İdari Yargılama Hukukunda İvedi Yargılama Usulü: Fransa ve Türkiye Örneği

Sunuş 

Ön Söz 

Tabloların Listesi 

Kısaltmalar Listesi 

Giriş 

I. İDARİ YARGININ AMACI VE YARGILAMA USULÜ 

A. Yargılama Faaliyetinin Amacı ve Gerekleri 

1. Adalet, Yargılama Faaliyeti ve Hâkimin Rolü 

2. Adalet Anlayışında Değişim 

3. Hâkimin Rolünü Genişletme Eğilimi 

B. İdari Yargının Amacı 

1. İptal Davasının Niteliği ve Amacı 

2. Tam Yargı Davasının Niteliği ve Amacı 

C. İdari Yargının Amacını Gerçekleştirme Aracı Olarak İdari Yargılama Usulü 

II. GELENEKSEL İDARİ YARGILAMA USULÜNÜN EKSİKLİKLERİ 

A. İptal Davasının Eksiklikleri 

1. Yürütmenin Durdurulmasına İlişkin Sorunlar 

2. İptal Kararının Yeterliliğine ve Etkililiğine İlişkin Sorunlar 

b. İdari Hâkimin Otorite Eksikliği ve Yargısal Emir 

c. İptal Kararlarının Uygulanmaması Hâlinde Başvurulabilecek Hukuki Çarelerdeki Eksiklikler 

B. Tam Yargı Davasının Eksiklikleri 

C. Yargılamada Geçen Süre 

Ç. Geleneksel İdari Yargılama Usulüne İlişkin Temel Prensiplerin Sarsılması 

I. İVEDİ YARGILAMA USULÜ REFORMU 

A. 30 Haziran 2000 Tarihli Kanun’dan Önce Hukuki Durum: İvedi Yargılama Usulleri, İlgililerin Korunmasına Yönelik Özel Usuller ve Yargısal Emir Reformu 

1. Aciliyet Tespiti (Constat d’Urgence) 

2. İhtiyati İvedi Yargılama (Référé Conservatoire) 

3. Yürütmenin Durdurulması 

4. İlgililerin Korunmasına Yönelik Usullerin Yetersizliği ve 2000 Reformu Öncesi Gelişmeler 

5. İvedi Yargılama Usulü Reformunun Habercisi: “Yargısal Emir” 

B. Bir Dönüm Noktası: Préfet de Police v. TGI de Paris Kararı 

C. 30 Haziran 2000 Tarihli Kanun’la Gelen Büyük Reform 

II. İVEDİ YARGILAMANIN AMACI VE ETKİLERİ 

A. İdari Yargının Etkililiğini Artırma Çabası 

B. Makul Sürede Yargılama ve İdari Hâkimin Uyuşmazlığa “Uygun Zamanda” Müdahalesinin Sağlanması 

1. Zamanın İki Boyutu: Kronos ve Kairos 

2. Yargılamada Geçen Süre Konusunda İvedi Yargılama Usullerine Şüpheyle Yaklaşan Görüş ve İvedi Yargılamanın Riskleri 

C. Yargı Yerlerinin İş Yükünün Azaltılması 

III. İVEDİ YARGILAMA USULÜNÜN GENEL NİTELİKLERİ 

A. İvedi Yargılama Hâkiminin Rolü 

1. Tek Hâkim 

2. Müdahaleci Hâkim 

3. Görev ve Yetki 

4. Hâkimin Özgün Hukuka Aykırılık Tipleri Karşısında Tutumu 

B. İvedi Yargılama Talebine İlişkin Genel Kurallar 

1. İvedi Yargılama Talebinde Bulunma 

2. İvedi Yargılama Taleplerinde Tahkikat 

a. Çelişme İlkesi ve İlkenin Aciliyete Uyarlanması 

b. Duruşma 

c. Gerekçe 

3. İvedi Yargılama Talebinin Şartları 

C. İvedi Yargılama Hâkiminin Kararı 

1. Kararın Niteliği: Kesin Hüküm Gücünden Yoksunluk, Bağlayıcılık ve Geçicilik 

2. İvedi Yargılamada Alınabilecek Tedbir Türleri ve Geçicilik Niteliğinin Sonuçları 

