İş Hukukunda Esneklik

Mustafa Kılıçoğlu

İÇİNDEKİLER

BİRİNCİ BÖLÜM
ESNEKLİĞİN DOĞUŞ DİNAMİKLERİ VE GELİŞİM SÜRECİ
§.1. ESNEKLİK KAVRAMI 4
I. Terminoloji 4
1. Terim Sorunu 4
2. Tanım sorunu 9
3. Esneklik ve Esnek Çalışma 10
II. Esneklik Kavramına Yaklaşım Biçimleri 12
1. Ekonomik Alanda 12
2. Hukuki Alanda 13
III. Esnekliğin Yapısal Özellikleri 14
1. Esnekliğin Unsurları 14
2. Üçlülük İlkesi- Sosyal Diyalog- Esneklik 14
3. İşgücünün Dualizasyonu ve Esneklik 16
4. Tek Taraflı – Çok Taraflı Esneklik 17
5. Dış Esneklik- İç Esneklik 17
6. İşlevsel Esneklik 18
7. Eşitsizlik ve Esneklik 19
8. Cinsiyet ve Esneklik 21
a. Feminizm ve cinsiyet 21
b. Esneklik damgası ve cinsiyet 22
9. İşe Alımlarda Esneklik 22
10. İşten Çıkarmalarda Esneklik 23
11. Çalışma Süresi Esnekliği ve İş-Yaşam Dengesi 24
12. Toplu İş İlişkilerinde Esneklik ve Sendikalar 25
13. Yargı ve Esneklik 26
14. Sosyoloji ve Esneklik 27

§.2. İŞ HUKUKUNDA ESNEKLİĞİN DOĞUŞ DİNAMİKLERİ 29
I. Ekonomik Sebepler 29
II. Hukuki Sebepler 33
§.3. ESNEKLİK POLİTİKALARI 34
I. Uluslararası Dayanakları 34
II. Ulusal Dayanakları 36
§.4. YABANCI ÜLKELERDE GENEL HATLARI İLE ESNEKLİK 37
I. Amerika Birleşik Devletleri, Kanada, İngiltere, Avustralya, Yeni Zelanda’da Esneklik 37
1. Amerika Birleşik Devletleri’nde Esneklik 37
A. ABD’nin Ekonomik Temel Özellikleri 37
B. ABD’de Esnek Çalışma Saatleri 38
2. Kanada’da Esneklik 38
3. İngiltere’de Esneklik 38
4. Yeni Zelanda’da Esneklik 40
5. Avustralya’da Esneklik 40
II. Bir Kısım Latin Amerika Ülkelerinde Esneklik 41
1. Toplu Bakış 41
2. Ülke Bazında Esneklik 42
A. Arjantin 42
B. Kolombiya 42
C. Şili 43
D. Panama 43
E. Peru 44
III. Danimarka ve Hollanda’da Esneklik 44
1. Danimarka’da Esneklik 44
2. Hollanda’da Esneklik 46
IV. Almanya ve Macaristan’da Esneklik 46
1. Almanya’da Esneklik 46
2. Macaristan’da Esneklik 47
V. Japonya’da Esneklik 48
1. Japon Hukuk Sistemi 48
2. Bireysel Çalışma İlişkilerinde 49
3. Endüstriyel İlişkilerde 49
İKİNCİ BÖLÜM
TÜRK İŞ HUKUKUNDA ESNEKLİK
§.5. BİREYSEL İŞ HUKUKUNDA ESNEK ÇALIŞMA 50
I. Sözleşme İlişkisi Açısından 50
1. Esnek Çalışma Sözleşme Türleri 50
A. Belirli Süreli İş Sözleşmeleri 51
a. Genel İlkeler 51
b. Ayrım Yasağı ve Yaptırımı 60
aa. Ayrım yasağı 60
bb. Yaptırımı 61
c. Yargıda belirli süreli iş sözleşmeleri 61
B. Mevsimlik İş Sözleşmeleri 63
a. Genel ilkeler 63
b. Yargıda mevsimlik iş sözleşmesi 63
C. Kısmi Süreli İş Sözleşmesi 64
a. Hükmün konuluş amacı ve genel ilkeler 64
b. Kuruluş şekli ve kuruluşa ilişkin sınırlamalar 69
c. Farklı işlem yasağı 71
d. Kısmi süreli çalışanlara tanınan imkânlar 72
e. Yargıda kısmi çalışma 74
