İş Hukukunda İşyeri ve İşletme

"İŞ HUKUKUNDA İŞYERİ VE İŞLETME



Yrd. Doç. Dr. Kübra Doğan YENİSEY



-Alman ve Fransız Hukuklarıyla Karşılaştırmalı Bir İnceleme-



İçindekiler

Önsöz...V

İçindekiler...Vıı

Kısaltmalar...Xıx

Giriş...1

Birinci Bölüm Tarihsel Süreçte İşyeri Ve İşletme

§ 1. İşyeri Ve İşletme Kavramları...9

I. İşyeri Kavramı...9

1. İşyeri Kavramının Yasal Çerçevesi...10

A) Türk Hukukunda: Yasal Tanım, Kavramsal Teklik...10

Aa) Yasal Düzenlemelerde İşyeri...10

Bb) Yönetmeliklerdeki İşyeri Tanımlan...11

B) Alman Hukukunda: Yasal Tanım Yokluğu, Kavramsal Çokluk... 13

C) Fransız Hukukunda: Yasal Tanım Yokluğu, Kavramsal

Çokluk...15

2. İşyerinin Unsurları...17

A) Maddi Unsurlar...17

B) Maddi Olmayan Unsurlar...17

Aa) Ticaret Unvanı...18

Bb) Know - How (Teknik Bilgi)...18

Cc) Sınai Haklar...20

Dd) Müşteri Çevresi...21

C) İşgücü...22

D) Teknik Amaç...23

E) Organizasyon...24

3. İşyerinin Sınırlan...25

A) Bağlı Yer...25

Aa) Hukuki Bağlılık...25

Bb) Amaçta Birlik...26

Cc) Yönetimde Birlik...27

B) Eklentiler...29

C) Araçlar...30

D) Çalışma Yeri - İşyeri Ayırımı...31

Iı. İşletme Kavramı...32

1. İşletme Kavramının Yasal Çerçevesi...32

A) İş Hukukunda...33

B) Ticaret Hukukunda...33

2. İşletmenin Unsurları...35

Iıı. Değerlendirme: Ortak Başlangıç Noktası...37

§ 2. Tarihsel Süreçte İşyeri Ve İşletme...38

I. Fabrikadan Uydu Bürolara ""İşyeri""...38

1. Türk Hukukunda: Müesseseden Organizasyon İşyerine...38

A) 3008 Sayılı Kanun Öncesi...38

B) 3008 Sayılı İş Kanunu'nda İşyeri...39

C) 931 Sayılı Ve 1475 Sayılı İş Kanunlarında İşyeri...41

2. Alman Hukukunda: Temelinde İşçi Temsili Yatan Bir Kavram...42

A) İl Dünya Savaşı Öncesi: İşyeri Topluluğu (Betriebsgemeinschaft)...42

B) Iı. Dünya Savaşı Sonrası: Organizasyonel Birlik...46

3. Fransız Hukukunda: İşçi Topluluğu...48

4. İşyeri: İşçi Topluluğunun Bir İfadesi...50

Iı. Ekonomiden İş Hukukuna Geçmiş Bir Kavram Olarak: İşletme...52

1. Türk Hukukunda: Toplu İş Hukukunun Bir Kavramı Olarak İşletme...52

2. Alman Hukukunda: İşletme Hukukunun Temel Kavramı Olarak İşletme...53

A) İşletme - Sermaye Sahibi Farklılaşması...53

B) Yönetime Katılma...57

3. Fransız Hukukunda: Demokratik Bir Kurum Olarak İşletme...59

4. İşletme: İşverene Farklı Bir Bakış...65

Iıı. İşyeri - İşletme Ayırımı...66

1. İşyeri - İşletme Ayırımının Temel Ölçütü: Takip Edilen Amaç...66

2. Neden İşveren Yanı Sıra İşletme ?...70

A) Türk Hukukunda: İşveren İşletme Ayırımı...70

B) Alman Hukukunda: İşveren İşletme Özdeşliği...71

C) Fransız Hukukunda: İşveren-İşletme; Bazen Özdeş Bazen

Ayrı...73

Iv. Değerlendirme: İş Hukukunun Kollektif Yönü - İşyeri Ve

İşletme...74

İkinci Bölüm

Bireysel İş Hukukunda İşyeri Ve İşletmenin Görünüm Biçimleri Ve İşlevleri

§ 3. İşverenin Yönetim Hakkının Uygulanma Alanı Ve Smırı

Olarak İşyeri...,...77

I. Bağımlılık Ve İşyeri...77

1. Bağımlılığın Bir Göstergesi Olarak İşyeri...78

