İnsan Kökenli Biyolojik Maddelere İlişkin Hukuki İşlemler

İNSAN KÖKENLİ BİYOLOJİK MADDELERE İLİŞKİN HUKUKİ İŞLEMLER



Arif Barış ÖZBİLEN



- İnsan Kökenli Biyolojik Madde Kavramı ve Bu Maddeler Üzerindeki Hakkın Hukuki Niteliği

- İnsan Kökenli Biyolojik Maddelerin Konu olabileceği Hukuki İşlemler

- İnsan Kökenli Biyolojik Maddelere Yönelik Hukuki İşlem ve Fiillerde Özellik Arz Eden Geçerlilik ve Hukuka Uygunluk Sorunları



İÇİNDEKİLER

Önsöz V

Teşekkür IX

İçindekiler XIII

Kısaltmalar XXI

Giriş 1

I. Sunuş 1

II. Çalışmanın Amacı 2

III. inceleme Plânı ve Konunun Sınırlandırılması 4

BİRİNCİ BÖLÜM

İNSAN KÖKENLİ BİYOLOJİK MADDE KAVRAMİ

VE BU MADDELER ÜZERİNDEKİ HAKKIN HUKUKÎ NtTELlĞI

ı. “İNSAN KÖKENİ BİYOLOJİK MADDE» KAVRAMİNA

GENEL BAKIŞ 7

I. “insan Kökenli Biyolojik Madde” Kavramı 7

II. insan Kökenli Biyolojik Madde Kavramı İçinde Ele Alman Varlıklar 8

III. İnsan Kökenli Biyolojik Maddelerin Hukukî Niteliği 13

1. Genel Olarak 13

2- İnsan Vücudu ve Vücut İçerisinde Bulunan Biyolojik Maddelerin Hukukî Niteliği 14

3- insan Vücudundan Ayrılmış Olan Biyolojik Maddelerin

Hukukî Niteliği t 19

a) Genel olarak 19

aa- insan vücudundan ayrılmış olan biyolojik maddelerin hukukî niteliği konusunda ortaya

