İÇİNDEKİLER ÖNSÖZ 5 ÖZGEÇMİŞ 6 İÇİNDEKİLER 7 KISALTMALAR 15 GİRİŞ I. KONUNUN MAHİYETİ VE ÖNEMİ 19 II. KONUNUN TASNİFİ VE SINIRLANDIRILMASI 20 III. ÇALIŞMANIN YÖNTEMİ VE KAYNAKLARI 22 IV. KONUNUN SUNULMASI 23 BİRİNCİ BÖLÜM İSLÂM HUKUKUNDA VE TÜRK HUKUKUNDA SORUMLULUK I. GENEL OLARAK SORUMLULUK KAVRAMI VE TARİHİ GELİŞİMİ 27 A. SORUMLULUK KAVRAMI 27 B. İSLÂM HUKUKUNDA SORUMLULUK ANLAMI TAŞIYAN KAVRAMLAR 30 1. Mesuliyet 30 2. Damân 31 3. Zimmet 32 4. Uhde 34 5. Garâmet 34 6. Cebr 35 C. SORUMLULUK HUKUKUNUN TARİHİ GELİŞİMİ 36 II. SORUMLULUK FİKRİNİN HUKUKİ DAYANAKLARI 41 A. KUR’AN’DA SORUMLULUK 41 B. SÜNNET’TE SORUMLULUK 44 C. MECELLE’NİN KÜLLİ KAİDELERİ KAPSAMINDA KUSUR SORUMLULUĞU 50
III. SORUMLULUK KURUMUNUN AMAÇLARI 57 A. ZARARIN ÖNLENMESİ 57 B. ZARARIN DENKLEŞTİRİLMESİ 58 C. TAZMİNAT TALEBİNDE İHLAL EDİLEN HAKKIN DEVAMI 59 IV. SORUMLULUK HUKUKUNUN KONUSU 60 A. ŞAHIS İLE SORUMLULUK 60 B. MAL VARLIĞI İLE SORUMLULUK 62 1. Sınırsız Sorumluluk 63 2. Sınırlı Sorumluluk 64 V. SORUMLULUK ÇEŞİTLERİ 64 A. HUKUKİ SORUMLULUK 66 B. CEZAİ SORUMLULUK 67 C. İDARİ SORUMLULUK 68 VI. SORUMLULUĞUN KAYNAKLARI. 70 A. AKDİ SORUMLULUK 71 B. AKİT DIŞI SORUMLULUK 72 1. Kusursuz Sorumluluk 73 a. Kusursuz Sorumluluğun Dayandırıldığı Fikri Temeller 76 aa. Yarar İle Zarar Arasında Bağlılık Fikri 76 bb. Genel Özen Gösterme Fikri 76 cc. Tehlike Fikri 77 dd. Fedakârlığın Denkleştirilmesi Fikri 78 ee. Hakkaniyet Fikri 78 ff. Egemenlik ve Hukuki Alan Fikri 79 gg. Anormallik Fikri 79 hh. Hukuka Aykırılık Fikri 80 b. Kusursuz Sorumluluğun Unsurları 80 aa. Fiil veya Olgu 80 bb. Zarar 80 cc. İlliyet Bağı 81 dd. Hukuka Aykırılık 81 2. Kusur Sorumluluğu 82
İKİNCİ BÖLÜM KUSUR SORUMLULUĞU VE UNSURLARI I. KUSUR SORUMLULUĞUNUN DAYANAKLARI 87 A. KUR’AN’DA KUSUR SOURMLULUĞU 87 B. SÜNNET’TE KUSUR SORUMLULUĞU 88 C. MECELLE’NİN KÜLLİ KAİDELERİ KAPSAMINDA KUSUR SORUMLULUĞU 90 II. KUSUR SORUMLULUĞUNUN UNSURLARI 91 A. FİİL 92 1. Fiil Çeşitleri 94 a. Olumlu - Olumsuz Fiil Ayrımı 94 aa. Olumlu Fiil (Eylem, Bir Şey Yapma, Somut Fiil) 94 bb. Olumsuz Fiil (Yapmama, Kaçınma, İhmal Fiili) 95 b. Fiilin Doğrudan veya Dolaylı Olarak İşlenmesi (Mübâşeret veya Tesebbüb Hallerinde Fiil) 97 aa. Fiilin Doğrudan İşlenmesi (Mübâşeret) 98 bb. Filin Dolaylı Olarak İşlenmesi (Tesebbüb) 100 2. Failin Birden Fazla Olması 103 B. ZARAR 106 1. Genel Olarak Zarar Kavramı 106 2. Zarar Çeşitleri 109 a. Maddi Zarar 109 aa. Maddi Zararın Unsurları 110 