İnsan Kaynakları Yönetimi Faaliyetlerinde Ölçme ve Değerlendirme
İNSAN KAYNAKLARI YÖNETİMİ FAALİYETLERİNDE ÖLÇME VE DEĞERLENDİRME
Doç. Dr. V. Lale Tüzüner
Ülkemizde ve dünyada insan kaynakları yönetiminin artan önemine rağmen; insan
kaynakları yönetici ve uzmanları işlevin katkılarını, tepe yönetime göstermede ve
kanıtlamada zorlanmaktadırlar. Günümüzde, insan kaynakları departmanının
büyük bir gider merkezi olduğu görüşü üst yönetimlerde hakimdir. Bu ise, insan
kaynakları departmanının, çalışanlara yapılan yatırımlarının parasal getirisini
göstermede zorluk çekmesinden kaynaklanmaktadır. İnsan kaynakları
departmanı, işletmeye olan katkısını gösterebildiği takdirde, hat yöneticileri ve
tepe yönetim tarafından işletme ortağı olarak kabul edilebilmesi mümkün
olacaktır.
‹ Ç ‹ N D E K ‹ L E R
Sunufl III
2. Baskıya Önsöz V
Önsöz.VII
Girifl 1
Birinci Bölüm
Personel Yönetiminden ‹nsan Kaynaklar› Yönetimine Geçifl Süreci . 7
• ‹nsan Kaynaklar› Yönetiminin Geliflimi 7
• ‹nsan Kaynaklar› Yönetiminin Amaçlar› 11
Verimlilik ve Kaliteyi Artt›rmak. 12
Çal›flma Yaflam›n›n Kalitesini Artt›rmak 12
Yasal Gereklere Uyum Göstermek 13
‹flgücünün Uyumunu Sa€lamak 13
Rekabet Avantaj› Elde Etmek . 13
• ‹K Yöneticilerinin Rolleri 14
‹dari ‹fllerden Sorumlu Olmak 14
Operasyonel Faaliyetler. 15
• Stratejik Ortak Rolü ve Önemi 15
• ‹flletmelerin ‹flgücü Portföyü Yönetimi 19
Stratejik De€er . 19
Benzersizlik 20
‹flletmelerin ‹flgücü Portföylerini Haritalamas›. 21
• ‹nsan Kaynaklar› Yönetimi'nin Stratejik Boyutu 24
‹nsan Kaynaklar› Yönetiminin Stratejik Boyutunu Ele Alan Yaklafl›mlar . 26
Evrensellik Yaklafl›m› 26
Durumsall›k Yaklafl›m› . 27
Biçimlendirme Yaklafl›m› (Konfigürasyonel) 27
• ‹KY'nin Stratejik Boyutu ile Performans ‹liflkisinin Genel De€erlendirmesi. 28
• Yeni ‹K Departman› Yap›lanmas› ve ‹K Profesyonellerinin Yeni Rolleri . 30
‹K Profesyonellerinden Beklenen Yeni Roller ve Yetkinlikler . 33
XII
‹kinci Bölüm
‹nsan Kaynaklar› Yönetimi ‹fllevinin Ölçülmesi ve De€erlendirilmesi
‹le ‹lgili Temel Kavramlar ve Yaklafl›mlar . 39
• ‹nsan Kaynaklar› Yönetiminde Ölçümler Neden Önemlidir? . 42
• ‹nsan Kaynaklar› Ölçümü ‹le ‹lgili Olarak Yaflanan Problemler. 43
• ‹nsan Kaynaklar› Yönetimi ‹fllevinin Ölçümü ve De€erlendirilmesi
ile ‹lgili Temel Kavramlar 45
Verimlilik, Etkinlik ve Etkililik. 45
Direkt ve Dolayl› Ölçümler. 47
Say›sal (Hard Data) ve Say›sal Olmayan Bilgiler (Soft Data) 47
Ç›kt› ve Süreç Ölçümleri. 50
• ‹nsan Kaynaklar› Yönetiminin De€erlendirilmesi. 50
‹K Yönetiminin De€erlendirilmesinin Unsurlar› 51
• ‹nsan Kaynaklar› Yönetiminin De€erlendirilmesinin Nedenleri ve Bir Model. 55
‹nsan Kaynaklar› Performans Ölçümleri (HR Performance Measures) . 58
‹nsan Kaynaklar› Giderleri (HR Expenses) . 59
‹fl Tatmini (Job Satisfaction) 60
Örgütsel Ba€l›l›k (Organizational Commitment) 61
Organizasyonel Etkililik Ölçümleri (Organizational Effectiveness Measures) 62
Finansal Performans Ölçümleri . 62
