İnsan Kökenli Biyolojik Maddelere İlişkin Hukuki İşlemler
İNSAN KÖKENLİ BİYOLOJİK MADDELERE İLİŞKİN HUKUKİ İŞLEMLER
Arif Barış ÖZBİLEN
- İnsan Kökenli Biyolojik Madde Kavramı ve Bu Maddeler Üzerindeki Hakkın Hukuki Niteliği
- İnsan Kökenli Biyolojik Maddelerin Konu olabileceği Hukuki İşlemler
- İnsan Kökenli Biyolojik Maddelere Yönelik Hukuki İşlem ve Fiillerde Özellik Arz Eden Geçerlilik ve Hukuka Uygunluk Sorunları
İÇİNDEKİLER
Önsöz V
Teşekkür IX
İçindekiler XIII
Kısaltmalar XXI
Giriş 1
I. Sunuş 1
II. Çalışmanın Amacı 2
III. inceleme Plânı ve Konunun Sınırlandırılması 4
BİRİNCİ BÖLÜM
İNSAN KÖKENLİ BİYOLOJİK MADDE KAVRAMİ
VE BU MADDELER ÜZERİNDEKİ HAKKIN HUKUKÎ NtTELlĞI
ı. “İNSAN KÖKENİ BİYOLOJİK MADDE» KAVRAMİNA
GENEL BAKIŞ 7
I. “insan Kökenli Biyolojik Madde” Kavramı 7
II. insan Kökenli Biyolojik Madde Kavramı İçinde Ele Alman Varlıklar 8
III. İnsan Kökenli Biyolojik Maddelerin Hukukî Niteliği 13
1. Genel Olarak 13
2- İnsan Vücudu ve Vücut İçerisinde Bulunan Biyolojik Maddelerin Hukukî Niteliği 14
3- insan Vücudundan Ayrılmış Olan Biyolojik Maddelerin
Hukukî Niteliği t 19
a) Genel olarak 19
aa- insan vücudundan ayrılmış olan biyolojik maddelerin hukukî niteliği konusunda ortaya
atılan görüşler 21
aaa) Vücuttan ayrılmış olan biyolojik maddeleri
“eşya” olarak kabul eden görüş 21
bbb) Vücuttan ayrılmış olan biyolojik maddelerin
“eşya” niteliğinde olmadığını kabul eden görüş.. 24
b) Özel Olarak: Üreme hücreleri ve genetik materyal 26
aa- Üreme hücreleri 27
bb- DNA molekülü (Genetik materyal) 32
4- İnsan Kökenli Biyolojik Madde Kavramı Dışında Kalan
Diğer Biyolojik Varlıkların Hukukî Niteliği 35
I. Embriyo ve cenin kavramı 35
II. İnsan cesedi ve kalıntıları 37
§ 2. ÎNSAN KÖKENLİ BÎYOLOJtK MADDELERİN HUKUKÎ NİTELİĞİ KONUSUNDA GÜNDEME GELEBİLECEK
MÜESSESELER 40
I. Eşya {İnsan Kökenli Biyolojik Madde Eşya mıdır?) 40
I. “Eşya” Tanımı ve Temel Özellikleri 40
2- Maddî (cismanî) bir varlığa sahip olma 41
3- Sınırlanabilir olma 44
4- Üzerinde bireysel hâkimiyet sağlanabilme 45
5- Kişi dışı varlık olma 48
6- İktisadî bir değer taşıma 51
II. İnsan Vücudu ile Arasındaki Bağlantının İnsan Kökenli Biyolojik Maddenin “Eşya” Niteliğine Etkisi... 55
a) Konunun önemi 55
b) “Bütünleyici parça” kavramı 55
c) “Doğal ürün” kavramı 57
d) “Eklenti” kavramı 60
e) Genel Sonuç: Bağımsız eşya 61
3- insan Kökenli Biyolojik Maddeler ve “Ticarete Konu
Olmayan Eşya” Kavramı 62
I. “Ticarete konu olmayan eşya” kavramı 62
II. Kavramın “insan kökenli biyolojik maddeler” hakkında uygulanabilirliği meselesi 67
II. Kişilik Değeri (İnsan Kökenli Biyolojik Madde Kişilik
Değerinin Uzantısı mıdır?) 72
I. “Kişilik Değeri” Kavramı 72
II. Temel Özellikleri 73
2- Kişiden ayrılamaz (soyutlanamaz) olma 74
3- Aslî öneme sahip olma 76
4- Kişiye özel (münhasır) ve tek (benzersiz) olma 77
5- Kişinin menfaatine yönelik olma 79
III. İnsan Kökenli Biyolojik Maddelerle llişkilendirilebilecek
Olan Başlıca Kişilik Değerleri 81
a) Vücut bütünlüğü 82
b) Üreme ve soyunu sürdürme hakkı 87
c) Kişinin sırlan ve özel hayatı 89
d) Kişinin resmi 94
3. İNSAN KÖKENLİ BİYOLOJİK MADDELER ÜZERİNDE
SÖZ KONUSU OLAN HAKLARIN HUKUKÎ NlTELlĞÎ 99
