İnsan Hakları Hukukunun Uluslararasılaşması Egemenin İstisnası

Doç. Dr. Dikran M. ZENGİNKUZUCU

Tarih boyunca insan hakları hukuku egemen kamu gücü karşısında birey ve birey topluluklarının hak ve özgürlüklerini koruma mücadelesinden ibarettir. Öte yandan, insan ilişkilerini düzenleyen diğer tüm hukuk dalları gibi insan hakları hukuku da insanlığın ve toplumların evrilişiyle koşut bir gelişim göstermiştir ve tüm hukuk dalları gibi politika ve ideolojiden bağımsız olamamıştır. İnsan hak ve özgürlükleri her ne kadar kuramsal olarak devlete öncelenirse de tarih boyunca en gelişkin toplumlarda bile egemen güç tarafından sık sık devlet ve kamu yararı gerekçesiyle kısıtlanmıştır. Bu kitapta insan hak ve özgürlüklerini devlete önceleyen ve acil durum veya olağanüstü hâlde devletin kendi yetki alanında insan haklarına olağan dışı hiçbir istisnayı kabul etmeyen ancak sonuçta istisnayı sürekli kılma riskini taşıyan liberal yaklaşımla realist yaklaşımın egemenin istisna durumunu belirleyen olduğunu iddia eden, bir başka deyişle egemeni insan hak ve özgürlüklerini askıya alma gücüyle tanımlayan istisnanın egemenliği iddiası arasındaki çatışmaya karşı uluslararası insan hakları hukukunun egemenin hukuku üzerinde düzeltici etkisini yani egemenin istisnasını oluşturma çabası tartışılmaktadır. Bu bakımdan kitap bir yandan insan hakları hukukunun tarihsel ve felsefi temelleri tartışılmakta diğer yandan da insan haklarının uluslararasılaşması ile evrensel ve bölgesel insan hakları koruma mekanizmaları ile kamu gücünün olağan ve olağanüstü hâllerde temel hak ve özgürlükleri kısıtlama yetkisi ve usulleri irdelenmektedir.

İÇİNDEKİLER

KİTAP HAKKINDA III

ABOUT THE BOOK V

ÖNSÖZ IX

TABLOLAR VE ŞEKİLLER XIII KISALTMALAR XV

SÖZLEŞMELER, BELGELER VE YASAMA  XIX DAVALAR VE GÖRÜŞLER XXXIII

BAŞLANGIÇ 1

I. EGEMENLİK, İSTİSNA VE İNSAN HAKLARI 5

1. Aydınlanma, Birey ve Egemenlik 7

2. Anayasacılık Mücadeleleri 11

3. Egemenliğin Yeniden Meşrulaştırılması 14

A. İstisnanın Normalliği 15

B. İstisnanın Egemenliği 19

II. İNSAN HAKLARI HUKUKUNUN KORUNMASI 21

1. Ulusal Hukuk Altında Koruma 21

2. Uluslararası Hukuk Altında Koruma 21

3. Ulus Üstü İnsan Hakları Hukuku 23

4. Uluslararası İnsan Hakları Hukukunun Düzeltici İşlevi 24

5. İnsan Haklarının Evrenselliği ve Göreliliği 25

6. Uluslararası Toplum ve İnsan Hakları 28

III. İNSAN HAKLARINI ULUSLARARASI ALANDA KORUMA MEKANİZMALARI 33

1. Uluslararası Alanda İlk Girişimler (1860 – 1939) 33

2. Birleşmiş Milletler’in Kuruluşu 35

3. Birleşmiş Milletler İnsan Haklarını Koruma Mekanizması 37

A. Şartlaşma Temelli Koruma Mekanizması 38

B. Sözleşme Temelli Koruma Mekanizması 44

C. İzleme Mekanizması 56

4. Bölgesel İnsan Haklarını Koruma Mekanizması 60

A. Avrupa İnsan Hakları Koruma Mekanizması 61

B. Amerikan İnsan Hakları Mekanizması 79

C. Afrika İnsan Hakları Mekanizması 88

D. Asya-Pasifik Bölgesi 92

E. Arap İnsan Hakları Mekanizması 94

F. İslam İşbirliği Teşkilatı ve İnsan Hakları 96

IV. İNSAN HAK VE ÖZGÜRLÜKLERİNİN KISITLANMASI 99

1. Olağan Hallerde İnsan Hak ve Özgürlüklerinin Kısıtlanması 99

A. Sözleşme Hükümlerine Uygun Olmak 100

B. Kanun ile Öngörülmek 105

2. Olağanüstü Hâllerde İnsan Hakları Hukuku 106

A. İnsan Hakları Sözleşmelerinde Azaltma Hükmü 107

B. Azaltma Hükümlerinin Usul Gerekleri 110

C. Acil Durumda Önlemlerin Maddi Sınırları 116

D. Çekirdek Haklar 119

V. TÜRKİYE’NİN ANAYASAL DÜZENİ VE İNSAN HAKLARI 125

1. 1982 Anayasası ve İnsan Hakları 126

2. 1982 Anayasasında İnsan Hakları Düzenlemeleri 126

A. Temel Hak ve Özgürlüklerin Kısıtlanması 129

B. Olağanüstü Hâllerde Temel Hak ve Özgürlüklerin Kısıtlanması 136

C. Uluslararası İnsan Hakları Sözleşmeleri ve Türk Hukuku 137

D. Anayasa Mahkemesi Denetimi 139

SONUÇ VE DEĞERLENDİRME 145

KAYNAKLAR 149

DİZİN 161