İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ VII İÇİNDEKİLERIX KISALTMALAR XXI BİRİNCİ BÖLÜM YARGI HAKKI, ULUSLARARASI YETKİ VE TAHKİM I ULUSLARARASI YETKİ VE YARGI HAKKI1 A Genel Olarak Yargı Hakkı (Jurisdiction) 1 1 Prensipler1 2 Yargı Hakkının Sınırları 2 a Yargı Muafiyeti 2 b Lehe Karar Verecek Mahkeme Seçimi (Forum Shopping)3 c Kapitülasyonlar5 B Yetkili Hukuk ve Yetkili Mahkeme 6 C Uluslararası Yetkinin Tanımı6 D Uluslararası Yetki (Competence) Nedenleri 8 E Yetkinin Yetkisi (Competence-Competence) 10 1 Mahkemeler Bakımından10 2 Hakemlikte 11 F Yetki Anlaşması 14 1 Genel Olarak14 2 Sözleşmenin İcrası 15 3 Davayı Önleyici Tedbir Kararı (Anti-Suit Injunction)16 a Kavram16 b Şartları18 c ASI Kararlarının Tanınması 20 X İÇİNDEKİLER G Elverişsiz Mahkeme (Forum Non Conveniens) Doktrini21 1 Müşterek Hukukta21 2 Kara Avrupasında 23 3 Doktrinin Gelişimi25 4 Devlete Karşı Hakem Kararlarının Tenfizinde Elverişsiz Mahkeme İtirazı 26 H Kesin Hüküm (Res Judicata) 28 1 Kavram28 a Şekli Anlamda Kesin Hüküm 29 b Maddi Anlamda Kesin Hüküm 29 2 Mukayeseli Hukukta30 a Sivil Hukuk Ülkelerinde 30 aa Fransa’da 31 bb Almanya’da 32 cc İsveç’te 32 dd İsviçre’de 33 b Ortak Hukuk (Common Law) Ülkelerinde34 aa Uluslar Topluluğu (Commonwealth) Ülkeleri 34 bb ABD’de 35 İ Derdestlik (Lis Pendens)36 1 Kavram36 2 Kara Avrupası’nda Uygulanması 37 a Fransa’da 37 b Almanya’da 37 c İsveç’te 37 d İsviçre’de38 3 Ortak Hukukta40 a Uluslar Topluluğunda40 b ABD’de 41 II ULUSLARARASI TAHKİM (INTERNATIONAL ARBITRATION)41 A Kavram 41 İÇİNDEKİLER XI B Tahkimin Özellikleri ve Unsurları 42 1 Özellikleri 42 2 Tahkimin Unsurları45 a Tahkim Anlaşması 45 b Esas Akit 45 c Hakem Akdi46 C Tahkim Çeşitleri 47 1 Ad hoc (Arızî) Tahkim 47 2 Kurumsal Tahkim (Daimi Hakem Mahkemeleri)47 D Tahkime Uygulanacak Hukuk (Lex Arbitrii) 48 1 Tahkim Yeri Belli İse 50 2 Tahkim Yeri Belli Değilse (Delocalised Arbitration)51 3 Lex Mercatoria 53 E Paralel Davalarda Derdestlik55 1 Lex Fori ve Lex Arbitri Aynı İse56 2 Lex Fori ve Lex Arbitri Farklı İse57 3 Yetkinin Yetkisi (competence-competence) 58 4 Davanın Görülemezliği (Anti-suit Injuction) Emri61 5 Paralel Hakemlik-Gerçek Derdestlik?65 F Paralel Davalar ve Res Judicata 67 G Milli Mahkemelerin Rolü70 İKİNCİ BÖLÜM TÜRK MAHKEMELERİNİN MİLLETLERARASI YETKİSİ I GENEL OLARAK73 II MÖHUK’DAKİ GENEL YETKİ KURALI UYARINCA İÇ HUKUKTAKİ YETKİ KURALLARI74 A Davalının Yerleşim Yeri Mahkemesinin Yetkisi 76 B Sözleşmeden Doğan Davalarda Yetki77 C Taşınmazın Aynından Doğan Davalarda Yetki78 XII İÇİNDEKİLER D Haksız Fiilden Doğan Davalarda