D. Çağrı Üzerine Çalışma 76
a. Genel olarak 76
b. Koşulları ve koruyucu hükümler 78
c. Yargıda çağrı üzerine çalışma 81
E. Uzaktan Çalışma 81
a. Genel olarak 81
b. Pandemi sürecinde uzaktan çalışma 83
F. Evden Çalışma 85
a. Genel olarak 85
b. Kavramsal yaklaşım 87
c. COVID-19 pandemisi ve evden çalışma, 89
d. Evden çalışmada ücret 90
G. Dijital Platform Çalışması 91
H. Geçici İş İlişkisi 92
a. 2008/104/AT Sayılı Konsey Direktifi 92
aa. Genel olarak 92
bb. Direktifte yer alan gerekçeler ve temel esaslar 93
b. Türk Hukukundaki Normatif Düzenleme 99
aa. Genel olarak 99
bb. Metodoloji 100
cc. Türleri 100
aaa. Meslek amaçlı geçici iş ilişkisi 100
aaaa. Meslek amaçlı geçici iş ilişkisi kavramı ve temel süjeleri 100
bbbb. Meslek amaçlı iş ilişkisine ilişkin sınırlamalar ve yasaklar 101
aaaaa. Sınırlamalar 101
aaaaaa. İşin türüne
yönelik 101
bbbbbb. Süreye ilişkin
sınırlamalar 102
cccccc. İşçiye ilişkin
sınırlamalar 103
bbbbb. Yasaklar 104
dd. Geçici işçi çalıştıran işverenin yetki ve yükümlülükleri 105
aaa. Yetki 105
bbb. Yükümlülükler 106
ee. Meslek amaçlı geçici iş sağlama sözleşmesinin kurulması ve içeriği 107
ff. İşçi ücretleri 108
gg. Sözleşmenin uzaması 109
bbb. Meslek amaçlı olmayan geçici iş
ilişkisi 109
aaaa. Meslek amaçlı olmayan geçici iş ilişkisi kavramı ve temel süjeleri 109
bbbb. Koşulları 110
cccc. Hak ve yükümlülükler 111
dd. Yargıda geçici iş ilişkisi 112
İ. Deneme Süreli İş Sözleşmesi 113
a. Genel olarak 113
b. Kurulması 114
c. Yargıda deneme süreli iş sözleşmesi 116
II. Çalışma Süreleri Açısından Esnek Çalışma 117
1. Bazı Avrupa Ülkelerinde Görünüm Şekli 117
2. Türk Hukukundaki Görünümleri 120
A. Genel Olarak 120
B. Kayan İş Süreleri 121
a. Basit kayan iş süresi 122
b. Vasıflı kayan iş süresi 122
C. Güvene Dayanan Çalışma Süresi 122
D. İş Paylaşımı 123
E. Denkleştirme 124
F. Telafi Çalışması 128
a. Genel olarak 128
b. Pandemi sürecinde telafi çalışması 129
G. Kısa Çalışma 131
a. Genel olarak 131
b. Fesih ile ilişkisi 134
c. Pandemi sürecinde kısa çalışma 136
H. Fazla Çalışma – Fazla Süreli Çalışma 137
III. Kıdem Tazminatı Açısından Esnek Çalışma ve
Emeklilik 140
1. Genel Olarak 140
2. Esnek Çalışma İlişkilerinin Kıdeme Etkisi 141
A. Belirli Süreli Sözleşmelerde 141
B. Mevsimlik İş Sözleşmeleri ve Kampanya Çalışmalarında 143
C. Kısmi Süreli İş Sözleşmelerinde 144
D. Çağrı Üzerine Çalışma ve Uzaktan Çalışmada 144
E. Geçici İş İlişkisinde 145
a. Meslek amaçlı geçici iş ilişkisinde 145
b. Meslek amaçlı olmayan geçici iş ilişkisinde 145
IV. İş Güvencesi Açısından Esnek Çalışma 146
1. Genel Olarak 146
2. İş Güvencesinden Yararlanma Koşulları Açısından Esnek Çalışma 149