atılan görüşler 21

aaa) Vücuttan ayrılmış olan biyolojik maddeleri

“eşya” olarak kabul eden görüş 21

bbb) Vücuttan ayrılmış olan biyolojik maddelerin

“eşya” niteliğinde olmadığını kabul eden görüş.. 24

b) Özel Olarak: Üreme hücreleri ve genetik materyal 26

aa- Üreme hücreleri 27

bb- DNA molekülü (Genetik materyal) 32

4- İnsan Kökenli Biyolojik Madde Kavramı Dışında Kalan

Diğer Biyolojik Varlıkların Hukukî Niteliği 35

I. Embriyo ve cenin kavramı 35

II. İnsan cesedi ve kalıntıları 37

§ 2. ÎNSAN KÖKENLİ BÎYOLOJtK MADDELERİN HUKUKÎ NİTELİĞİ KONUSUNDA GÜNDEME GELEBİLECEK

MÜESSESELER 40

I. Eşya {İnsan Kökenli Biyolojik Madde Eşya mıdır?) 40

I. “Eşya” Tanımı ve Temel Özellikleri 40

2- Maddî (cismanî) bir varlığa sahip olma 41

3- Sınırlanabilir olma 44

4- Üzerinde bireysel hâkimiyet sağlanabilme 45

5- Kişi dışı varlık olma 48

6- İktisadî bir değer taşıma 51

II. İnsan Vücudu ile Arasındaki Bağlantının İnsan Kökenli Biyolojik Maddenin “Eşya” Niteliğine Etkisi... 55

a) Konunun önemi 55

b) “Bütünleyici parça” kavramı 55

c) “Doğal ürün” kavramı 57

d) “Eklenti” kavramı 60

e) Genel Sonuç: Bağımsız eşya 61

3- insan Kökenli Biyolojik Maddeler ve “Ticarete Konu

Olmayan Eşya” Kavramı 62

I. “Ticarete konu olmayan eşya” kavramı 62

II. Kavramın “insan kökenli biyolojik maddeler” hakkında uygulanabilirliği meselesi 67

II. Kişilik Değeri (İnsan Kökenli Biyolojik Madde Kişilik

Değerinin Uzantısı mıdır?) 72

I. “Kişilik Değeri” Kavramı 72

II. Temel Özellikleri 73

2- Kişiden ayrılamaz (soyutlanamaz) olma 74

3- Aslî öneme sahip olma 76

4- Kişiye özel (münhasır) ve tek (benzersiz) olma 77

5- Kişinin menfaatine yönelik olma 79

III. İnsan Kökenli Biyolojik Maddelerle llişkilendirilebilecek

Olan Başlıca Kişilik Değerleri 81

a) Vücut bütünlüğü 82

b) Üreme ve soyunu sürdürme hakkı 87

c) Kişinin sırlan ve özel hayatı 89

d) Kişinin resmi 94

3. İNSAN KÖKENLİ BİYOLOJİK MADDELER ÜZERİNDE

SÖZ KONUSU OLAN HAKLARIN HUKUKÎ NlTELlĞÎ 99

I. Genel Olarak 99

II. insan Kökenli Biyolojik Maddeler Üzerindeki Hakların

Görünüş Biçimleri 100

1- Aynî Hak 100

a) Genel olarak 100

b) Aynî hak kavramı ve unsurları 103

aa- Eşya üzerinde söz konusu olma 103

bb- Eşya üzerinde doğrudan doğruya hâkimiyet

sağlanması 104

cc- Herkese karşı ileri sürülebilme 105

dd- Malvarlığı hakları içinde yer alma 106

c) İnsan kökenli biyolojik maddeler üzerinde söz konusu

olabilen aynî hak türleri 111

aa- Mülkiyet hakkı açısından değerlendirme 111

aaa) Kavram ve içerik 111

bbb) İnsan kökenli biyolojik maddeler üzerindeki

mülkiyet hakkının kazanılması ve kaybı 114

bb- Sınırlı aynî haklar açısından değerlendirme 120

aaa) İntifa hakkı bakımından 120

bbb) Rehin hakkı bakımından 121

2- Kişilik Hakkı . . 125

I. Tamm 125

II. Kişilik hakkının özellikleri 127

aa- Herkese karşı ileri sürülebilme 127

bb- Başkasına devredilemez ve vazgeçilemez olma 128

cc- Mirasçıya intikâl edememe 130

dd- Zamanaşımına ve hak düşürücü süreye tâbi olmama... 131

ee- Maddî değere sahip olmama 132

IIL İnsan Kökenli Biyolojik Maddeler Üzerindeki Hakların

Bir Arada Bulunması 134

İKİNCİ BÖLÜM

ÎNSAN KÖKENLİ BİYOLOJİK MADDELERİN KONU OLABİLECEĞİ HUKUKÎ İŞLEMLER

§ 1. KONUYA GENEL BAKIŞ 141

§ 2. İNSAN KÖKENLİ BİYOLOJİK MADDE VERME BORCU

VE BU BORCUN HUKUKÎ NİTELİĞİ 143

§ 3. İNSAN KÖKENLİ BİYOLOJİK MADDELERİ KONU

ALAN HUKUKÎ İŞLEMLERİN GRUPLANDIRELMASI 149

I. Kişinin Vücudundan Biyolojik Madde Alınmasını Konu Alan

Hukuk! İşlemler 150

1- Genel Olarak 150

2- Kişinin Vücudundan Biyolojik Madde Alınmasını Konu Alan

Hukukî İşlemlerin Amaç Bakımından Sınıflandırılması 150

a) Tedavi, Sağlık ve Estetik Amacıyla Biyolojik Madde

Alınması 150

aa- Genel olarak 150

bb- Vekâlet sözleşmesi niteliğindeki biyolojik madde

alımlan 151

aaa) Tanımı ve mahiyeti 151

bbb) Unsurları 153

I. Bir işin görülmesi 153

II. İşin müvekkilin menfaatine ve iradesine

olarak yapılması 154

III. Zaman kaydına bağlı olmaksızın ve sonucun elde edilememesi tehlikesini taşımaksızın

belli bir yönde iş görülmesi 155

IV. Vekil ile müvekkilin anlaşması 157

V. Ücret 158

VI. Vekilin müvekkile karşı bağımsız olması 159

VII. Tarafların sözleşmeyi her zaman sona erdirebilme haklarının bulunması 161

cc- Eser sözleşmesi niteliğindeki biyolojik madde alımlan. 162

aaa) Tanımı ve mahiyeti 162

bbb) Unsurları 163

I. Eser meydana getirilmesi 163

II. Ücret ödeme vaadi 170

III. Taraflar arasında anlaşma 170

dd- Vücuttan tedavi, sağlık ve estetik amacıyla biyolojik

madde alınmasını konu alan sözleşmelerin hukukî

niteliği 171

ee- Vekâlet ve eser sözleşmelerinin ifasının vücuttan alınan biyolojik maddeler üzerindeki hak