A) İşyerinde Çalışma Ve Bağımlılık...78

B) Başkasının İş Ya Da Hizmet Organizasyonu...79

C) Tele - Çalışma, Evde Çalışma Ve İş Organizasyonu...83

D) Şirket Toplulukları Ve Holdingler...85

2. İşçinin Kıdeme Bağlı Haklan Ve İşyeri...90

A) İşyerine Katılma Ve İş İlişkisi... 90

B) İşçinin Kıdeme Bağlı Haklan Ve İşyerinde Geçen Süreler...93

Iı. Yönetim Hakkının Sının Olarak İşyeri...97

1. Yönetim Hakkı Ve İşyeri...97

2. Eşit Davranma Borcu Ve İşyeri...99

A) Eşit Davranma Borcunun Kaynağı Ve İşyeri...100

Aa) Türk Hukukunda: Anayasa M. 10 Ve Dürüstlük Kuralı

Çerçevesinde Şekillenmiş Bir Borç...100

Bb) Alman Hukukunda: İşyerindeki İşçi Topluluğu Ve Eşit

Davranma İlkesi...101

Cc) Fransız Hukukunda: Ayırımcılık Yasaklan...105

Dd) İşyerinden Bağımsız Bir Borç...105

B) Sözleşme Türüne Dayalı Ayırımcılık Ve İşyeri...106

3. Sorumluluğun Kaynağı Olarak İşyeri...107

Iıı. Bir Norm Kaynağı Olarak İşyeri Ve İşletme...110

1. Mikro Düzeyde: Kurum Teorisi Ve Norm Yaratma Süreci...110

2. Makro Düzeyde: Sosyal Tarafların Norm Koyma Yetkisi...113

Iv. Değerlendirme: Sınırlan Genişleyen İşyeri...114

§ 4. İşyerindeki İşçi Sayısı Ve İşyeri...116

I. Kapsam Hükümleri Ve İşyeri...116

Iı. İş Güvencesi Ve İşyeri...116

1. İş Güvencesi Hükümlerinden Yararlanabilmenin Ölçütü: İşyerinde Çalışan İşçi Sayısı...117

A) Türk Hukukunda: İşkolunda Çalışan İşçi Sayısı...117

Aa) Genel Olarak...117

Bb) İşkolu Ölçütü...119

B) Alman Hukukunda: Yasanın İşyeri Ölçütünden İşverenin Çalıştırdığı İşçi Sayısına...123

C) Fransız Hukukunda: İşverenin İstihdam Ettiği İşçi Sayısı...127

2. Kıdem Süresi Ve İşyeri...128

A) Türk Hukukunda: Bir Veya Değişik İşyerlerinde Geçen

Süreler...128

B) Alman Hukukunda: Aynı İşyeri Veya İşletmede Geçen

Süreler...129

C) Fransız Hukukunda: İş Sözleşmesinin Devam Süresi...132

3. Ulûma Ratio (Son Çare) İlkesi Ve İşyeri...132

A) Türk Hukukunda: İşverenin Diğer İşyerleri...132

B) Alman Hukukunda: İşletme Ve Hatta Konzern Düzeyinde...134

C) Fransız Hukukunda: Grup Düzeyinde...135

4. İşletme Ve İşyeri Gerekleri...137

A) Türk Hukukunda: İşletme Gerekleri...137

B) Alman Hukukunda: İşletme Gerekleri...138

C) Fransız Hukukunda: İşletme Gerekleri...139

5. İşyeri İş Güvencesi İlişkisi...141

A) Tarihsel Nedenler...142

B) İşyeri İş Güvencesi Hükümlerine Gerçek Bir Bağlama Noktası

Olabilir Mi?...145

Aa) İşyerinde Çalışan Diğer İşçiler...145

Bb) Birden Fazla İşverenin Ortak İşyeri...145

Iıı. Özürlü, Eski Hükümlü Ve Terör Mağduru Çalıştırma Zorunluluğu Ve İşyeri...150

Iv. Değerlendirme: İşyeri Hâlâ Anlamlı Bir Bağlama Noktası Mı?...152

§ 5. İş Sağlığı Ve Güvenliği Alanında İşveren Yükümlülükleri,

İdare Ve İşyeri...154

I. Îş Sağlığı Ve Güvenliği Alanında İşveren Yükümlülükleri Ve

İşyeri...154

1. İş Sağlığı Ve Güvenliği Örgütünün Kurulması Ve İşyeri...154

A) İş Sağlığı Ve Güvenliği Kurulu...155

B) İşyeri Hekimi, İş Güvenliği İle Görevli Mühendis Veya Teknik Eleman İstihdamı...156