Yetki79 III MÖHUK’DA DÜZENLENEN ÖZEL YETKİ KURALLARI 79 A Türklerin Kişi Hallerine İlişkin Davalarda Milletlerarası Yetki 79 B Yabancıların Kişi Hallerine İlişkin Davalarda Milletlerarası Yetki 83 C Miras Davalarında Milletlerarası Yetki 84 D İş, Tüketici ve Sigorta Sözleşmelerinden Doğan Davalarda Milletlerarası Yetki 86 IV YETKİ ANLAŞMASI 90 A Yetki Anlaşmasıyla Türk Mahkemesinin Yetkilendirilmesi90 B Yetki Anlaşmasıyla Yabancı Mahkemelerinin Yetkilendirilmesi 91 1 Şartlar92 2 Yabancı Mahkemelerin Yetkilendirilmesinin Hukuki Sonuçları96 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ULUSLARARASI HUKUKİ YARDIM - TEMİNAT VE TEBLİGAT I ULUSLARARASI HUKUKİ YARDIM99 A HMK’da Hukuki Yardım 99 B Türk Mahkemesi İle Yabancı Mahkeme Arasında Yardım 100 C Hukuki Yardımla Adli Yardımın Farkları 100 1 Adli Yardımın Amacı ve Uygulanma Alanı 100 2 Yabancılar İçin Adli Yardım 101 3 Farklar102 4 Delil Temini (İstinabe) 103 II YABANCILIK UNSURU İÇEREN İHTİLAFLARDA TEMİNAT GÖSTERME YÜKÜMLÜLÜĞÜ104 A Genel Olarak 104 1 Teminat Gösterme Yükümlülüğünün Amacı106 İÇİNDEKİLER XIII 2 Teminat Gösterme Yükümlülüğünün Şartları 107 a Hukuk Muhakemeleri Kanununa Göre 108 b Milletlerarası Özel Hukuk ve Usûl Hukuku Hakkındaki Kanuna Göre 112 3 Teminatın Gösterilme Zamanı ve Gösterilmemesinin Sonuçları114 4 Teminatın Kapsamı ve Miktarı115 5 Teminat Gösterme Yükümlülüğünden Muafiyet Sağlayan Durumlar117 a Hukuk Muhakemeleri Kanununa Göre 117 b Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkındaki Kanuna Göre 118 B Mavi Kart Sahibi Türk Asıllı Yabancıların ve Türkiye’de Yerleşik Yabancıların Teminat Gösterme Yükümlülüğü 121 III TEBLİGAT123 A Genel Olarak 123 B Tebligat Kanunu ve Tüzüğüne Göre Tebligat 124 1 Yurt Dışında Bulunan Türk Vatandaşlarına Tebligat125 2 Yurt Dışında Resmi Görevle Bulunan Türk Vatandaşlarına Tebligat 126 3 Yurt Dışında İlanen Tebligat 126 4 Yabancı Devletlerden Türkiye’ye Gelen Tebligat 127 C Milletlerarası Sözleşmelere Göre Tebligat127 1 İki Taraflı Sözleşmelere Göre Tebligat 127 2 Çok Taraflı Sözleşmelere Göre Tebligat 128 a 1954 Tarihli Usul Hukuku Sözleşmesi128 b 15 Kasım 1965 Tarihli “Hukuk veya Ticaret Konularında Adli ve Gayri Adli Belgelerin Yabancı Memleketlerde Tebliğine Dair Lahey Sözleşmesi”129 D Adalet Bakanlığının 63/3 Sayılı Genelgesi130 XIV İÇİNDEKİLER DÖRDÜNCÜ BÖLÜM TÜRK HUKUKUNDA DEVLETİN YARGI VE İCRA DOKUNULMAZLIĞI I YARGI DOKUNULMAZLIĞI 133 II DEVLETİN YARGI DOKUNULMAZLIĞI KAVRAMI VE DAYANDIĞI ESASLAR 134 A Kavram 134 B Dayandığı Esaslar134 1 Egemenlik 135 2 Eşitlik136 3 Devletin Yargı Dokunulmazlığı