3. Sözleşmenin Feshinde Gönüllülük: İkale 151
§6. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ AÇISINDAN ESNEK
ÇALIŞMA 153
I. Genel Olarak 153
1. Uluslararası Hukukta 153
2. İç Hukukta 156
II. İş Sağlığı Güvenliği Kanununun Normatif Örgüsü 157
1. Amaç ve Kapsam 157
2. Yükümlülükler 158
3. Yargısal Değerlendirme 159
III. Esnek Çalışma Türlerinin Klasik Yapılanmadan Ayrılmasının Etkileri 159
1. İstihdam Sürelerinin Sınırlılığının Etkileri 159
2. İşveren ve İşyeri Değişikliğinin Etkisi 161
3. Çalışma Sürelerinin Etkisi 163
§7. TOPLU İŞ HUKUKU AÇISINDAN ESNEK ÇALIŞMA 164
I. Genel Olarak 164
1. Uluslararası Hukukta 164
2. İç Hukukta 166
II. Esnek Çalışma İlişkisinde Sendika Üyeliği ve Sendikal Örgütlenmeye Katılım 167
1. Normatif Düzenlemelere Genel Bakış 167
2. Sendikal Örgütlenme Açısından Esnek Çalışma 168
III. Toplu Sözleşme Düzeni Açısından Esnek Çalışma 170
1. Normatif Düzenlemeye Genel Bakış 170
2. Esnek Çalışma İlişkisinde Bulunan İşçinin Toplu İş Düzeninden Yararlanabilme Sorunu 172
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
SOSYAL GÜVENLİK AÇISINDAN ESNEK ÇALIŞANLAR
§.8. SOSYAL GÜVENLİK KAVRAMI 176
I. Sosyal Güvenliğin Doğuş Dinamikleri ve Tarihsel Serüvenine Kısa Bir Bakış 176
1. Sosyal Güvenliğin Doğuş Dinamikleri 176
2. Sosyal Güvenliğin Tarihsel Serüveni 176
3. Sosyal Güvenliğin Çağdaş Yönelimleri ve Temel Bileşenleri 179
II. Normatif Düzenlemeler 182
1. Yasa Olarak 182
2. Kapsam Olarak 183
§.9. ESNEK ÇALIŞANLARIN SOSYAL GÜVENLİK
SORUNLARI 184
I. Genel Olarak 184
II. Esnek Çalışanların Sosyal Güvenlik Açısından Değerlendirilmesi 187
1. Genel İnceleme Yöntemi 187
2. Sigorta Kollarından Yararlanma 187
3. İşsizlik Sigortası- İşsizlik Yardımı 194
A. Bazı Avrupa Ülkelerinde 194
B. Türkiye’de İşsizlik Sigortası-İşsizlik Ödeneği 195
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
ESNEK ÇALIŞMANIN GETİRDİĞİ KAYGILAR VE DENGE ARAYIŞLARI
§.10. ESNEKLİĞİN GETİRDİĞİ KAYGILAR 197
I. Genel Bakış 197
II. Esnekliğin Getirdiği Bazı Kaygı Türleri 198
1. Sendikal Kaygılar 198
2. İşten Çıkarmalardaki Kaygılar 199
3. Ücretlerin Azaltılması Kaygısı 200
4. Çalışma Süresi Kaygıları 201
5. Sosyal Güvenlik Kaygıları 201
6. Çalışanları Kutuplaştırma Kaygısı 201
§.11. DENGE ARAYIŞI (ESNEKLİK-GÜVENLİK) 201
I. Çözüm Arayışına Genel Bakış 201
II. Esnekliğin Çeşitli Yönlerine İlişkin Çözüm Arayışları 203
1. İstihdam Yönüyle 203
2. İşten Çıkarmalarda 204
A. Bireysel İşten Çıkarmalarda 204
B. Toplu İşçi Çıkarmalarda 205
1. Çalışma Süresi Konusunda 205
2. Eşitlikte 206
3. İş Sağlığı ve Güvenliği Açısından 207
4. Mahkemelerin Rolü 207