C) İş Sağlığı Ve Güvenliği Önlemleri Ve İşyeri...158

Iı. İdare Ve İşyeri...160

1. Bildirim Yükümlülükleri...161

A) İşyerini Bildirme Yükümlülüğü...161

B) İşyeri Açma Ve Kurma Ruhsatnamesi...163

C) İşyeri Kurma İzni Ve İşletme Belgesi...165

D) İşçilerin Bilgilendirilmesini Sağlamaya Yönelik İlan Yükümlülükleri...167

2. Denetimin Konusu Olarak İşyeri...170

Iıı. İş Mahkemelerinde Yetki Ve İşyeri...170

Iv. Değerlendirme: İşçinin Çalıştığı Yer...173

§ 6. Hukuki İşlemin Konusu Olarak İşyeri - İşyeri Devri...174

I. İşyeri Devrine İlişkin Hükümlerin Yorumu...175

1. Avrupa Birliği, Alman Ve Fransız Hukukları: Amaçsal Yorum Yöntemi...175

2. Türk Hukukunda: Amaçsal Yorum Ve Adalet Divanı İçtihatları... 178

Iı. Ne Zaman İş Sözleşmelerinin Devamını Haklı Kılacak Bir İşyeri

Devri Vardır?...178

1. Adalet Divanı'nın Geliştirdiği Ölçüt: Ekonomik Birliğin Kimliğim Korunması...178

2. Avrupa Birliği, Alman Ve Fransız Hukukları: Ne Zaman Ekonomik Birlik Devirden Sonra Kimliğini Korumaktadır ?...181

A) İşletme Veya İşyerinin Türü...182

B) Maddi Unsurların Devri...183

Aa) Esaslı Unsurlar...184

Bb) İş Sahibinin Kullanımında Olma...185

C) Devredilen Maddi Olmayan Unsurların Değeri...186

D) İşgücünün Devri...187

E) Müşteri Çevresinin Devri...192

F) Yürütülen Faaliyetlerin Aynı Veya Benzer Faaliyetler Olması ...194

G) Faaliyete Ara Verilme Süresi...199

3. Türk Hukukunda: İşyeri Veya İşyeri Bölümü Devri...201

A) İşletme Veya İşyerinin Türü...202

B) Maddi Unsurların Devri...203

C) Maddi Olmayan Unsurların Devri...205

D) İşgücünün Devri...207

E) Müşteri Çevresinin Devri...212

F) Yürütülen Faaliyetin Aynılığı Ve Benzerliği...212

G) Faaliyetlere Ara Verilme Süresi Ve İşyeri Kapatılmasından

Farkı...216

Iıı. Devrin Konusunu Oluşturan İşyeri...218

1. Ab Hukukunda: Ekonomik Birlik...218

A) Ekonomik Bir Birliğin Devri...218

B) Yeterli Ölçüde Yapılandırılmış Ve Özerk...219

C) Süreklilik...221

2. Alman Hukuku: Organizasyon...223

A) Alman Federal İş Mahkemesi Kararlarında İşyeri...223

B) Joosfvm İşletmenin Faaliyet Alanını (Untemehmerischer Tâtigkeitsbereich) Esas Alan Yaklaşımı...226