I. Genel Olarak 99
II. insan Kökenli Biyolojik Maddeler Üzerindeki Hakların
Görünüş Biçimleri 100
1- Aynî Hak 100
a) Genel olarak 100
b) Aynî hak kavramı ve unsurları 103
aa- Eşya üzerinde söz konusu olma 103
bb- Eşya üzerinde doğrudan doğruya hâkimiyet
sağlanması 104
cc- Herkese karşı ileri sürülebilme 105
dd- Malvarlığı hakları içinde yer alma 106
c) İnsan kökenli biyolojik maddeler üzerinde söz konusu
olabilen aynî hak türleri 111
aa- Mülkiyet hakkı açısından değerlendirme 111
aaa) Kavram ve içerik 111
bbb) İnsan kökenli biyolojik maddeler üzerindeki
mülkiyet hakkının kazanılması ve kaybı 114
bb- Sınırlı aynî haklar açısından değerlendirme 120
aaa) İntifa hakkı bakımından 120
bbb) Rehin hakkı bakımından 121
2- Kişilik Hakkı . . 125
I. Tamm 125
II. Kişilik hakkının özellikleri 127
aa- Herkese karşı ileri sürülebilme 127
bb- Başkasına devredilemez ve vazgeçilemez olma 128
cc- Mirasçıya intikâl edememe 130
dd- Zamanaşımına ve hak düşürücü süreye tâbi olmama... 131
ee- Maddî değere sahip olmama 132
IIL İnsan Kökenli Biyolojik Maddeler Üzerindeki Hakların
Bir Arada Bulunması 134
İKİNCİ BÖLÜM
ÎNSAN KÖKENLİ BİYOLOJİK MADDELERİN KONU OLABİLECEĞİ HUKUKÎ İŞLEMLER
§ 1. KONUYA GENEL BAKIŞ 141
§ 2. İNSAN KÖKENLİ BİYOLOJİK MADDE VERME BORCU
VE BU BORCUN HUKUKÎ NİTELİĞİ 143
§ 3. İNSAN KÖKENLİ BİYOLOJİK MADDELERİ KONU
ALAN HUKUKÎ İŞLEMLERİN GRUPLANDIRELMASI 149
I. Kişinin Vücudundan Biyolojik Madde Alınmasını Konu Alan
Hukuk! İşlemler 150
1- Genel Olarak 150
2- Kişinin Vücudundan Biyolojik Madde Alınmasını Konu Alan
Hukukî İşlemlerin Amaç Bakımından Sınıflandırılması 150
a) Tedavi, Sağlık ve Estetik Amacıyla Biyolojik Madde
Alınması 150
aa- Genel olarak 150
bb- Vekâlet sözleşmesi niteliğindeki biyolojik madde
alımlan 151
aaa) Tanımı ve mahiyeti 151
bbb) Unsurları 153
I. Bir işin görülmesi 153
II. İşin müvekkilin menfaatine ve iradesine
olarak yapılması 154
III. Zaman kaydına bağlı olmaksızın ve sonucun elde edilememesi tehlikesini taşımaksızın
belli bir yönde iş görülmesi 155
IV. Vekil ile müvekkilin anlaşması 157
V. Ücret 158
VI. Vekilin müvekkile karşı bağımsız olması 159
VII. Tarafların sözleşmeyi her zaman sona erdirebilme haklarının bulunması 161
cc- Eser sözleşmesi niteliğindeki biyolojik madde alımlan. 162
aaa) Tanımı ve mahiyeti 162
bbb) Unsurları 163
I. Eser meydana getirilmesi 163
II. Ücret ödeme vaadi 170
III. Taraflar arasında anlaşma 170
dd- Vücuttan tedavi, sağlık ve estetik amacıyla biyolojik
madde alınmasını konu alan sözleşmelerin hukukî
niteliği 171
ee- Vekâlet ve eser sözleşmelerinin ifasının vücuttan alınan biyolojik maddeler üzerindeki hak
sahipliğine etkisi 175
b) Yeniden kullanım amacıyla biyolojik madde alınması 177
aa- Genel olarak 177
bb- Yeniden kullanım amacıyla biyolojik madde aliminin
uygulamada arz ettiği başlıca görünüm biçimleri 179
aaa) Başkasının vücuduna nakil (transplantasyon) ve
aşılama amaçlı alımlar 179
bbb) Bilimsel araştırma, deney, kopyalama
(üreme amaçlı / tedavi amaçlı klonlama) ve
kök hücre üretimi 181
cc- Yeniden kullanım amacıyla biyolojik madde alimim
konu alan sözleşmelerinin esaslı unsurları 186
aaa) Hayattakiler arasında kazandırıcı bir işlemin