Verimlilik Ölçümleri. 63
• ‹nsan Kaynaklar› Yönetimi ‹fllevinin Ölçümünde ve
De€erlendirilmesinde Kullan›lan Yaklafl›mlar. 64
‹nsan Kaynaklar› Yönetiminin Ölçülmesinde ve De€erlendirilmesinde
Geleneksel Yaklafl›mlar. 66
Maliyet / Yarar Analizleri (Cost / Benefit Analysis). 66
‹nsan Kaynaklar›na ‹liflkin ‹tibar Yaklafl›m› (Reputational Approach) . 67
‹nsan Kaynaklar› Muhasebesi (HR Accounting) 68
‹nsan Kaynaklar›n›n Denetimi (Human Resources Audit). 75
‹nsan Kaynaklar› Yönetiminde Vaka ‹ncelemesi (Case Study Approach) 79
‹nsan Kaynaklar› Maliyetlerinin ‹zlenmesi (Tracking HR Costs) 79
Amaçlar ve Hedefer Yaklafl›m› (Goals and Objectives) 81
Süreçlere Yönelik Yaklafl›m (Process–Oriented Approach) 81
Tutum Araflt›rmalar› Yaklafl›m› (Attitude Survey Approach) 81
Performans Ölçümleri (Performance Measures) 82
İnsan Kaynaklar› Yönetiminin Ölçümünde ve De€erlendirilmesinde
Modern Yaklafl›mlar 82
K›yaslama (Benchmarking) Yöntemi 89
İnsan Kaynaklar› Yat›r›m›n›n Kârl›l›€› ROI (Return On Investment). 100
‹nsan Kaynaklar›nda Yetkinlikler (Competencies) Yaklafl›m› 101
XIII
Katma De€er Yaratan ‹nsan Kaynaklar› (Value Added HRM) Yaklafl›m› 105
Kâr Merkezi Yaklafl›m› (Profit Center Approach) 111
Temel Baflar› Göstergeleri (KPI's) . 111
Dengeli Baflar› Göstergesi Yöntemi (Balanced Scorecard) 112
Yüksek Performansl› ‹fl Sistemleri (YP‹S)
(HighPerformance Work Systems) 123
‹nsan Kaynaklar› Baflar› Göstergesi (HR Scorecard)Yaklafl›m› . 127
‹nsan Kaynaklar› Ölçüm ve De€erlendirmede Yeni Yaklafl›mlar 139
Kan›tlara Dayal› ‹nsan Kaynaklar› Yönetimi. 139
‹nsan Sermayesi Köprüsü (Hc Bridge Framework) 143
LAMP Modeli (Logic-Analytics-Measures-Process)
(Mant›k-Analiz-Ölçümler-SüreçModeli) 147
• ‹K Profesyonellerinin Ölçüm ve De€erlendirmede Dikkate
Almas› Gereken ‹lkeler 150
Üçüncü Bölüm
‹nsan Kaynaklar› Yönetimi ‹fllevlerinin Ölçülmesi ve De€erlendirilmesi . 161
• ‹nsan Kaynaklar› Temin ve Seçim Sürecinin De€erlendirilmesi. 162
‹nsan Kaynaklar› Planlama Sürecinin De€erlendirilmesi. 162
‹nsan Kaynaklar› Temin Sürecinin De€erlendirilmesi 165
‹nsan Kaynaklar› Temin Sürecinin De€erlendirilmesinde
Yararlan›lan Kriterler 165
‹nsan Kaynaklar› Temin Sürecinin Maliyetler Aç›s›ndan De€erlendirilmesi . 167
‹nsan Kaynaklar› Temin Sürecinin Verimlilik Aç›s›ndan De€erlendirilmesi 171
‹nsan Kaynaklar› Temin Sürecinin Kalite Aç›s›ndan De€erlendirilmesi. 172
‹nsan Kaynaklar› Temin Sürecinin Zaman Aç›s›ndan De€erlendirilmesi 173
‹nsan Kaynaklar› Temin Sürecinin Say›sal Olmayan Bilgiler Aç›s›ndan
De€erlendirilmesi. 175
‹flletme ‹çi ‹fl Duyurular› Uygulamalar›n›n De€erlendirilmesi (Job Posting). 175
‹nsan Kaynaklar› Seçim Sürecinin De€erlendirilmesi 180
İnsan Kaynaklar› Seçim Sürecinin De€erlendirilmesinde
Yararlan›lan Kriterler 180
‹nsan Kaynaklar› Seçim Sürecinin Verimlilik Aç›s›ndan De€erlendirilmesi. 180
‹nsan Kaynaklar› Seçim Sürecinin Kalite Aç›s›ndan De€erlendirilmesi . 180