C) Organizasyonel Birlik Olarak İşyeri...228

3. Fransız Hukukunda: Özerk Biçimde Örgütlenmiş Bir Ekonomik Faaliyet...231

A) Faaliyet Olarak İşyeri...231

B) Organizasyon Olarak İşyeri...233

C) Özerklik...235

4. Türk Hukukunda: Devre Konu Birim Olarak İşyeri Veya İşyeri Bölümü...237

A) Bir Organizasyon Olarak İşyeri...237

B) İşyeri Bölümü...240

C) İşyeri Devri, İşyeri Taşınması, İşyeri Kapanması...242

D) Alt İşverenlik Ve İşyeri Bölümü Devri...244

Iv. Değerlendirme: Ekonomik Birlik...249

Üçüncü Bölüm

Toplu İş Hukukunda İşyeri Ve İşletmenin

Görünüm Biçimleri

T § 7. Yönetime Katılma Birimi Olarak İşyeri Ve İşletme...253

I. Yönetime Katılma Modellerinin Belirlenmesinde İşyeri Ve

İşletmenin Rolü...254

1. Türk Hukukunda: Sınırlı Da Olsa İşyeri Temelli Bir Yönetime Katılma...254

2. Alman Hukukunda: İşyeri Merkezli Yönetime Katılma...255

3. Fransız Hukukunda: İşyeri Merkezli Yönetime Katılma...257

Iı. Yönetime Katılmaya Özgü Bir İşyeri Ve İşletme...259

1. Türk Hukukunda: Genel İşyeri Kavramının Hâkimiyeti...259

2. Alman Hukukunda: Genel İşyeri Tanımından Yönetime Katılmaya Özgü İşyerine...260

A) Tek Bir İşyeri Anlayışı...260

B) Normun Koruma Amacına Göre İşyerinin Belirlenmesi...262

Aa) Joost'un Faaliyet Alanı Görüşü...263

Bb) Organizasyonel Birlik Olarak İşyeri...264

Cc) İşyerinin Tanımlanabilir Bir Kavram Olmayıp, Bir Tip

(Typus) Oluşturduğu Görüşü...265

Dd) Schuster'in Görüşü...266

3. Fransız Hukukunda: Her Temsil Kurumuna Özgü Ayn Bir İşyeri Tanımı...267

A) İşçi Temsilciliği Açısından İşyeri...269

B) İşyeri Sendika Temsilciliği Açısından İşyeri...270

C) İşyeri Komitesi Açısından İşyeri...270

D) İşyerinin Belirlenmesinde Sosyal Taraflann Rolü...271

E) Genel İşyeri - Yönetime Katılmaya Özgü İşyeri...272

4. İşletme...273

Iıı. Yönetime Katılmaya Özgü İşyerinin Ölçütleri...275

1. Ortak İşveren...275

2. Teknik Amaç...276

3. Organizasyonel Birlik...277

A) Alman Hukukunda: İşyerinin Temel Ölçütü Olarak Organizasyonel Birlik...277

Aa) Organizasyonel Birlik = Yönetim Aygıtının Tekliği...277

Bb) İşyeri Ve İşyeri Bölümü...280

B) Fransız Hukukunda: Özerk Birim...281

4. Coğrafi Yakınlık...282

5. İşçi Topluluğu...284

6. Süreklilik...285

Iv. İşyeri - İşveren İlişkisi...286

1. Alman Hukukunda: Birden Fazla İşletmenin Ortak İşyeri...286

2. Fransız Hukukunda: İşletmeye Göre Daha Geniş Üniteler...290

A) Site...290

B) Ekonomik Ve Sosyal Ünite...291

V. Değerlendirme: Yönetime Katılma Birimi Olarak İşyerinin

Giderek Azalan Önemi...298

1. İşverenden Bağımsız İşyeri Ve İşletme Anlayışına Doğru...298

2. Yeni Gelişmeler Ve Yönetime Katılma Açısından İşyerinin Rolü... 299

A) Yeni Örgütlenme Modellerinin Yönetime Katılma Üzerindeki Etkileri...300

B) Yeni Bağlama Noktalan...303

§ 8. Sendikal Örgütlenme Ve İşyeri...308

I. Sendikaların Kuruluş Düzeyi Ve İşyeri...308

1. Sendikalar Kanunu Çerçevesinde İşyeri...309

A) İşin Yapıldığı Yer...309

B) Bağlı Yerler...309

C) Eklentiler Ve Araçlar...311

2. Sendikal Örgütlenmenin Düzeyi Ve İşyeri...312

A) İşkolu Sendikacılığı...312

B) Asıl İşin Girdiği İşkolu...314

Iı. Sendikal Faaliyetler Ve İşyeri...317

Iıı. Değerlendirme...319

§ 9. Toplu İş Sözleşmesi Ünitesi Olarak İşyeri...323

T

I. Toplu İş Sözleşmesinin Düzeyi Ve İşyeri...323

1. Türk Hukukunda: Toplu Sözleşmenin Düzeyi Ve Emrediciük...323

2. Alman Hukukunda: Özerkliğin Hâkimiyeti...324

3. Fransız Hukukunda: Özerkliğin Hakimiyeti... 328

4. Sistemin Emrediciliği İle Beslenen ""İşyeri""...331

Iı. Türk Hukukuna Özgü Bir Sorun: Toplu İş Sözleşmesi Ünitesi Olarak İşyerinin Belirlenmesi...332

I. İşyeri Toplu İş Sözleşmesi...332

A) Hangi Kanundaki İşyeri Tanımı?...332

B) Yargı Kararlarında İşyeri...334

C) Toplu İş Sözleşmesinin Tekliği, İşyeri Ve Bağlı Yer...336

2. İşletme Toplu İş Sözleşmesi...339

A) Yargı Kararlarında İşletme...339

Aa) Genel Anlamda İşletme Ve Toplu İş Sözleşmesi Ünitesi

Olarak İşletme...339

Bb) İşletmenin Sınırlan...341

Cc) İşletme Toplu İş Sözleşmesinin Emredici Niteliği...344

B) Bir Toplu İş Sözleşmesi Ünitesi Olarak İşletme...346

Iıı. İşyeri Veya İşletmenin Yeniden Yapılandırılması Ve Toplu İş Sözleşmesi Üzerindeki Etkileri...349

