İslam HukukundaKölelik
Dr. Öğr. Üyesi Metin CEYLAN
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ 7
İÇİNDEKİLER 11
KISALTMALAR 19
BİRİNCİ BÖLÜM
KÖLELİK TARİHİNE KISA BİR BAKIŞ İSLAM ÖNCESİ TOPLUM VE DİNLERDE KÖLELİK
I. İSLAM ÖNCESİ TOPLUMLARDA KÖLELİK 21
A. SÜMER VE AKADLARDA KÖLELİK 21
B. ASURLARDA KÖLELİK 22
C. BABİLDE KÖLELİK 22
D. ROMALILARDA KÖLELİK 25
E. YUNANLILARDA KÖLELİK 28
F. ESKİ MISIRLILARDA KÖLELİK 30
G. HİTİTLERDE KÖLELİK 31
H. HİNTLİLERDE KÖLELİK 32
İ. FENİKELİLERDE KÖLELİK 33
İ. ÇİNLİLERDE KÖLELİK 34
J. ESKİ TÜRKLERDE KÖLELİK 35
1. Hun Devletinde Kölelik 35
2. Göktürk Devletinde Kölelik 36
3. Uygurlarda Kölelik 36
K. MOĞOLLARDA KÖLELİK 37
L. İRANLILARDA KÖLELİK 38
M. ARAPLARDA VE CAHİLİYE DÖNEMİNDE KÖLELİK 40
1. Araplarda Kölelik 40
2. Cahiliye Döneminde Kölelik 41
a) Köleliğe Geçiş 43
b) Kölelere Yapılan Muameleler 43
aa) Kölelere Yapılan Hukuki Muameleler 44
ab) Kölelere Yapılan Cezai Muameleler 46
ac) Kölelere Tanınan Haklar 47
b) Cahiliye Döneminde Mevali 47
ba) Itk Mevlâsı 48
bb) Kitabet Mevlâsı 48
bc) Akd Mevlâsı 49
bd) Rahim Mevlâsı 50
c) Cahiliye Döneminde Mevalinin Hukuki Durumu 50
II. İSLAM ÖNCESİ DİNLERDE KÖLELİK 50
A. YAHUDİLİKTE KÖLELİK 51
B. HRİSTİYANLIKTA KÖLELİK 52
C. HİNDUİZMDE KÖLELİK 54
D. BUDİZMDE KÖLELİK 55
E. DİĞER BAZI DİNLERDE KÖLELİK 56
III. İSLAMİYETİN DOĞUŞUNDAN SONRA KÖLELİK 56
A. HZ. PEYGAMBER DÖNEMİNDE KÖLELİK 57
1. Peygamberlikten Önceki Dönemde Kölelik 57
2. Peygamberlikten Sonraki Dönemde Kölelik 60
a) Peygamberlikten Sonraki Dönemde Köle Edinme 62
b) Peygamberlikten Sonraki Dönemde Aile Hayatında Kölelik 65
B. DÖRT HALİFE DÖNEMİNDE KÖLELİK 69
C. EMEVİLER DÖNEMİNDE KÖLELİK 73
D. ABBASİLER DÖNEMİNDE KÖLELİK 75
E. SELÇUKLULARDA KÖLELİK 77
F. OSMANLILARDA KÖLELİK 79
1. Osmanlı Devletinde Kölelik Başlangıcı 79
2. Köle Sınıflamaları. 81
a) Devlete Ait Köleler 81
aa) Acemi Ocağı 82
ab) Kapı Kulu 83
ac) Yeniçeri Ocağı 83
ad) Vakıf, Ortakçı ve Padişah Ahırlarında Çalışan Kullar 84
ae) Haremde Yaşayan Cariyeler 84
aea) Hizmetçi Kadın Cariyeler (Mülk-i Menfaat) 86
aeb) Kendilerinden Cinsel Yönden Yararlanılan Cariyeler 86
aeba) Azat Edilmiş Cariyeler 86
aebaa) Kadınefendi 87
aebab) Haseki 87
aebb) Cariyeler 88
aebba) İkballer 88
aebbb) Gözdeler 89
aebbc) Peykler 89
af) Haremde Köleler 89
b) Şahıslara Ait Özel Köleler 90
3. Kölelerin Kullanıldığı Yerler 91
a) Devlete Ait Kölelerin Kullanıldığı Yerler 91
b) Şahıslara Ait Özel Kölelerin Kullanıldığı Yerler 92
4. Kölelere Karşı Davranışlar 92
