İşletmelerde Organizasyon Tasarımı ve Yapılandırma

S. Kadri Mirze

- Organizasyon

- Organizasyon Çalışmalarında Teorik Yaklaşımlar: Klasik ve Neoklasik Yaklaşımlar

- Organizasyon Çalışmalarında Teorik Yaklaşımlar: Modern ve Postmodern Yaklaşımlar

- Sosyal Yapılandırma: İşbölümü ve Uzmanlaşma

- Sosyal Yapılandırma: Bölümlendirme

- Sosyal Yapılandırma: Emir-Komuta ve Koordinasyon

- Sosyal Yapılandırma: İşletme Yapıları

- İşletme Yapısına Etki Eden Faktörler: Stratejik Amaçlar ve Çevre

- İşletme Yapısına Etki Eden Faktörler: Kullanılan Teknolojiler, Ölçekler ve Güç İlişkileri

- İnsani Yapılandırma

- Fiziki Yapılandırma 

İÇİNDEKİLER
Bölüm 1
ORGANİZASYON
Bir Yapı Olarak Organizasyon 6
Bir Süreç Olarak Organizasyon 8
İş Organizasyonu (İşletme) ve Özellikleri 10
İş Organizasyonu (İşletme) ve Dış Çevresi 12
İş Çevresi/Yakın Çevre 14
İş /Yakın Çevre ve Organizasyon İlişkileri Yönetimi 17
Genel/Uzak Çevre 20
Genel /Uzak Çevre ve Organizasyon İlişkileri Yönetimi 24
İş Organizasyonları (İşletme) Tasarım ve
Yapılandırma Çalışmalarında Etkililik ve Verimlilik 25
İş Organizasyonları (İşletme) Yapı Tasarım ve
Yapılandırma Süreçlerinde Farklı Yaklaşımlar 29
İş Organizasyonları (İşletmelerde) Organize
Etme (Yapılandırma) Alanları 31
Ontoloji, Epistemoloji ve Modernist Yaklaşım 34
Ontoloji ve Epistemoloji 34
Modern, Modernizm, Modernist Yaklaşım 34
xii
İşletmelerde ORGANİZASYON Tasarımı ve Yapılandırma
Bölüm 2
ORGANİZASYON ÇALIŞMALARINDA
TEORİK YAKLAŞIMLAR:
KLASİK VE NEOKLASİK YAKLAŞIMLAR
Klasik ve Modern Dönemlerin Epistemolojisi:
Modernist Çalışmalar 42
Klasik Organizasyon Teorisi 43
Sosyolojik ve Ekonomik Yaklaşımlar 44
Bürokratik Organizasyonlar: Max Weber 46
Yönetim Yaklaşımları 50
Bilimsel Yönetim: Frederic WTaylor 50
Bilimsel Yönetim Yaklaşımında Önemli Düşünürler:
FGilbreth, L Gilbreth ve H Gantt 53
Yönetim Süreci: Henry Fayol 55
Yönetim Süreci Yaklaşımında Önemli Düşünürler: L FUrwick 59
Neo-Klasik Organizasyon Teorisi 60
Klasik Düşünceden Davranışsal Yaklaşıma:
M P Follet ve C Barnard 61
Hawthorne Araştırmaları: Elton Mayo 63
Bölüm 3
ORGANİZASYON ÇALIŞMALARINDA
TEORİK YAKLAŞIMLAR:
MODERN (SİSTEM TEORİSİ VE DURUMSALLIK
YAKLAŞIMI) VE POSTMODERN YAKLAŞIMLAR
Genel Sistem Teorisi 72
Genel Sistem Teorisi: Terimler ve Kavramlar 72
Sistem, Alt sistem ve Üst sistem 72
Sistemin Çevresi ve Sınırları 73
Kapalı ve Açık Sistemler 74
Sistem Faaliyeti- Girdiler, Süreçler, Çıktılar ve Geri Besleme 74
Entropi ve Negatif Entropi 75
xiii
İÇİNDEKİLER
Sistemde Devamlı ve Dinamik Denge Özelliği 75