Açısından Sonuçları137 III DEVLETİN YARGI DOKUNULMAZLIĞININ HUKUKİ NİTELİĞİ VE KAPSAMI 137 A Görüşler 137 1 Mutlak Dokunulmazlık Görüşü138 a Doktrin138 b Mahkeme İçtihatları139 2 Sınırlı Dokunulmazlık Görüşü143 a Doktrin143 b Mahkeme İçtihatları146 B Andlaşmalar ve Mevzuat 152 1 BM Sözleşmesi 153 2 Avrupa Sözleşmesi 153 3 Birleşik Krallığın 1978 Tarihli Kanunu154 4 1976 Tarihli ABD Kanunu 155 IV YARGI DOKUNULMAZLIĞININ İSTİSNALARI155 A Feragat 155 B Ticari Faaliyetler156 V İCRA MUAFİYETİ 158 A İstisnalar159 İÇİNDEKİLER XV 1 Feragat159 2 Dava Konusuna Tahsis Edilen Mallar159 3 Ticari Faaliyete Tahsis Edilen Mallar159 4 Gemiler160 B Geçici Koruma Önlemleri 160 VI DEVLET ALEYHİNE VERİLEN KARARLARIN TANINMASI VE TENFİZİ 160 A Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizi160 B Hakem Kararlarının İcrası ve Tenfizi161 VII TÜRK HUKUKUNDA YARGI VE İCRA DOKUNULMAZLIĞI 161 A Yargı Dokunulmazlığı161 1 MÖHUK Öncesi Dönem161 a Yargıtay Kararları162 b Doktrin164 2 MÖHUK Düzenlemesi165 3 Mahkeme Kararları 165 B İcra Dokunulmazlığı 168 VIII DEĞERLENDİRME168 BEŞİNCİ BÖLÜM YABANCI MAHKEME KARARLARININ TANINMASI VE TENFİZİ I GENEL OLARAK171 II YABANCI MAHKEME KARARLARININ TÜRK HUKUKUNDA TANINMASI VE TENFİZİ 174 A MÖHUK’a Göre Tanıma ve Tenfiz Şartları 175 1 Tanıma ve Tenfizde Aranan Ön Koşullar 176 a Yabancı Mahkemelerden Hukuk Davalarına İlişkin Olarak Verilmiş Bir İlâmın Olması 177 b Yabancı Kararın Kesinleşmiş Olması 181 2 Tanıma ve Tenfizde Aranan Asıl Koşullar 187 XVI İÇİNDEKİLER a Türkiye İle Kararın Verildiği Devlet Arasında Karşılıklılık Bulunmalı 188 b İlâmın Türk Mahkemelerinin Münhasır Yetkisine Giren Bir Konuda Verilmemiş Olması Gerekir 191 aa Türkiye’de Bulunan Taşınmazlara İlişkin Davalar 193 bb Mirasa İlişkin Davalar196 cc İş, Tüketici ve Sigorta Sözleşmelerinden Doğan Davalar 200 c İlâmın Dava Konusu veya Taraflarla Gerçek Bir İlişkisi Bulunmadığı Halde Kendisine Yetki Tanıyan Bir Devlet Mahkemesince Verilmiş Olmaması207 d Kararın Kamu Düzenine Açıkça Aykırı Bulunmaması208 e Savunma Haklarının İhlal Edilmemiş Olması 216 3 Tanıma ve Tenfiz Davalarında Usûl 220 a Görevli ve Yetkili Mahkeme 221 b Tanıma ve Tenfiz Dilekçesi223 c Karar225 B 690 Karar Sayılı Kanun Hükmünde Kararnameye Göre Tanıma 226 1 Genel Olarak226 2 Kararda Aranılan Şartlar227 a Adlî veya İdarî Makam Kararı Olma Şartı228 b Birlikte Başvuru Şartı 228 c Kesinleşme Şartı 229 d Kamu Düzeni Şartı230 3 Tescil Talebine İlişkin Verilebilecek Karar 231 İÇİNDEKİLER XVII ALTINCI BÖLÜM TÜRK HUKUKUNDA ULUSLARARASI TAHKİM I ULUSLARARASI TAHKİMİ DÜZENLEYEN