5. Kölelerin Hakları 93
a) Kölelerin İbadet Hakları 93
b) Köleler ile İlgili Muameleler 94
c) Kölelerin Ceza Hukuku Açısından Durumları 95
6. Kölelerle İlgili Düzenlemeler 95
7. Köleliğin Kaldırılması 96
8. Osmanlı Devletinde Köleliğe Karşı İleri Sürülen Görüşler 97
IV. ORTAÇAĞ VE SONRASINDA AVRUPA VE AMERİKADA KÖLELİK 98
A. AVRUPA ÜLKELERİNDE KÖLELİK 99
1. Fransa'da Kölelik 99
2. İngiltere'de Kölelik 101
B. AMERİKA'DA KÖLELİK 102
V. KONUNUN DURUMU 105
İKİNCİ BÖLÜM KÖLELİĞE GEÇİŞ
I. KÖLELİĞE GEÇİŞ SEBEPLERİ 109
A. İSLAMİYETTE KÖLELİĞE GEÇİŞ SEBEPLERİ VE İLGİLİ BAZI KAVRAMLAR 109
1. Savaş 110
2. Ganimet 111
3. Fey 114
4. Cizye 115
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
İSLAM HUKUKU TEMEL KAYNAKLARINDA KÖLELİK
I. KUR'AN-I KERİM'DE KÖLELİK 119
A. KUR'AN-I KERİM'DE KÖLELİKLE İLGİLİ GEÇEN KAVRAMLAR 119
1. Abd 119
2. Eme 120
3. Feteyâ. 120
4. Rakabe. 121
5. Memlûke 121
B. KÖLELİĞE GEÇİŞ 122
C. KÖLE ve SAHİPLERİNE TANINAN HAK ve SORUMLULUKLAR 127
1. Kölelere Tanınan Hak ve Sorumluluklar 127
a) İbadetler Açısından 127
b) Muamelât Açısından 128
c) Ceza Hukuku Açısından 130
2. Köle Sahiplerine Tanınan Hak ve Sorumluluklar 131
a) İbadetler Açısından 131
b) Muamelât Açısından 131
c) Ceza Hukuku Açısından 132
D. KÖLELİKTEN KURTULUŞ 133
1. Azat Etme 133
a) Allah'a Yaklaşma Niyetiyle Köle Azadı 134
b) Kefaret Nedeniyle Köle Azadı 134
ba) Hataen Katl Kefareti 135
bb) Yemin Kefareti 136
bc) Îlâ Kefareti 137
bd) Zıhar Kefareti 138
c) Kitabetle Azat 138
E. KÖLELİKTEN KURTULMANIN SONUÇLARI 142
II. HADİS KAYNAKLARINDA KÖLELİK 143
A. HADİS KAYNAKLARINDA KÖLELERLE İLGİLİ KULLANILAN KELİMELER 143
B. KÖLELİĞE GEÇİŞ 144
C. KÖLE ve SAHİPLERİNE TANINAN HAK ve SORUMLULUKLAR 145
1. Köleye Tanınan Hak ve Sorumluluklar 145
a) İbadetler Açısından 145
b) Muamelât Açısından 147
c) Ceza Hukuku Açısından 153
2. Köle Sahibine Tanınan Hak ve Sorumluluklar 155
a) İbadetler Açısından 156
b) Muamelât Açısından 156
c) Ceza Hukuku Açısından 167
D. KÖLELİKTEN KURTULUŞ 168
1. Azat Etme 169
a) Allah'a Yaklaşma Niyetiyle Köle Azadı 169
b) Kefaret Nedeniyle Köle Azadı 172
ba) Hataen Katl Kefareti 172
bb) Oruç Kefareti 172
bc) Yemin Kefareti 173
bd) Îlâ Kefareti 173
be) Zıhar Kefareti 174
c) Kitabet 174
d) Müdebber 176
e) Ümmü Veled 177
E. KÖLELİKTEN KURTULMANIN SONUÇLARI VELÂ 178
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
İSLAM HUKUK EKOLLERİ KAYNAKLARINDA KÖLELİK
I. ESİRLİK VE KÖLELİĞE GEÇİŞ 181
A. ESİRLİK 182
1. Tanım 182
a) Esirliğe Geçiş 182