sahipliğine etkisi 175

b) Yeniden kullanım amacıyla biyolojik madde alınması 177

aa- Genel olarak 177

bb- Yeniden kullanım amacıyla biyolojik madde aliminin

uygulamada arz ettiği başlıca görünüm biçimleri 179

aaa) Başkasının vücuduna nakil (transplantasyon) ve

aşılama amaçlı alımlar 179

bbb) Bilimsel araştırma, deney, kopyalama

(üreme amaçlı / tedavi amaçlı klonlama) ve

kök hücre üretimi 181

cc- Yeniden kullanım amacıyla biyolojik madde alimim

konu alan sözleşmelerinin esaslı unsurları 186

aaa) Hayattakiler arasında kazandırıcı bir işlemin

varlığı 186

bbb) Bağışlama sebebi ile yapılması 190

ccc) İvazsız (Karşılıksız) olması 191

ddd) Sözleşme olması 192

dd- Sözleşmenin hukukî niteliği 192

c) Saklama amacıyla biyolojik madde alınması 204

aa- Tanımı ve mahiyeti 204

bb- Esaslı unsurları 205

aaa) Biyolojik maddenin laboratuvar ortamında

saklanması 205

bbb) Saklayan kuruluşa saklama karşılığında belirli

bir ücret ödenmesi 206

ccc) Tarafların anlaşması 206

cc- Sözleşmenin hukukî niteliği 207

II. İnsan Kökenli Biyolojik Maddelerin Devrini Konu Alan

Hukukî İşlemler 210

I. Genel Olarak 210

II. Esaslı Unsurları 212

I. Biyolojik maddenin devri 212

II. Biyolojik maddenin devri karşılığında bedel ödenmesi 213

III. Biyolojik madde ile bedelinin birbiriyle değiştirilmesi konusunda tarafların anlaşması 216

3- Sözleşmenin Hukukî Niteliği 216

III. Kişinin Vücuduna Biyolojik Madde Nakledilmesini veya

Aşılanmasını Konu Alan Hukukî İşlemler 223

I. Genel Olarak 223

II. Vücuda Biyolojik Madde Nakledilmesinin Uygulamada

Arz Ettiği Başlıca Görünüm Biçimleri 224

I. Alıcının tedavisi amacıyla yapılan nakiller 224

II. Alıcı ve eşinin çocuk sahibi olması amacıyla yapılan nakiller 226

III. Alıcının Vücuduna Biyolojik Madde Naklini Konu Alan Hukukî işlemlerin Esaslı Unsurları 228

2- Hastane işletmesi ya da sağlık kuruluşunun alıcının tedavisine ya da çocuk sahibi olmasına yönelik tıbbî müdahalede bulunması 228

3- Alıcının yapılacak tıbbî müdahale karşılığında hastane işletmesi ya da sağlık merkezine ücret ödemesi 228

4- Hastane işletmesi ya da sağlık merkezinin alıcı ile anlaşması 229

IV. Sözleşmenin Hukukî Niteliği 229

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM İnsan kökenlî bîyolojîk maddelere

YÖNELİK HUKUKÎ İŞLEM VE FİİLLERDE ÖZELLİK ARZ EDEN GEÇERLİLİK VE HUKUKA UYGUNLUK SORUNLARI

§ 1. KONUYA GENEL BAKIŞ 235

§ 2. İNSAN KÖKENLİ BİYOLOJİK MADDELERİ KONU ALAN HUKUKÎ İŞLEMLERDE ÖZELLİK ARZ EDEN

GEÇERLİLİK SORUNLARI 236

I. Genel Olarak 236

n. Emredici Hukuk Kurallarına Aykırılık 237

m. Genel Ahlâka Aykırılık 244

IV. Kişilik Haklarına Aykırılık 250

3. İNSAN KÖKENLİ BİYOLOJİK MADDELERİ KONU ALAN TIBBÎ MÜDAHALELERDE ÖZELLİK ARZ EDEN BİR HUKUKA UYGUNLUK SEBEBİ OLARAK “RIZA”

KAYRAMI. : 258

I. Genel Olarak 258

n. Rızanın Hukukî Niteliği 261

I. Rızanın Geçerlilik Şartlan 262

I. Rıza Verenin Fiil Ehliyetine Sahip Olması 263

2- Tam ehliyetli kişilerin nzası 264

3- Sınırlı ehliyetli kişilerin nzası 264

4- Sınırlı ehliyetsiz kişilerin nzası 265

5- Tam ehliyetsiz kişilerin nzası 277

II. Rızanın Hukuk ve Ahlâk Kurallanna Uygun Olması 286

III. Rıza Verenin İrade Sakatlığının Bulunmaması (Rızanın

Sağlıklı İrade ile ve Aydınlatma Sonucunda Verilmesi) 287

a) Aydmlatma sonucunda verilen nza 287

b) Rıza ve irade sakatlığı 296

IV. Şekle Uygunluk 303

II. Rızanın Aranmadığı Hâller 312

I. Genel Olarak 312

II. Hastanın Üstün Nitelikteki Özel Yaran (Âciliyet ve Tıbbî Zorunluluk Hâlleri) 313

III. Üstün Nitelikteki Kamu Yaran ve Kanunun Verdiği

Yetkinin Kullanılması 321

a) Genel olarak 321

b) Özel hukuktan kaynaklanan bir yetkinin kullanılması 322

c) Kamu hukukundan kaynaklanan bir yetkinin

kullanılması 330

SONUÇ 336

YARARLANILAN KAYNAKLAR 343