUKUNUN KAYNAKLARI137

İslam Hukukunun Asli Kaynakları .137

İslam Hukukunun Yardımcı Kaynakları.139

İstıslah .139

Dinin Uyun Gördüğü Maslahatlar .140

aaa. Zaruriyyat .140

aab. Haciyyat .141

aac. Tahsiniyyat .141

Dinin Reddettiği Maslahatlar.142

Dinin Serbest Bıraktığı Maslahatlar 142

İstihsan 142

İstishab 142

Örf ve Adet142

Zerayi 143

İNSAN HAKLARINA YÖNELİK DÜZENLEMELER 143

İslam İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi.143

İslam İşbirliği Teşkilatı (İİT) Şartı .144

OSMANLI HUKUKUNDA KORUNMASI .145

İNSAN HAKLARINI KORUMA ADIMLARI145

Sened-i İttifak .146

İçindekiler

17

Tanzimat Fermanı .147

Islahat Fermanı148

Meşrutiyet İlanı.149

OSMANLI HUKUKUNUN KAYNAKLARI.150

Osmanlı Hukukunun Asli Kaynakları.151

Osmanlı Hukukunun Yardımcı Kaynakları 151

Meşrutiyetten Önceki Kaynaklar.151

Osmanlı Kanunnameleri 151

Padişah Fermanları 152

Nizamnameler153

Fetvalar (Yargısal İçtihatlar)153

Meşrutiyetten Sonraki Kaynaklar154

Kanun-i Esasi (Anayasa) .154

Teşkilat-ı Esasiye Kanunu (Anayasa)154

Kanunlar.155

III. ULUSLARARASI HUKUKTA KORUNMASI .155

EVRENSEL DÜZEYDEKİ DÜZENLEMELER156

Ayrımcılığı Yasaklayıcı Sözleşmeler .156

1951 Tarihli ve 100 sayılı Eşit Ücret Sözleşmesi156

1958 Tarihli ve 111 sayılı İş ve Meslek Sözleşmesi156

1965 Tarihli ve 2106 (XX) sayılı Irk Ayrımcılığının

Kaldırılması Sözleşmesi 156

1979 Tarihli ve 34/180 sayılı Kadınlara Karşı

Ayrımcılığın Ortadan Kaldırılması Sözleşmesi.157

1989 Tarihli ve 44/25 sayılı Çocuk Hakları

Sözleşmesi .157

İşkence ve Diğer Zalimane, İnsanlık Dışı Aşağılayıcı

Muamele ve Cezalara Karşı Sözleşme .158

İçindekiler

18

BÖLGESEL DÜZEYDEKİ DÜZENLEMELER159

Avrupa Kıtasında Korunmasına Yönelik Düzenlemeler159

Avrupa Konseyi Statüsü159

Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) ve Ek

Protokolleri160

Avrupa Birliği (AB) Sosyal Şartı 162

Amerika Kıtasında Korunmasına Yönelik

Düzenlemeler .163

Amerika Devletler Örgütü Kurucu Sözleşmesi.163

Amerika Devletleri İnsan Hakları Sözleşmesi163

Afrika Kıtasında Korunmasına Yönelik Düzenlemeler165

Afrika İnsan ve Halkların Hakları Komisyonu .165

Afrika İnsan ve Halkların Hakları Mahkemesi.165

Asya Kıtasında Korunmasına Yönelik Düzenlemeler166

Asya İnsan Hakları Şartı .166

ASEAN İnsan Hakları Sözleşmeleri.166

Arap İnsan Hakları Şartı .167

TÜRK HUKUKUNDA KORUNMASI167

YASAMA ORGANI NEZDİNDE KORUNMA

YOLLARI.168

TBMM Dilekçe Komisyonuna Başvuru 168

TBMM İnsan Haklarını İnceleme Komisyonuna

Başvuru.169

İDARİ BİRİMLER NEZDİNDE KORUNMA YOLLARI.170

Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu’na Başvuru.170

Kamu Denetçiliği Kurumuna Başvuru.171

Kişisel Verilerin Korunması Kurulu’na Başvuru.173

İçindekiler

19

Küçükleri Muzır Neşriyattan Koruma Kurulu’na

Başvuru.174

Dilekçe Hakkına Yönelik Başvuru.175

Bilgi Edinme Hakkına Yönelik Başvuru175

Ailenin Korunması ve Kadına Karşı Şiddetin

Önlenmesine Yönelik Başvuru.176

Adalet Bakanlığı, AİHM Tazminat Komisyonuna

Başvuru.176

YARGI ORGANLARI NEZDİNDE KORUNMA

YOLLARI.177

Genel Yargı Mercilerinde Korunma Yolları.177

Adli Yargıda Dava Yolları 177

Aile Mahkemelerinde Dava Açma.178

Çocuk Mahkemelerinde Dava Açma.179

İdari Yargıda Dava Yolları180

Özel Yargı Mercilerinde Korunma Yolları.180

Anayasa Mahkemesine Bireysel Başvuru .180

Uyuşmazlık Mahkemesine Görev/Hüküm

Uyuşmazlığı Başvurusu .181

Sayıştay’a Temyiz, Karar Düzeltilmesi veya

Yargılamanın İadesi Başvuruları .182

Seçim Kurulları ile Yüksek Seçim Kuruluna

Yapılan İtirazlar.182

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Yapılan

Başvuru183

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM DENEME SINAVI SORULARI.184

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM DENEME SORULARI CEVAP

ANAHTARI189

İçindekiler

20

EKLER191

EK:1- BM İNSAN HAKLARI EVRENSEL BİLDİRGESİ.191

EK:2- İSLAM İNSAN HAKLARI EVRENSEL

BİLDİRGESİ197

KAYNAKÇA 217