SONUÇ VE ÖNERİLER 208
KAYNAKÇA 212
BİRİNCİ BÖLÜM
ESNEKLİĞİN DOĞUŞ DİNAMİKLERİ VE GELİŞİM SÜRECİ
§.1. ESNEKLİK KAVRAMI 4
I. Terminoloji 4
1. Terim Sorunu 4
2. Tanım sorunu 9
3. Esneklik ve Esnek Çalışma 10
II. Esneklik Kavramına Yaklaşım Biçimleri 12
1. Ekonomik Alanda 12
2. Hukuki Alanda 13
III. Esnekliğin Yapısal Özellikleri 14
1. Esnekliğin Unsurları 14
2. Üçlülük İlkesi- Sosyal Diyalog- Esneklik 14
3. İşgücünün Dualizasyonu ve Esneklik 16
4. Tek Taraflı – Çok Taraflı Esneklik 17
5. Dış Esneklik- İç Esneklik 17
6. İşlevsel Esneklik 18
7. Eşitsizlik ve Esneklik 19
8. Cinsiyet ve Esneklik 21
a. Feminizm ve cinsiyet 21
b. Esneklik damgası ve cinsiyet 22
9. İşe Alımlarda Esneklik 22
10. İşten Çıkarmalarda Esneklik 23
11. Çalışma Süresi Esnekliği ve İş-Yaşam Dengesi 24
12. Toplu İş İlişkilerinde Esneklik ve Sendikalar 25
13. Yargı ve Esneklik 26
14. Sosyoloji ve Esneklik 27

§.2. İŞ HUKUKUNDA ESNEKLİĞİN DOĞUŞ DİNAMİKLERİ 29
I. Ekonomik Sebepler 29
II. Hukuki Sebepler 33
§.3. ESNEKLİK POLİTİKALARI 34
I. Uluslararası Dayanakları 34
II. Ulusal Dayanakları 36
§.4. YABANCI ÜLKELERDE GENEL HATLARI İLE ESNEKLİK 37
I. Amerika Birleşik Devletleri, Kanada, İngiltere, Avustralya, Yeni Zelanda’da Esneklik 37
1. Amerika Birleşik Devletleri’nde Esneklik 37
A. ABD’nin Ekonomik Temel Özellikleri 37
B. ABD’de Esnek Çalışma Saatleri 38
2. Kanada’da Esneklik 38
3. İngiltere’de Esneklik 38
4. Yeni Zelanda’da Esneklik 40
5. Avustralya’da Esneklik 40
II. Bir Kısım Latin Amerika Ülkelerinde Esneklik 41
1. Toplu Bakış 41
2. Ülke Bazında Esneklik 42
A. Arjantin 42
B. Kolombiya 42
C. Şili 43
D. Panama 43
E. Peru 44
III. Danimarka ve Hollanda’da Esneklik 44
1. Danimarka’da Esneklik 44
2. Hollanda’da Esneklik 46
IV. Almanya ve Macaristan’da Esneklik 46
1. Almanya’da Esneklik 46
2. Macaristan’da Esneklik 47
V. Japonya’da Esneklik 48
1. Japon Hukuk Sistemi 48
2. Bireysel Çalışma İlişkilerinde 49
3. Endüstriyel İlişkilerde 49
İKİNCİ BÖLÜM
TÜRK İŞ HUKUKUNDA ESNEKLİK
§.5. BİREYSEL İŞ HUKUKUNDA ESNEK ÇALIŞMA 50
I. Sözleşme İlişkisi Açısından 50
1. Esnek Çalışma Sözleşme Türleri 50
A. Belirli Süreli İş Sözleşmeleri 51
a. Genel İlkeler 51
b. Ayrım Yasağı ve Yaptırımı 60
aa. Ayrım yasağı 60
bb. Yaptırımı 61
c. Yargıda belirli süreli iş sözleşmeleri 61
B. Mevsimlik İş Sözleşmeleri 63
a. Genel ilkeler 63
b. Yargıda mevsimlik iş sözleşmesi 63
C. Kısmi Süreli İş Sözleşmesi 64
a. Hükmün konuluş amacı ve genel ilkeler 64
b. Kuruluş şekli ve kuruluşa ilişkin sınırlamalar 69
c. Farklı işlem yasağı 71
d. Kısmi süreli çalışanlara tanınan imkânlar 72
e. Yargıda kısmi çalışma 74
D. Çağrı Üzerine Çalışma 76