‹nsan Kaynaklar› Seçim Sürecinin Maliyetler Aç›s›ndan De€erlendirilmesi 181
‹nsan Kaynaklar› Seçim Sürecinin Say›sal Olmayan Bilgiler Aç›s›ndan
De€erlendirilmesi. 181
‹nsan Kaynaklar› Temin ve Seçim Sürecinde Gerçeklefltirilen
Mülakat›n Etkinli€i. 182
‹nsan Kaynaklar› Seçme ve Yerlefltirmede Geçerlilik ve Güvenirlilik 187
‹nsan Kaynaklar› Oryantasyon Sürecinin De€erlendirilmesi 191
İnsan Kaynaklar› Oryantasyon Sürecinin De€erlendirilmesinde
Yararlan›lan Kriterler 191
XIV
‹nsan Kaynaklar› Oryantasyon Sürecinin Verimlilik Aç›s›ndan
De€erlendirilmesi. 191
‹nsan Kaynaklar› Oryantasyon Sürecinin Kalite Aç›s›ndan De€erlendirilmesi 192
‹nsan Kaynaklar› Oryantasyon Sürecinin Zaman Aç›s›ndan De€erlendirilmesi 192
‹nsan Kaynaklar› Oryantasyon Sürecinin Maliyetler Aç›s›ndan
De€erlendirilmesi. 192
‹nsan Kaynaklar› Oryantasyon Sürecinin Say›sal Olmayan Bilgiler Aç›s›ndan
De€erlendirilmesi. 196
‹nsan Kaynaklar›nda Rehberlik Sürecinin De€erlendirilmesi 196
• ‹nsan Kaynaklar› Yönetimi ‹fllevinin Ölçülmesinde ve De€erlendirilmesinde
Devams›zl›k ve ‹flgücü Devri 199
Devams›zl›k 199
Devams›zl›€›n ‹flletmeye Maliyeti. 202
‹flgücü Devri . 206
‹flgücü Devir Oran›n Hesaplanmas›nda Yararlan›lan Ölçümler 210
‹flgücü Devir Oran›n›n Maliyetler Aç›s›ndan De€erlendirilmesi 212
‹flgücü Devir Oran› ve Performans ‹liflkisi 215
• E€itim - Gelifltirme, Performans Yönetimi ve Kariyer Gelifltirme
‹fllevlerinin De€erlendirilmesi . 216
E€itim-Gelifltirme Sürecinin De€erlendirmesi 217
E€itim Gelifltirme ‹fllevinin De€erlendirilmesinde Yararlan›lan Kriterler 225
E€itim–Gelifltirme ‹fllevinin Maliyet Aç›s›ndan De€erlendirilmesi 226
Fayda /Maliyet Analizi (Utility Analysis). 229
Bafla-Bafl Analizleri (Break - Even Analysis). 230
E€itim–Gelifltirme ‹fllevinin Verimlilik Aç›s›ndan De€erlendirilmesi 232
E€itim–Gelifltirme ‹fllevinin Kalite Aç›s›ndan De€erlendirilmesi . 232
E€itim–Gelifltirme ‹fllevinin Zaman Aç›s›ndan De€erlendirilmesi 232
E€itim–Gelifltirme ‹fllevinin Say›sal Olmayan Bilgiler Aç›s›ndan
De€erlendirilmesi 233
E€itim–Gelifltirme ‹fllevinin De€iflim Aç›s›ndan De€erlendirilmesi 233
E€itim–Gelifltirme ‹fllevinin Etki Aç›s›ndan De€erlendirilmesi . 235
E€itim Gelifltirme ‹fllevini De€erlendirme Yaklafl›mlar› 236
Kirkpatrick'in Dört Düzeyde De€erlendirme Yaklafl›m› . 239
Kaufman'›n E€itimi Befl Düzeyde De€erlendirme Yaklafl›m› . 239
CIRO yaklafl›m› . 240
CIPP Yaklafl›m› 241
Befl Düzeyli Yat›r›m›n Karl›l›€› (ROI) Yaklafl›m› 252
K›yaslama Yaklafl›m› 255
Performans Yönetimi Sisteminin De€erlendirilmesi 256
Performans Yönetimi Sisteminin De€erlendirilmesinde
Yararlan›lan Kriterler 256
Performans Yönetimi Sisteminin Verimlilik Aç›s›ndan De€erlendirilmesi. 256
Performans Yönetimi Sisteminin Kalite Aç›s›ndan De€erlendirilmesi 256
Performans Yönetimi Sisteminin Maliyet Aç›s›ndan De€erlendirilmesi. 257
Performans Yönetimi Sisteminin Zaman Aç›s›ndan De€erlendirilmesi 257
XV
Performans Yönetimi Sisteminin Say›sal Olmayan Bilgiler
Aç›s›ndan De€erlendirilmesi 257
