BİRİNCİ KISIM İNSAN HAKLARI HUKUKUNUN GENEL TEORİSİ BİRİNCİ BÖLÜM İNSAN HAKLARI İLE İLGİLİ TEMEL KAVRAMLAR HAK KAVRAMI 23 ÖZGÜRLÜK KAVRAMI 25 TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLER 28 KAMU ÖZGÜRLÜKLERİ 29 ÖDEV KAVRAMI 30 İNSAN HAKLARI 32 İNSAN ONURU 35 İKİNCİ BÖLÜM İNSAN HAKLARININ TARİHSEL VE DÜŞÜNSEL GELİŞİMİ GENEL AÇIKLAMALAR 41 ESKİ ÇAĞDA İNSAN HAKLARI 41 Eski Yunan Uygarlığı 41 Roma Uygarlığı 45 ORTA ÇAĞDA İNSAN HAKLARI 46 Hristiyanlığın Doğuşu ve Yayılışı 46 Feodalizm 48 Düşünsel Gelişmeler 49 YENİÇAĞDA İNSAN HAKLARI 50 Siyasal ve Toplumsal Gelişmeler 50 Düşünsel Gelişmeler 53 Doğal Hukuk Öğretisi 53 John Locke’un Görüşleri 55 Bireycilik Öğretisi 57
YAKIN ÇAĞDA İNSAN HAKLARI 60 Genel Açıklamalar 60 Anayasacılık Akımı 61 Sosyal Haklar Öğretisi 63 İnsan Haklarının Uluslararası Nitelik Kazanması 69 İNSAN HAKLARININ FARKLI ÜLKELERDEKİ GELİŞİM SEYRİ 71 İngiltere’de İnsan Haklarının Gelişimi 71 Magna Carta Libertatum (1215). 71 Haklar Dilekçesi (Petition of Rights) (1628). 73 Kişi Güvenliği Yasası (Habeas Corpus Act) (1679) 74 Haklar Bildirisi (Bill of Rights) (1689) 75 Veraset Yasası (Act of Settlement) (1701) 76 Kuzey Amerika’da İnsan Haklarının Gelişimi 77 Virginia Haklar Bildirgesi (1776) 77 Amerikan Bağımsızlık Bildirgesi (1776) 78 1787 Amerikan Anayasası 79 Fransa’da İnsan Haklarının Gelişimi 80 Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirgesi (1789) 81 1848 Fransa Anayasası 83 Türkiye’de İnsan Haklarının Gelişimi 85 Osmanlı İmparatorluğu Dönemi 85 Sened-i İttifak 85 Tanzimat Fermanı 86 Islahat Fermanı 87 Kanun-i Esasi 88 Cumhuriyet Dönemi 89 1924 Anayasası 89 1961 Anayasası 92 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM İNSAN HAKLARININ SINIFLANDIRILMASI GENEL AÇIKLAMALAR 97 JELLİNEK’İN TASNİFİ 98 Negatif Statü Hakları 98 Pozitif Statü Hakları 99 Aktif Statü Hakları 100
TARİHSEL GELİŞİME GÖRE HAKLARIN TASNİFİ 101 Birinci Kuşak Haklar 102 İkinci Kuşak Haklar 103 Üçüncü Kuşak Haklar 104 Dördüncü Kuşak Haklar 109 KONULARINA GÖRE HAKLARIN TASNİFİ 110 BAĞLAYICILIKLARINA GÖRE HAKLARIN TASNİFİ 112 ÖZNELERİNE GÖRE HAKLARIN TASNİFİ 114 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM İNSAN HAKLARININ ÖZELLİKLERİ GENEL AÇIKLAMALAR 117 EVRENSELLİK 117 Genel Olarak 117 Kültürel Rölativizm 119 DOĞUŞTAN KAZANILMA 123 MUTLAKLIK 124 VAZGEÇİLMEZLİK 125 BİREYSELLİK 127 TEMEL NİTELİKTE OLMA 128 DEVLETE KARŞI İLERİ SÜRÜLME 129 BÜTÜNSELLİK 130 DOKUNULMAZLIK 131 BEŞİNCİ BÖLÜM İNSAN HAKLARININ DÜZENLENMESİ İNSAN HAKLARININ POZİTİF HUKUK TARAFINDAN TANINMASI 133 İNSAN HAKLARININ DÜZENLENME SİSTEMLERİ 136 Serbestlik Sistemi 137 İzin Sistemi 139 Bildirim Sistemi 142 İNSAN HAKLARININ ÖZNELERİ VE YÜKÜMLÜLERİ 144 Hak ve Özgürlüklerin Özneleri 144 Genel Açıklamalar 144 Gerçek Kişiler 146 Tüzel Kişiler 148
Hak ve Özgürlüklerin Yükümlüleri. 150 Genel Olarak 150 Devlet 150 Özel Kişiler 153 Dikey ve Yatay Etki 153 ALTINCI BÖLÜM İNSAN HAKLARININ SINIRLANDIRILMASI GENEL AÇIKLAMALAR 155 SINIRLAMA VE BENZER KAVRAMLAR 156 ÖZGÜRLÜK KARİNESİ 158 OLAĞAN DÖNEMLERDE HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN SINIRLANDIRILMASI 160 Kanunilik İlkesi 160 Nedene Bağlılık İlkesi 162 Anayasaya Aykırı Olamama İlkesi 165 Ölçülülük İlkesi 166 Öze Dokunma Yasağı 169 Demokratik Toplum Düzeninin Gereklerine Uygunluk İlkesi 170 OLAĞANÜSTÜ DÖNEMLERDE HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN SINIRLANDIRILMASI 171 Genel Olarak 171 Sınırlandırma İlkeleri 174 YEDİNCİ BÖLÜM İNSAN HAKLARINA İLİŞKİN DİĞER MEVZULAR HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN ÇATIŞMASI 179 Genel Olarak 179 Çatışmaların Çözümüne İlişkin İlkeler 180 HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN KÖTÜYE KULLANILAMAMASI 185 İNSAN HAKLARI NORMLARININ YORUMU 190 Genel Olarak 190 Yorum Yöntemleri 190 Yoruma İlişkin Kural ve İlkeler 192 İSLAM VE İNSAN HAKLARI 195 Genel Saptamalar 195 İslam’daki Hak ve Özgürlük Anlayışı 198