a. Genel olarak 76
b. Koşulları ve koruyucu hükümler 78
c. Yargıda çağrı üzerine çalışma 81
E. Uzaktan Çalışma 81
a. Genel olarak 81
b. Pandemi sürecinde uzaktan çalışma 83
F. Evden Çalışma 85
a. Genel olarak 85
b. Kavramsal yaklaşım 87
c. COVID-19 pandemisi ve evden çalışma, 89
d. Evden çalışmada ücret 90
G. Dijital Platform Çalışması 91
H. Geçici İş İlişkisi 92
a. 2008/104/AT Sayılı Konsey Direktifi 92
aa. Genel olarak 92
bb. Direktifte yer alan gerekçeler ve temel esaslar 93
b. Türk Hukukundaki Normatif Düzenleme 99
aa. Genel olarak 99
bb. Metodoloji 100
cc. Türleri 100
aaa. Meslek amaçlı geçici iş ilişkisi 100
aaaa. Meslek amaçlı geçici iş ilişkisi kavramı ve temel süjeleri 100
bbbb. Meslek amaçlı iş ilişkisine ilişkin sınırlamalar ve yasaklar 101
aaaaa. Sınırlamalar 101
aaaaaa. İşin türüne
yönelik 101
bbbbbb. Süreye ilişkin
sınırlamalar 102
cccccc. İşçiye ilişkin
sınırlamalar 103
bbbbb. Yasaklar 104
dd. Geçici işçi çalıştıran işverenin yetki ve yükümlülükleri 105
aaa. Yetki 105
bbb. Yükümlülükler 106
ee. Meslek amaçlı geçici iş sağlama sözleşmesinin kurulması ve içeriği 107
ff. İşçi ücretleri 108
gg. Sözleşmenin uzaması 109
bbb. Meslek amaçlı olmayan geçici iş
ilişkisi 109
aaaa. Meslek amaçlı olmayan geçici iş ilişkisi kavramı ve temel süjeleri 109
bbbb. Koşulları 110
cccc. Hak ve yükümlülükler 111
dd. Yargıda geçici iş ilişkisi 112
İ. Deneme Süreli İş Sözleşmesi 113
a. Genel olarak 113
b. Kurulması 114
c. Yargıda deneme süreli iş sözleşmesi 116
II. Çalışma Süreleri Açısından Esnek Çalışma 117
1. Bazı Avrupa Ülkelerinde Görünüm Şekli 117
2. Türk Hukukundaki Görünümleri 120
A. Genel Olarak 120
B. Kayan İş Süreleri 121
a. Basit kayan iş süresi 122
b. Vasıflı kayan iş süresi 122
C. Güvene Dayanan Çalışma Süresi 122
D. İş Paylaşımı 123
E. Denkleştirme 124
F. Telafi Çalışması 128
a. Genel olarak 128
b. Pandemi sürecinde telafi çalışması 129
G. Kısa Çalışma 131
a. Genel olarak 131
b. Fesih ile ilişkisi 134
c. Pandemi sürecinde kısa çalışma 136
H. Fazla Çalışma – Fazla Süreli Çalışma 137
III. Kıdem Tazminatı Açısından Esnek Çalışma ve
Emeklilik 140
1. Genel Olarak 140
2. Esnek Çalışma İlişkilerinin Kıdeme Etkisi 141
A. Belirli Süreli Sözleşmelerde 141
B. Mevsimlik İş Sözleşmeleri ve Kampanya Çalışmalarında 143
C. Kısmi Süreli İş Sözleşmelerinde 144
D. Çağrı Üzerine Çalışma ve Uzaktan Çalışmada 144
E. Geçici İş İlişkisinde 145
a. Meslek amaçlı geçici iş ilişkisinde 145
b. Meslek amaçlı olmayan geçici iş ilişkisinde 145
IV. İş Güvencesi Açısından Esnek Çalışma 146
1. Genel Olarak 146
2. İş Güvencesinden Yararlanma Koşulları Açısından Esnek Çalışma 149