Yedekleme Planlar›n›n Stratejik Olarak De€erlendirilmesi. 259
• Stratejik Ücret Yönetimi ve Koruma ‹fllevinin De€erlendirilmesi 261
Geleneksel Ücret Yönetiminden Stratejik Ücret Yönetimine Geçifl Süreci . 262
Geleneksel Ücret Teorileri . 264
Geleneksel Ücret Yönetimi Araçlar› 265
Modern Ücret Yönetimi Yaklafl›mlar› . 269
Vekalet Teorisi (The Agency Perspective) 269
‹flletmenin Davran›flsal Bak›fl aç›s› (The Behavioral Perspective of The Firm). 270
Kaynak Ba€›ml›l›€› Bak›fl Aç›s› (The Resource Dependence Perspective) 271
Ögesel Bak›fl Aç›s› (Constituency Perspective) 272
Rekabetçi Strateji Bak›fl Aç›s› 272
Stratejik Ücret Yönetiminin Dayand›€› Temel ‹lkeler,
Yönetimsel Seçimler ve Modeller. 275
Stratejik Ücret Yönetiminin De€erlendirilmesinde Yararlan›lan Kriterler 278
Stratejik Ücret Yönetiminin Maliyet Aç›s›ndan De€erlendirilmesi 278
Stratejik Ücret Yönetiminin Verimlilik Aç›s›ndan De€erlendirilmesi. 280
Stratejik Ücret Yönetiminin Kalite Aç›s›ndan De€erlendirilmesi 280
Stratejik Ücret Yönetiminin Say›sal Olmayan Bilgiler
Aç›s›ndan De€erlendirilmesi 280
Özendirici Ücret Sistemlerine ‹liflkin Ölçümler 281
Ücret Yönetiminde Yan Ödemelerin De€erlendirilmesi 283
Yan Ödemelerin De€erlendirilmesinde Yararlan›lan Kriterler. 283
Yan Ödemelerin Maliyetler Aç›s›ndan De€erlendirilmesi. 283
Yan Ödemelerin Davran›fllar Aç›s›ndan De€erlendirilmesi. 286
Yan Ödemelerin Adalet Aç›s›ndan De€erlendirilmesi. 286
Yan Ödemelerin Verimlilik Aç›s›ndan De€erlendirilmesi . 287
Yan Ödemelerin Kalite Aç›s›ndan De€erlendirilmesi . 287
Yan Ödemelerin Zaman Aç›s›ndan De€erlendirilmesi 287
Yan Ödemelerin Say›sal Olmayan Bilgiler Aç›s›ndan De€erlendirilmesi 287
• Koruma (‹fl Sa€l›€› ve Güvenli€i) ‹fllevinin De€erlendirilmesi. 288
‹fl Kazalar› . 292
‹fl Kazalar› ‹le ‹lgili Ölçümler 294
Kaza S›kl›k Oran› . 294
Kaza A€›rl›k Oran› 295
Koruma ‹fllevinin De€erlendirilmesinde Yararlan›lan Kriterler 295
Koruma ‹fllevinin Verimlilik Aç›s›ndan De€erlendirilmesi . 296
Koruma ‹fllevinin Kalite Aç›s›ndan De€erlendirilmesi . 296
Koruma ‹fllevinin Maliyet Aç›s›ndan De€erlendirilmesi . 297
Koruma ‹fllevinin Zaman ve Say›sal Olmayan Bilgiler Aç›s›ndan
De€erlendirilmesi. 299
• ‹nsan Sermayesi Yönetimi ve Ölçümü . 299
XVI
‹nsan Sermayesi Tan›m› ve Kavram›n Ortaya Ç›k›fl Süreci 300
‹nsan Sermayesi Yönetimi 301
‹nsan Sermayesi Yönetimi'nde Yat›r›m Odakl›l›k. 303
‹nsan Sermayenin Ölçümü 308
‹nsan Sermayesinin Ölçümü ve ‹nsan Sermayesi Ölçüm Nedenleri. 308
‹nsan Sermayesi Ölçümü Gelifltirme Süreci. 308
‹nsan Sermayesi Raporlamas›. 313
‹nsan Sermayesinin Ölçümü Sonuçlar› 314
‹nsan Sermayesi Ölçüm Yaklafl›mlar› 316
Dengeli Baflar› Göstergesi . 316
‹nsan Sermayesi De€er Tablosu. 317
Örgütsel Performans Modeli 318
‹nsan Sermayesi Endeksi . 318
‹nsan Kaynaklar› Yönetimi ve ‹flle Bütünleflme Modeli 319
Çal›flanlar ve Performans Modeli (Bath Modeli). 320
• ‹nsan Kaynakları Yönetiminde Ölçme ve Değerlendirme Yönelimi. 323