İslam Hukuku ve Modern İnsan Hakları Öğretisi Arasındaki Uyumsuzluk 205 İNSAN HAKLARI VE ULUSLARARASI POLİTİKA 210
İKİNCİ KISIM ULUSAL İNSAN HAKLARI HUKUKU BİRİNCİ BÖLÜM 1982 ANAYASASI’NIN HAK VE ÖZGÜRLÜKLERE YAKLAŞIMI GENEL AÇIKLAMALAR 217 HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN TASNİFİ 221 TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN ÖZNELERİ VE YÜKÜMLÜLERİ 224 Özneler 224 Yükümlüler 226 TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN KÖTÜYE KULLANILAMAMASI 229 İKİNCİ BÖLÜM TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN SINIRLANDIRILMASI GENEL AÇIKLAMALAR 233 OLAĞAN DÖNEMLERDE TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN SINIRLANDIRILMASI 234 Genel Olarak 234 Kanunilik İlkesi 236 Nedene Bağlılık İlkesi 237 Anayasanın Sözüne ve Ruhuna Uygun Olma İlkesi 239 Ölçülülük İlkesi 241 Öze Dokunma Yasağı 244 Demokratik Toplum Düzeninin Gereklerine Uygunluk İlkesi 245 Laik Cumhuriyetin Gereklerine Aykırı Olmama İlkesi 246 OLAĞANÜSTÜ DÖNEMLERDE TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN SINIRLANDIRILMASI 247 Genel Olarak 247 Sınırlandırma İlkeleri 249 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİN KORUNMASI YARGISAL KORUMA 256 Anayasa Yargısı 256 Bireysel Başvuru 257 Genel Olarak 257
Bireysel Başvurunun Konusu 259 Bireysel Başvuruda Bulunabilecek Kişiler 261 Bireysel Başvuru Hakkının Kapsamı 265 Bireysel Başvuru Usulü ve Kabul Edilebilirlik Şartları 268 Bireysel Başvurunun Esastan İncelenmesi 271 Bireysel Başvuru Sonunda Verilen Kararlar 273 Soyut Norm Denetimi 276 Somut Norm Denetimi 277 İdari Yargı 278 Adli Yargı 279 İDARİ KORUMA 280 SİYASİ BAŞVURU 283 BAĞIMSIZ KURUMLAR ARACILIĞIYLA KORUMA 284 Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu 284 Kamu Denetçiliği Kurumu 286
ÜÇÜNCÜ KISIM AVRUPA İNSAN HAKLARI HUKUKU BİRİNCİ BÖLÜM AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ ÖN AÇIKLAMALAR 291 AVRUPA KONSEYİ VE İNSAN HAKLARI 294 AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ’NİN ÖZELLİKLERİ 297 AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ’NİN KAPSAMI 302 AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ’NİN UYGULAMA ALANI 307 Kişi Bakımından 307 Yer Bakımından 309 Zaman Bakımından 311 UYGULAMA İLKELERİ 312 Taraf Devletlerin Yükümlülüğü 312 Ayrımcılık Yasağı 314 Hak ve Özgürlüklerin Sınırlandırılması 315 Hakları Kötüye Kullanma Yasağı 317 AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ VE TÜRKİYE 319
İKİNCİ BÖLÜM AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ GENEL AÇIKLAMALAR 323 AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ’NİN KURUMSAL YAPISI 325 HÂKİMLERLE İLGİLİ DÜZENLEMELER 328 AİHM’NİN SÖZLEŞMENİN YORUMLANMASINDA DİKKATE ALDIĞI İLKELER 331 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ’NE BAŞVURU GENEL AÇIKLAMALAR 335 DEVLET BAŞVURUSU 335 BİREYSEL BAŞVURU 338 Başvuru Hakkı. 338 Başvuruda Bulunabilecek Kişiler 338 Mağdur Olma Koşulu 340 Aleyhine Başvuruda Bulunulabilecekler 342 Kabul Edilebilirlik Koşulları 343 İç Hukuk Yollarının Tüketilmesi 344 Başvurunun Dört Aylık Süre İçinde Yapılması 345 Başvurunun Anonim Olmaması 346 Daha Önce AİHM’ye veya Başka Bir Uluslararası Merciye Başvurulmamış Olması 347 Başvurunun Hakkın Kötüye Kullanımı Niteliği Taşımaması 348 Başvurunun Sözleşme hükümleriyle Bağdaşmazlık İçinde Olmaması 349 Başvurunun Açıkça Temelden Yoksun Olmaması 349 Başvurucunun Önemli Bir Zarara Uğraması 350 Bireysel Başvurunun Yapılış Usulü 351 Bireysel Başvuruların İncelenme Usulü 352 Kabul Edilebilirlik İncelemesi 352 Başvurunun Esas Bakımından İncelenmesi 353 AİHM Kararlarına Karşı Başvuru Yolları 355 AİHM Kararlarının Yerine Getirilmesi 357 KAYNAKÇA 361