1. İşletmenin Yeniden Yapılandırılması Ve İşyeri Devri...349

2. İşyerindeki Teknik Amacın Değişmesi Veya İşyerinin Kapatılmasının Toplu İş Sözleşmelerine Etkisi...354

3. Kısmi Devir...357

4. İki İşyerinin Birleşmesi...359

Iv. Toplu İş Hukukunda ""İşyeri""...360

1. Teknik Amaç - İşyeri İlişkisi...361

2. Fiziksel Mekân - İşyeri İlişkisi...362

3. Bir Organizasyon Olarak İşyeri...366

4. Organizasyonun Parçası: Bağh Yerler Ve Yönetimde Birlik

Ölçütü...368

5. İşyeri: Süreklilik Taşıyan Görece Bağımsız Birim...371

6. İşçinin Hangi İşyerinin İşçisi Olduğu Sorunu...373

V. Değerlendirme...375

1. İşyeri; Bir Başlangıç Mı Bir Basamak Mı ?...375

2. Üretimin Örgütlenmesi Ve İşyeri...377dördüncü Bölüm

Ekonomik Ve Teknolojik Gelişmeler Karşısında İşyeri Ve İşletme

§10. İşyeri Ve İşletmenin Hukuki Yapısı Ve Görünüm Biçimleri... 381

I. İşyerinin Hukuki Niteliği...381

1. Klasik Ve Bireyci Teori...381

2. Kurum Teorisi...382

3. Bir Paradigma Olarak İşyeri/İşletme...383

4. Türk Hukukunda İşyerinin Hukuki Niteliği...384

Iı. İşyerinin Farklı Görünümleri...385

1. Maddi Bir Yer Olarak İşyeri...385

2. Faaliyet Olarak İşyeri...386

3. Organizasyon Olarak İşyeri...387

Iıı. İşyeri: Bir Kavram Mı?...387

1. İşyeri Ve Unsurları...387

2. Tip (Typus)...389

Iv. Organizasyon Ve İşyeri...391

1. Yönetim Bilimlerinde Organizasyonun Ele Alınış Biçimleri...392

A) Klasik Organizasyon Teorisi...392

B) Neo Klasik Organizasyon Teorisi... 394

C) Modern Organizasyon Teorileri...394

2. İşyerinin Hukuksal Açıdan Görünümü Ve Organizasyon Teorisi... 395

3. İş Hukukunda ""Organizasyon""...397

A) İş Organizasyonu...397

B) Teknik Organizasyon...398

Aa) İşlev Odaklı Organizasyon Modelleri...398

Bb) Üretilen Mal Veya Hizmet Odaklı Organizasyon

Modelleri...399

Cc) Pazar Temelli Organizasyon Modelleri...400

Dd) Ağ Tipi Organizasyonlar...400

C) Teknik Organizasyon, İş Hukukunda Bir Bağlama Noktası

Olabilir Mi?...404

V. Değerlendirme: İşlevsel Bir Yaklaşım...407

§11. İşyeri, İşletme Ve Ötesi...411

I. Sermayenin Örgütlenme Sürecindeki Değişimler Karşısında

İşyeri Ve İşletme...411

1. Atölye, Fabrika Ve Borsada İşlem Gören Firma...411

2. Sermayenin Toplanması: Şirket Grupları...414

3. Sermayenin Parçalanması: Ağ Organizasyonlar...415

4. Sanal Organizasyonlara Geçiş...418

Iı. Yeni Gelişmeler Karşısında İşyeri Ve İşletmenin Değişen Rolü...421

1. Klasik Hukuk Araçları: Kanuna Karşı Hile, Hakkın Kötüye Kullanımı Yasağı...421

2. Perdenin Kaldırılması...422

3. Sosyal Tarafların Artan Rolü...426

4. İşbirliği Ve Koordinasyon İlkelerine Dayanan Yeni Yaklaşımlar ...426

A) Sorumluluğu Aktörler Arası İlişkilere Bağlamak...427

B) Hibridlere Özgü Yeni Bir Hukuki Kategori...431

5. Ticaret Hukuku Alanındaki Gelişmelerden Faydalanma...433

Iıı. Değerlendirme: İşyeri Ve İşletmenin Değişen Rolü...435

Sonuç...441

Kaynakça...451

"