b) Esirlere Yapılacak Muameleler 183
B. KÖLELİĞE GEÇİŞ VE ÇEŞİTLERİ 188
1. Tanımlar 188
a) Köle ve Cariye 189
b) Kın ve Memlûk 190
2. Kölelerin Çeşitleri 190
a) Mükâteb 191
aa) Tanımı 191
ab) Geçmişi 191
ac) Kitabet Akdinin Kurulması 193
ad) Kitabet Akdinin Şartları 195
ada) Efendiye İlişkin Şartlar 196
adb) Köleye İlişkin Şartlar 196
adc) Kitabet Akdinin Konusuna İlişkin Şartlar 197
ab) Çeşitleri 198
ac) Kitabet Akdi Yapmanın Hükmü 198
ad) Kitabet Akdinin Hükümleri 200
ae) Kitabet Akdinin Sona ermesi 203
b) Bir Mal ve Hizmete Bağlı Olarak Kölenin Azadı 204
c) Müdebber 205
ca) Tedbîr İşlemi 206
cb) Kurulması 206
cc) Çeşitleri 207
cd) Hükümleri 207
ce) Sona Ermesi 209
d) Ümmü Veled 210
da) Ümmü Veled Olunması 210
db) Hükümleri 211
e) Kaçan Köle (Abık). 212
ea) Tanımı 212
eb) Naslarda Kaçan Köle 213
ec) İslam Hukuk Ekolleri Kaynaklarında Kaçan Köle 214
II. KÖLE VE SAHİPLERİNE TANINAN HAK VE SORUMLULUKLAR 217
A. KÖLELERE TANINAN HAK VE SORUMLULUKLARI 217
1. İbadetler Açısından 218
2. Muamelât Açısından 222
a) Kölenin Evliliği 222
b) Kölenin Boşaması ve İddet Müddetleri 224
c) Kölenin Nafaka Hakkı ve Sorumluluğu 225
ca) Nafakanın Muhtevası 226
cb) Nafakanın Sınırları 226
cc) Kölenin Yakınlarına Bakma Yükümlülüğü 226
cd) Kölenin Eşinin Nafakasının Durumu 227
ce) Kölenin Çocuklarının Nafakasının Durumu 227
cf) Nafakadan Kaçınma Nafakanın Başlangıcı ve Sona Ermesi 227
d) Kölenin Îlâsı 228
e) Kölenin Zıhar Yapması 228
f) Kölenin Mirasçılığı 229
g) Kölenin Vasiliği Kefilliği 229
h) Kölenin Kamu Hakları 229
ı) Kölenin Konu Olduğu Muameleler 231
3. Ceza Hukuku Açısından (Ukubât) 233
B. KÖLE SAHİBİNE TANINAN HAK VE SORUMLULUKLAR 235
1. İbadetler Açısından 235
2. Muamelât Açısından 238
3. Ceza Hukuku Açısından 238
III. KÖLELİKTEN KURTULUŞ 239
A. AZAT ETME 239
1. Tanımı 240
2. Köle Azadının Kaynağı 240
3. Köle Azadının Yapılması 241
a) Sözle 241
b) Fiille 242
4. Azat Çeşitleri 243
a) Vacip Azat 243
b) Mendup Azat 244
c) Mubah Azat 244
d) Mahzur Azat 244
e) Mekruh Azat 244
f) Zorla Azat 245
g) Şaka ile Azat 245
B. KÖLE AZADINA NEDEN OLAN OLAY VE YAKLAŞIMLAR 246
1. Allah'a Yaklaşma Niyetiyle Köle Azadı 246
2. Kefaret Nedeniyle Köle Azadı 247
a) Hataen Katl Kefareti 247
b) Yemin Kefareti 249
c) Îlâ Kefareti 251
d) Oruç Kefareti 252
e) Zıhar Kefareti 253
f) Diğer Bazı Azat Yolları 254
C. KÖLELİKTEN KURTULMANIN SONUÇLARI 254
1. Velâ 255
a) Azat Etme Nedeniyle Velâ 256
b) Muvâlât Akdi Nedeniyle Doğan Velâ 258
IV. İSTİ'SAR 259
SONUÇ 263
KAYNAKÇA 273