aaa. Mal Varlığı 110 bbb. Mal Varlığının Eksilmesi 113 ccc. Azalmanın İrade Dışı Meydana Gelmesi 114 bb. Maddi Zarar Çeşitleri 115 aaa. Fiili Zarar 115 bbb. Yoksun Kalınan Kâr 116 ccc. Kişiye Verilen Zarar 122 ddd. Taşınır ve Taşınmaz Mallara Verilen Zarar 123 aaaa. Taşınır mallara verilen zararlar 123 bbbb. Taşınmaz mallara verilen zararlar 125 eee. Menfaatin Tazmini 127
fff. Normatif Zarar 129 ggg. Doğrudan Doğruya Zarar – Dolaylı Zarar 130 hhh. Menfî Zarar – Müspet Zarar 131 ııı. Somut Zarar - Soyut Zarar 132 b. Manevi Zarar 132 C. UYGUN İLLİYET BAĞI 136 1. İlliyet Bağı Kavramı 137 a. Sebeplerin Çokluğu 141 aa. Ortak İlliyet 142 bb. Yarışan İlliyet 143 cc. Seçimlik İlliyet. 144 dd. Önüne Geçen İlliyet 145 b. Fiilin Birden Çok Zarara Neden Olması 147 c. İlliyet Bağını Kesen Sebepler 147 aa. Mücbir Sebep 149 aaa. Mücbir Sebebin Unsurları 150 aaaa. Olay 150 bbbb. Haricilik 150 cccc. Bir Borca veya Davranış Normuna Aykırılık 151 dddd. Kaçınılmazlık 151 eeee. Öngörülmezlik 152 bbb. Mücbir Sebebin Hüküm ve Sonuçları. 153 bb. Zarar Görenin Kusuru 153 cc. Üçüncü Kişinin Kusuru 155 D. KUSUR 157 1. Kusur Kavramı 157 2. Sorumluluk Ehliyeti 159 3. Kusurun Çeşitleri 165 a. Kast 165 aa. Doğrudan Kast 167 bb. Dolaylı Kast 167 b. İhmal (Taksîr) 167 aa. İhmale İlişkin Ayrımlar 172
bb. Kusuru İspat Yükümlülüğü 174 cc. Kusurun Sorumluluk Hukukundaki Rolü 174 E. HUKUKA AYKIRILIK 175 1. Teaddî Kavramı 175 a. Hukuka Aykırılığın (Teaddî’nin) Unsurları 178 b. Teaddî ve Taammüd Kavramları Arasındaki Farklar 179 2. Hukuka Uygunluk Sebepleri 181 a. Zarar Görenin (Mağdurun) İzni veya Rızası 182 aa. İzin ve Rıza Beyanına İlişkin Durumlar 183 aaa. İzin ve Rızanın Açık veya Örtülü Olması 183 bbb. İzin ve Rızanın Sonradan Verilmiş Olması 184 bb. Mal Varlığına Verilen Zararlarda Zarar Görenin İzni ve Rızası 185 cc. Cana ve Vücut Bütünlüğüne Verilen Zararlarda Zarar Görenin İzni ve Rızası 187 b. Yetkili Makamın İzni 190 c. Zaruret Hali 192 aa. Zaruret Halinin Şartları 193 aaa. Şahıs veya mal varlığına yönelmiş açık ya da yakın bir zarar tehlikesi 193 bbb. Zarar tehlikesi malına zarar verilecek kişiden sadır olmamalıdır 194 ccc. Zarar tehlikesi nedeniyle üçüncü kişinin sadece malına zarar verilmiş olmalıdır 194 ddd. Kaçınılan zarar tehlikesi ile kişinin malına verilen zarar arasında orantılılık olmalıdır 194 eee. Üçüncü kişinin mal varlığına zarar vermeden, zarar tehlikesinden kurtulma kaçınılmaz nitelikte olmalıdır 195 fff. Tehlikeye kasten sebebiyet verilmemelidir 196 bb. Zaruret Halinin Hüküm ve Sonuçları 196 d. Meşrû Müdâfaa (Haklı Savunma) 197 aa. Meşrû Müdâfaanın Şartları 198 aaa. Meşrû Müdâfaada Bulunan Kişinin Kendisinin veya Üçüncü Bir Kişinin Doğrudan Şahsına ya da Mal Varlığına Yönelik Bir Saldırının Bulunması 198