Düzenli ve Değişken Sistemler 75
Sinerji 75
Sistemler Hiyerarşisi 76
Bir Sistem Olarak Organizasyon 77
Durumsallık (Koşul Bağımlılık) Yaklaşımı 83
Organizasyon Teorisinde Postmodern Yaklaşımlar 85
Postmodernism ve Organizasyon 89
Bölüm 4
SOSYAL YAPILANDIRMA:
İŞBÖLÜMÜ VE UZMANLAŞMA
Sosyal Yapılandırma Süreci: Farklılaşma ve Bütünleşme 96
Farklılaşma Süreci: İşlerin Bölünmesi (İşbölümü) ve
Uzmanlaşma 100
İşlerin Bölünmesi 102
İşbölümü Çalışmalarında Teknik Açıdan Yapılabilirlik 103
İşbölümü Çalışmalarında Ekonomik Açıdan Yapılabilirlik 103
İşbölümü Çalışmalarında Davranışsal Açıdan Yapılabilirlik 104
Uzmanlaşma 105
Uzmanlaşmanın Verimlilik Üzerindeki Etkileri 106
Uzmanlaşmanın Çalışan Tatmini Üzerindeki Etkileri 106
Uzmanlaşmanın Çalışanların Öğrenme ve Deneyim Kazanma
Süreleri Üzerindeki Etkileri 107
Uzmanlaşmanın Çalışan Devri Üzerindeki Etkileri 107
Yüksek ve Düşük Dereceli İşbölümü ve Uzmanlaşmada
Kullanılan Teknikler 107
İşlerin Basit Olarak Bölünmesi-İş’lerin Basitleştirilmesi 110
İşlerin Geniş Olarak Bölünmesi-İş’lerin Genişletilmesi 110
İşlerin Zenginleştirilerek Bölünmesi-İş’lerin Zenginleştirilmesi 111
İşlerin Standartlaştırılması 111
İşbölümü ve Tasarımı Süreci 111
xiv
İşletmelerde ORGANİZASYON Tasarımı ve Yapılandırma
Bölünen İş’lerin Analizi, Tanımlanması, Değerinin
Saptanması, Standartların Oluşturulması 112
Bölünen İş’lerin Analizi: İş Analizi 113
Bölünen İş’lerin Tanımlanması: İş Tanımı 117
Çalışan Özelliklerinin Tanımlanması: İş Gerekleri 118
Bölünen İş’lerin Değerinin Saptanması: İş Değerlemesi 118
Bölünen İş’lerle İlgili Performans Standartları 121
İş Tasarımında Yeni Bir Açılım: Süreç Yenileme 122
Bölüm 5
SOSYAL YAPILANDIRMA:
BÖLÜMLENDİRME
Bütünleşme Süreci: Bölünmüş İşlerin Gruplandırılması
(Bölümlendirme) 128
İşlevlere Göre Bölümlendirme Yaklaşımı 132
İşbirimlerine Göre Bölümlendirme Yaklaşımı:
Çıktı Temelli Bölümlendirme 135
İşbirimlerine Göre Bölümlendirme Türleri 135
Matriks Bölümlendirme Yaklaşımı 139
Matriks Yönelimli Bölümlendirme: Saf Proje Yapısı 139
Matriks Bölümlendirme 139
Matriks Bölümlendirmede Emir-Komuta ve
Sorumluluk İlişkileri 141
Çalışan Ast ile Bölüm Yöneticisi Üst’ler Arasındaki
Hiyerarşik, Dikey Emir Komuta ve Sorumluluk İlişkisi: 141
Matriks Bölümlendirmenin Yararları ve Sakıncaları 143
Matriks Bölümlendirme Türleri: İki ve Çok Boyutlu
Matriks Yapılar 145
Takım Esaslı Bölümlendirme Yaklaşımı 146
Grup ve Takım 147
Takımlarda Emir-komuta ve Koordinasyon İlişkileri 151
Takım Esaslı Bölümlendirme: Dikey Hiyerarşide