varlığı 186
bbb) Bağışlama sebebi ile yapılması 190
ccc) İvazsız (Karşılıksız) olması 191
ddd) Sözleşme olması 192
dd- Sözleşmenin hukukî niteliği 192
c) Saklama amacıyla biyolojik madde alınması 204
aa- Tanımı ve mahiyeti 204
bb- Esaslı unsurları 205
aaa) Biyolojik maddenin laboratuvar ortamında
saklanması 205
bbb) Saklayan kuruluşa saklama karşılığında belirli
bir ücret ödenmesi 206
ccc) Tarafların anlaşması 206
cc- Sözleşmenin hukukî niteliği 207
II. İnsan Kökenli Biyolojik Maddelerin Devrini Konu Alan
Hukukî İşlemler 210
I. Genel Olarak 210
II. Esaslı Unsurları 212
I. Biyolojik maddenin devri 212
II. Biyolojik maddenin devri karşılığında bedel ödenmesi 213
III. Biyolojik madde ile bedelinin birbiriyle değiştirilmesi konusunda tarafların anlaşması 216
3- Sözleşmenin Hukukî Niteliği 216
III. Kişinin Vücuduna Biyolojik Madde Nakledilmesini veya
Aşılanmasını Konu Alan Hukukî İşlemler 223
I. Genel Olarak 223
II. Vücuda Biyolojik Madde Nakledilmesinin Uygulamada
Arz Ettiği Başlıca Görünüm Biçimleri 224
I. Alıcının tedavisi amacıyla yapılan nakiller 224
II. Alıcı ve eşinin çocuk sahibi olması amacıyla yapılan nakiller 226
III. Alıcının Vücuduna Biyolojik Madde Naklini Konu Alan Hukukî işlemlerin Esaslı Unsurları 228
2- Hastane işletmesi ya da sağlık kuruluşunun alıcının tedavisine ya da çocuk sahibi olmasına yönelik tıbbî müdahalede bulunması 228
3- Alıcının yapılacak tıbbî müdahale karşılığında hastane işletmesi ya da sağlık merkezine ücret ödemesi 228
4- Hastane işletmesi ya da sağlık merkezinin alıcı ile anlaşması 229
IV. Sözleşmenin Hukukî Niteliği 229
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM İnsan kökenlî bîyolojîk maddelere
YÖNELİK HUKUKÎ İŞLEM VE FİİLLERDE ÖZELLİK ARZ EDEN GEÇERLİLİK VE HUKUKA UYGUNLUK SORUNLARI
§ 1. KONUYA GENEL BAKIŞ 235
§ 2. İNSAN KÖKENLİ BİYOLOJİK MADDELERİ KONU ALAN HUKUKÎ İŞLEMLERDE ÖZELLİK ARZ EDEN
GEÇERLİLİK SORUNLARI 236
I. Genel Olarak 236
n. Emredici Hukuk Kurallarına Aykırılık 237
m. Genel Ahlâka Aykırılık 244
IV. Kişilik Haklarına Aykırılık 250
3. İNSAN KÖKENLİ BİYOLOJİK MADDELERİ KONU ALAN TIBBÎ MÜDAHALELERDE ÖZELLİK ARZ EDEN BİR HUKUKA UYGUNLUK SEBEBİ OLARAK “RIZA”
KAYRAMI. : 258
I. Genel Olarak 258
n. Rızanın Hukukî Niteliği 261
I. Rızanın Geçerlilik Şartlan 262
I. Rıza Verenin Fiil Ehliyetine Sahip Olması 263
2- Tam ehliyetli kişilerin nzası 264
3- Sınırlı ehliyetli kişilerin nzası 264
4- Sınırlı ehliyetsiz kişilerin nzası 265
5- Tam ehliyetsiz kişilerin nzası 277
II. Rızanın Hukuk ve Ahlâk Kurallanna Uygun Olması 286
III. Rıza Verenin İrade Sakatlığının Bulunmaması (Rızanın
Sağlıklı İrade ile ve Aydınlatma Sonucunda Verilmesi) 287
a) Aydmlatma sonucunda verilen nza 287
b) Rıza ve irade sakatlığı 296
IV. Şekle Uygunluk 303
II. Rızanın Aranmadığı Hâller 312
I. Genel Olarak 312
II. Hastanın Üstün Nitelikteki Özel Yaran (Âciliyet ve Tıbbî Zorunluluk Hâlleri) 313
III. Üstün Nitelikteki Kamu Yaran ve Kanunun Verdiği
Yetkinin Kullanılması 321
a) Genel olarak 321
b) Özel hukuktan kaynaklanan bir yetkinin kullanılması 322
c) Kamu hukukundan kaynaklanan bir yetkinin
kullanılması 330
SONUÇ 336
YARARLANILAN KAYNAKLAR 343