3. Sözleşmenin Feshinde Gönüllülük: İkale 151
§6. İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ AÇISINDAN ESNEK
ÇALIŞMA 153
I. Genel Olarak 153
1. Uluslararası Hukukta 153
2. İç Hukukta 156
II. İş Sağlığı Güvenliği Kanununun Normatif Örgüsü 157
1. Amaç ve Kapsam 157
2. Yükümlülükler 158
3. Yargısal Değerlendirme 159
III. Esnek Çalışma Türlerinin Klasik Yapılanmadan Ayrılmasının Etkileri 159
1. İstihdam Sürelerinin Sınırlılığının Etkileri 159
2. İşveren ve İşyeri Değişikliğinin Etkisi 161
3. Çalışma Sürelerinin Etkisi 163
§7. TOPLU İŞ HUKUKU AÇISINDAN ESNEK ÇALIŞMA 164
I. Genel Olarak 164
1. Uluslararası Hukukta 164
2. İç Hukukta 166
II. Esnek Çalışma İlişkisinde Sendika Üyeliği ve Sendikal Örgütlenmeye Katılım 167
1. Normatif Düzenlemelere Genel Bakış 167
2. Sendikal Örgütlenme Açısından Esnek Çalışma 168
III. Toplu Sözleşme Düzeni Açısından Esnek Çalışma 170
1. Normatif Düzenlemeye Genel Bakış 170
2. Esnek Çalışma İlişkisinde Bulunan İşçinin Toplu İş Düzeninden Yararlanabilme Sorunu 172
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
SOSYAL GÜVENLİK AÇISINDAN ESNEK ÇALIŞANLAR
§.8. SOSYAL GÜVENLİK KAVRAMI 176
I. Sosyal Güvenliğin Doğuş Dinamikleri ve Tarihsel Serüvenine Kısa Bir Bakış 176
1. Sosyal Güvenliğin Doğuş Dinamikleri 176
2. Sosyal Güvenliğin Tarihsel Serüveni 176
3. Sosyal Güvenliğin Çağdaş Yönelimleri ve Temel Bileşenleri 179
II. Normatif Düzenlemeler 182
1. Yasa Olarak 182
2. Kapsam Olarak 183
§.9. ESNEK ÇALIŞANLARIN SOSYAL GÜVENLİK
SORUNLARI 184
I. Genel Olarak 184
II. Esnek Çalışanların Sosyal Güvenlik Açısından Değerlendirilmesi 187
1. Genel İnceleme Yöntemi 187
2. Sigorta Kollarından Yararlanma 187
3. İşsizlik Sigortası- İşsizlik Yardımı 194
A. Bazı Avrupa Ülkelerinde 194
B. Türkiye’de İşsizlik Sigortası-İşsizlik Ödeneği 195
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
ESNEK ÇALIŞMANIN GETİRDİĞİ KAYGILAR VE DENGE ARAYIŞLARI
§.10. ESNEKLİĞİN GETİRDİĞİ KAYGILAR 197
I. Genel Bakış 197
II. Esnekliğin Getirdiği Bazı Kaygı Türleri 198
1. Sendikal Kaygılar 198
2. İşten Çıkarmalardaki Kaygılar 199
3. Ücretlerin Azaltılması Kaygısı 200
4. Çalışma Süresi Kaygıları 201
5. Sosyal Güvenlik Kaygıları 201
6. Çalışanları Kutuplaştırma Kaygısı 201
§.11. DENGE ARAYIŞI (ESNEKLİK-GÜVENLİK) 201
I. Çözüm Arayışına Genel Bakış 201
II. Esnekliğin Çeşitli Yönlerine İlişkin Çözüm Arayışları 203
1. İstihdam Yönüyle 203
2. İşten Çıkarmalarda 204
A. Bireysel İşten Çıkarmalarda 204
B. Toplu İşçi Çıkarmalarda 205
1. Çalışma Süresi Konusunda 205
2. Eşitlikte 206
3. İş Sağlığı ve Güvenliği Açısından 207
4. Mahkemelerin Rolü 207
SONUÇ VE ÖNERİLER 208
KAYNAKÇA 212