MEVZUAT233 A Genel Olarak 233 B 6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu237 C Milletlerarası Tahkim Kanunu240 1 Konu Bakımından Uygulanması (Tahkime Elverişlilik)240 2 Yabancılık Unsuru 244 a Tarafların Yerleşim Yeri veya Olağan Oturma Yeri ya da İşyerlerinin Ayrı Devletlerde Bulunması 245 b Tahkim Yeri246 c İfa Yeri veya Sözleşmenin En Sıkı İrtibatlı Olduğu Yer 247 d Yabancı Sermaye veya Yabancı Kredi248 e Mal ve Sermayenin Milletlerarası Geçişi 249 3 Milletlerarası Tahkim Kanunu’nun Uygulanmasının Kararlaştırılması 250 4 Tahkim Yerinin Türkiye Dışında Olması251 5 Zaman Bakımından Uygulanması 252 6 Mahkemelerin Rolü254 a Genel Olarak254 b Yetkinin Yetkisi ve Geçici Önlemler256 D Yatırım Uyuşmazlıklarıyla İlgili Kamu İmtiyaz Sözleşmeleri258 E Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuk Hakkında Kanun (MÖHUK)260 II HAKEM KARARLARININ TANINMASI VE TENFİZİ262 A Ön Şartlar262 1 Yabancılık Unsuru 262 2 Kararın Kesinleşmiş ve İcra Edilebilir veya Bağlayıcı Olması 267 XVIII İÇİNDEKİLER 3 Uyuşmazlık Konusunun Hakemlik Yolu ile Çözüme Elverişli Olması269 B Asli Şartlar 270 1 Tahkim Sözleşmesi Yapılmamış veya Esas Sözleşmeye Tahkim Şartı Konulmamış Olması270 2 Savunma Hakkının İhlali274 3 Karar, Hakemlerin Yetkisi İçinde Verilmiş Olmalıdır276 4 Hakem Mahkemesinin Teşkili veya Tahkim Usulünün Düzensiz Oluşu 277 5 Karar Taraflar İçin Bağlayıcı, İptal Edilmemiş veya İcrası Askıya Alınmamış Olmalıdır 279 6 Karar Tenfiz Devleti Hukukuna Göre Tahkim Yolu İle Çözülebilir Bir Uyuşmazlığa İlişkin Olmalıdır281 7 Hakem Kararının Genel Ahlâka veya Kamu Düzenine Aykırı Olması 285 C Usule İlişkin Konular289 1 Paralel Davalar 289 a Kesin Hüküm ve Derdestlik İtirazı289 b Tedbir Kararları 292 2 Usule Uygulanacak Hukuk296 3 Kanun Yolları 298 4 Tenfiz Davasının Usulü300 a Taraflar300 b Yargılama Usulü 304 c Görevli ve Yetkili Mahkeme 305 III TÜRKİYE’NİN TARAF OLDUĞU MİLLETLERARASI USUL HUKUKU BELGELERİ 307 A Milletlerarası Ticari Tahkim Konusunda Prensipler ve Model Kanunlar307 1 Genel Olarak307 2 Yeni Lex Mercatoria Doktrini 307 3 Kodifikasyon Yaklaşımları309 a Uncitral Model Kanun309 İÇİNDEKİLER XIX b MTO (ICC) Tahkim Kuralları313 c ICSID Tahkim Kuralları 321 aa Kurallar321 bb Türkiye’de Uygulanması 324 B Türkiye’nin Taraf Olduğu Uluslararası Andlaşmalar325 1 Milletlerarası Ticari Hakemlik Avrupa Sözleşmesi 325 2 Yabancı Hakem Kararlarının Tanınması ve Tenfizi Hakkında New York Sözleşmesi 327 V DEĞERLENDİRME328 EK1: Milletlerarası Tahkim Kanunu329 EK2: Milletlerarası Özel Hukuk ve Usul Hukuku Hakkında Kanun347 KAYNAKÇA 365