Konuşlanan Yatay İlişkilere Sahip Bölümler 152
xv
İÇİNDEKİLER
Şebeke (Network) Esaslı Bölümlendirme Yaklaşımı 153
Şebeke Bölümlendirme Türleri 156
Şebeke Temelli Sanal Yapılar 158
Bölüm 6
SOSYAL YAPILANDIRMA:
EMİR-KOMUTA VE KOORDİNASYON
Bütünleşme Süreci: Emir-Komuta ve Koordinasyon Düzeni 164
Emir-Komuta, Yetki ve Sorumluluk 165
Güç: Yetki’nin (Otorite) Temeli 165
İşletmelerde Yetki (Otorite) 168
Sorumluluk 171
Yetki Türleri 172
Yetki Devri 176
Yetki Devrinde Faktörler 177
Hersey ve Blanchard Durumsal Liderlik Modeli Çıkarımları 177
Amaç-Yol Teorisi Çıkarımları 178
Eisenhower İlkesi Çıkarımları 179
Yetki Devri Konusunda Farklı Bir Yaklaşım:
Çalışanların Güçlendirilmesi 180
Yönetim Alanı (Denetim Alanı) 182
Yönetim Alanının Belirlenmesi ile İlgili Bir Yöntem:
Graicunas Formülü 183
Merkezileşme Düzeyi 188
Biçimselleşme Düzeyi 189
Koordinasyon ilişkileri: Koordinatörler 190
Koordinasyon ilişkileri: Görev Takımları 193
Emir-Komuta Düzeninde İletişim 193
Emir-Komuta ve Koordinasyon Düzeninde Postmodernist
Bakış Açısı 195
xvi
İşletmelerde ORGANİZASYON Tasarımı ve Yapılandırma
Bölüm 7
SOSYAL YAPILANDIRMA:
İŞLETME YAPILARI
Bütünleşme Süreci: İşletme Yapıları 200
Emir ve Komuta Temelli İşletme Yapıları 201
Basık ve Sivri Yapılar 201
Komuta ve Kurmay Yapılar 204
Merkezi ve Merkezkaç Yapılar 206
Biçimselleşmiş ve Biçimselleşmemiş Yapılar 208
Kurumsallaşmış ve Kurumsallaşmamış Yapılar 209
Çevreye Duyarlı Yapılar 212
Mekanik ve Organik Yapılar 212
H Mintzberg Tipolojisi: İşletme Yapılarında Konfigürasyonlar 215
Basit Yapılar 217
Makine Bürokrasisi 218
Profesyonel Bürokratik Yapılar 222
Bölümlenmiş Biçim 223
Esnek Yapılar 224
C Handy Tipolojisi: İşletme Yapılarında Kültür
Temelli Konfigürasyonlar 227
Kültür Temelli Organizasyon Yapı Tipolojisi 227
Çalışan Özellikli Organizasyon Yapı Tipolojisi –Yonca Yapı 228
Modernist ve Postmodernist Özellikli İşletme
Yapıları: İşletmelerarası Yapılar 229
Modernist ve Postmodernist Yaklaşım: İşletmelerarası
Yapıların Oluşumu 229
Epistemolojik Yaklaşım 229
Ontolojik Yaklaşım 231
İşletme Birleşmeleri (Mergers) 231
İşletme Satın Almaları (Acquisitions) 232
Çeşitli Birleşme ve Satın Alma Yöntemleri 233
xvii
İÇİNDEKİLER
Birleşme ve Satın Almanın Olası Sonuçları 234
İşbirlikleri: Stratejik Ortaklıklar ve Ortak Girişimler 236
Stratejik Ortaklıklar 236
Ortak Girişimler 237
Bölüm 8
İŞLETME SOSYAL YAPISINA ETKİ EDEN
FAKTÖRLER:
STRATEJİK AMAÇLAR VE ÇEVRE
İşletme Yapısı ve Stratejik Amaçlar 243
İşletme Yapısı ve Çevre 248
İşletme Yapısı ve Çevre : Modernist Çalışmalar 251