bb. Başlamış veya Başlaması Çok Yakın Bir Saldırının Olması 202 cc. Saldırının Hukuka Aykırı Olması 202 dd. Saldırı İle Savunma Arasında Uygun Bir Orantının Bulunması 202 ee. Müdâfaa Fiilinin Saldırgana Karşı Yapılması 205 ff. Meşrû Müdâfaanın Hüküm ve Sonuçları 205 e. Kişinin Hakkını Kendi Gücüyle Koruması 206 aa. Kişinin Hakkını Kendi Gücüyle Korumasının Şartları 206 aaa. Bir Hakkın Korunması 206 bbb. Yetkili Makamların Zamanında Müdahalesinin Mümkün Olmaması 207 ccc. Hakkın Korunması İçin Başka Bir İmkânın Mevcut Olmaması 207 ddd. Güç Kullanmanın Uygun ve Dengeli Olması 208 bb. Kişinin Kendi Hakkını Kendi Gücüyle Korumasının Sonuçları 208 f. Hakkın Kötüye Kullanılması 208 aa. Hakkın Kötüye Kullanılmasının Şartları 211 aaa. Geçerli Şekilde Kazanılmış Bir Hak Mevcut Olmalıdır 211 bbb. Hak Açık Bir Şekilde Kötüye Kullanılmış Olmalıdır 211 bb. Hakkın Kötüye Kullanılmasının Sonucu 213 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM AKİT DIŞI KUSUR SORUMLULUĞUNUN TÜRLERİ I. GASP 217 A. GASP KAVRAMI 217 B. GASPIN TANIMINDAN KAYNAKLANAN İHTİLAFLAR 220 1. Akarın Gasp Edilmesi 221 2. Gasp Edilendeki Artış 222 3. Gasp Edilen Malın Menfaatleri ve Geliri 223 C. YARGI KARARLARINDA GASP 225 II. GERÇEKLEŞME BİÇİMİ BAKIMINDAN İTLAF TÜRLERİ 227 A. MÜBÂŞERETEN İTLAF 227
B. YARGI KARARLARINDA MÜBÂŞERETEN İTLAF 228 C. TESEBBÜBEN İTLAF 231 1. İstihdam İlişkisinden Doğan Sorumluluk 232 a. Genel Olarak İşçi ve İşverenin Sorumluluğu Halleri 232 b. Yargı Kararların İşveren Sorumluluğu 237 2. Aile Reisinin Sorumluluğu 238 a. Genel Olarak Aile Reisinin Sorumluluğu 238 b. Yargı Kararlarında Aile Reisinin Sorumluluğu 241 3. Hayvanın Verdiği Zarardan Doğan Sorumluluk 241 a. Genel Olarak Hayvanın Verdiği Zarardan Doğan Sorumluluk 241 b. Yargı Kararlarında Hayvanın Verdiği Zararlardan Dolayı Sorumluluk 246 4. Eşyadan Dolayı Sorumluluk 248 a. Bina ve Diğer İnşa Eseri Malikinin Sorumluluğu 249 b. Menkul Eşyanın Düşmesi Durumundan Doğan Sorumluluk 254 c. Sanayi Ürünleri ve Atık Maddelerden Doğan Sorumluluk 256 d. Yargı Kararlarında Eşyadan Dolayı Sorumluluk 256 SONUÇ 259 KAYNAKÇA 269