Burns ve Stalker: Çevre Uyumlu Mekanik ve Organik Yapılar 253
Emery ve Trist: Çevre Türleri 255
Lawrence ve Lorsch: Durumsallık Yaklaşımında
Çevre-Yapı İlişkileri 256
İşletme Yapısı ve Çevre: Sembolik-Yorumcul Çalışmalar 260
İşletme Yapısı ve Çevre: Postmodern Çalışmalar 261
Bölüm 9
İŞLETME SOSYAL YAPISINA ETKİ EDEN
FAKTÖRLER:
KULLANILAN TEKNOLOJİLER, ÖLÇEK VE GÜÇ İLİŞKİLERİ
İşletme Yapısı ve Kullanılan Teknolojiler 266
İşletme Yapısı ve Kullanılan Teknolojiler: Modernist
Çalışmalar 268
E L Trist ve KWBamforth: Sosyo-Teknik Sistemler 268
A K Rice: Açık sistem-İş tasarımı 269
J Woodward: İmalat Teknolojileri-Yapı İlişkisi 269
D S Pugh ve D J Hickson (Aston Group): Teknoloji-Çevre-Yapı
İlişkilerinde Çok Boyutlu Yaklaşım 272
xviii
İşletmelerde ORGANİZASYON Tasarımı ve Yapılandırma
P Blau: New Jersey Çalışmaları 273
J D Thompson: Temel Teknoloji Sınıflaması 276
C B Perrow: Teknoloji Türleri 278
S Zuboff: Bilişim Teknolojileri ve Organizasyon Yapıları 280
İşletme Yapısı, Ölçek ve Yaşam Evresi 281
İşletme Yapısı ve Güç İlişkileri 286
Bölüm 10
İNSANİ YAPILANDIRMA
İş Analizi, İş Tanımı, İş gerekleri, İş Değerlemesi 293
İnsan Kaynakları Yönetimi ve İşlevleri 295
İşgücü Planlaması 296
Adayları Araştırma ve Bulma 299
Çalışanları Seçme ve Yerleştirme 302
Başvuru Formu 306
Testler 307
Görüşmeler 310
Yapılarına Göre Görüşmeler 310
Amaca Göre Görüşmeler 311
Yapılış Tarzlarına Göre Görüşmeler 311
Görüşmelerde Yapılan Hatalar 312
Diğer Seçim Yöntemleri 313
Sağlık Kontrolu/Fiziki İnceleme 314
Referans Kontrolleri ve Geçmişe İlişkin Araştırmalar 314
İşe alma/İstihdam Kararı 315
Çalışanların İş’e Yerleştirilmesi (Placement) ve
Alıştırılması (Orientation) 315
İnsani Yapılandırmada Postmodernist Yaklaşım 316
1
İÇİNDEKİLER
Bölüm 11
FİZİKİ YAPILANDIRMA
Yer Seçimi 325
Histogram Yöntemi 329
Başabaş Noktası Yöntemi 330
Ağırlık Merkezi Yöntemi 331
Faktör Kıyaslama Yöntemi 333
Diğer Yer Seçim Yöntemleri 336
Gelir Oranı Kıyaslaması: 336
Birleşik Yöntem 336
Yerleşim Düzeni 337
Ürün Nicelik/Çeşit Çözümleme Yöntemi 339
Süreç Odaklı Yerleşim Düzeni 340
Ürün Odaklı Yerleşim Düzeni 343
Sabit Konumlu Yerleşim Düzeni 344
Hücresel Yerleşim Düzeni 346
Karma Yerleşim Düzeni 347
Özel Yerleşim Düzenleri 348
Büro Yerleşim düzeni 348
Perakende Satış Yerleşim Düzeni 349
Depo Yerleşim Düzeni 349
Dizayn ve Dekor 349
Sembolist-Yorumcul Dizayn ve Dekor 350
Postmodern Dizayn ve Dekor 352
EK BÖLÜM-A
UYGULAMA: İŞLETMELERDE YAPILANDIRMA SÜRECİ 356
EK BÖLÜM-B
KURGULANMIŞ ÖRNEKOLAYLAR 376
KAYNAKÇA 393
DİZİN 397
YAZAR HAKKINDA 403