3. Kararın Yeniden İncelenmesi 

4. İvedi Yargılama Hâkiminin Kararına Karşı Başvuru Yolları 

Ç. İdari Yargılama Hukukunda İkilik: Esasa İlişkin Yargılama ve İvedi Yargılama 

1. Esasa İlişkin Yargılama ve İvedi Yargılama Ayrımı 

2. Esasa İlişkin Yargılama ve İvedi Yargılama Ayrımının Bulanıklaşması 

I. GENEL HUKUK İVEDİ YARGILAMA USULLERİ 

A. Acil Durum İvedi Yargılama Usulleri 

1. Askıya Alma İvedi Yargılaması (Référé–Suspension) 

a. Uygulama Alanı ve Usul 

b. Esasa İlişkin Şartlar 

aa. Aciliyet 

aaa. Yeterince Önemli Düzeyde Zarar 

bbb. Zararın Somut Değerlendirmesi ve Zarar Varsayımı 

ccc. Karşı Karşıya Gelen Menfaatlerin Tartılması 

bb. Kararın Hukuka Uygunluğuna İlişkin Ciddi Şüphe 

aaa. Muhtemel Hukuka Aykırılık 

bbb. Ciddi Şüphe ve Aciliyet: Şartların Özerkliği 

c. Hâkim Tarafından Alınabilecek Tedbirler 

aa. Askıya Alma ve Yargısal Emir 

bb. Hükmedilen Tedbirlerin Geçici Niteliği 

cc. Karar Verilmesine Yer Olmadığı Kararı 

2. Özgürlük İvedi Yargılaması (Référé–Liberté) 

a. Uygulama Alanı ve Usul 

b. Esasa İlişkin Şartlar 

aa. Aciliyet 

bb. Temel Özgürlük İhlalinin Faili ve İhlal Biçimleri 

cc. Temel Özgürlük Kavramı 

çç. Temel Özgürlük İhlalinin Niteliği ve Fiilî Yol Teorisiyle Yarışma 

aaa. Ağır İhlal 

bbb. Açık Hukuka Aykırılık 

ccc. İdarenin Yetersizliği Durumlarında Sahip Olduğu İmkânların Göz Önünde Bulundurulması 

ççç. Filli Yol Teorisiyle Yarışma 

c. Hâkim Tarafından Alınabilecek Tedbirler 

ç. Özgürlük İvedi Yargılamasının Özel Kullanımları 

3. Faydalı Tedbirler İvedi Yargılaması (Référé Mesures Utiles) 

a. Uygulama Alanı ve Usul 

b. Esasa İlişkin Şartlar 

aa. Aciliyet 

bb. Talep Edilen Tedbirin Faydalı Olması 

cc. Bir İdari İşlemin Yürütülmesine Engel Teşkil Etmeme 

çç. Ciddi Bir İtirazın Yokluğu 

c. Hâkim Tarafından Alınabilecek Tedbirler 

aa. “Diğer” Faydalı Tedbirler 

bb. Tedbirlerin Geçici Niteliği 

B. Olağan İvedi Yargılama Usulleri 

1. Tespit İvedi Yargılaması (Référé–Constat) 

a. Tespit Kararı Verilmesinin Şartları 

b. Tespit İvedi Yargılaması Sonucunda Alınan Karar ve Kararın Etkileri 

2. Tahkikat İvedi Yargılaması (Référé–Instruction) 

a. Esasa İlişkin Şartlar 

b. Tahkikat İvedi Yargılaması Sonucunda Alınan Karar ve Kararın Etkileri 

3. Geçici Ödeme İvedi Yargılaması (Référé–Provision) 

a. Geçici Ödeme Kararı Verilmesinin Şartları 

aa. Esasa İlişkin Şart: Ciddi Biçimde İtiraz Edilebilir Nitelikte Olmayan Borç 

bb. Usule İlişkin Şart: Borçlu İdareye Ön Başvuru 

b. Borcun Ciddi Biçimde İtiraz Edilebilir Nitelikte Olmaması Şartının Hâkim Tarafından İncelenmesi ve Hâkimin Yetkileri 

c. Geçici Ödeme Kararı 

II. ÖZEL İVEDİ YARGILAMA USULLERİ VE HIZLANDIRILMIŞ DİĞER YARGILAMA USULLERİ 

A. Özel Askıya Alma Usulleri (Suspensions Spéciaux) 

1. Mahallî İdarelerin İşlemlerine Karşı Askıya Alma İvedi Yargılaması 

a. Mahallî İdarelerin Hukuka Aykırı İşlemlerinin Askıya Alınması 

b. Mahallî İdarelerin Bir Özgürlüğü, Kamu Hizmetinin Tarafsızlığını ya da Laikliğe İlişkin Prensipleri İhlal Eden İşlemlerinin Askıya Alınması 

c. Mahallî İdarelerin Millî Savunmaya Müdahale Eden İşlemlerinin Askıya Alınması 

2. Bazı İdarelerin İşlemlerinin Askıya Alınması 

3. İmar Konusunda ve Çevrenin ya da Doğanın Korunması Konusunda Askıya Alma İvedi Yargılaması 

B. İdari Sözleşmeler Konusunda Özel İvedi Yargılama Usulleri 

1. Sözleşme Öncesi İvedi Yargılama (Référé Précontractuel) 

a. Sözleşme Öncesi İvedi Yargılamanın Konusu ve Kabul Edilebilirlik 

b. Sözleşme Öncesi İşlemlerde Hukuka Aykırılık 

c. Sözleşme Öncesi İvedi Yargılama Hâkiminin Yetkileri 

ç. Karar Verme Süresi ve Karara Karşı Kanun Yolu 

2. Sözleşme İvedi Yargılaması (Référé Contractuel) 

a. Sözleşme İvedi Yargılamasının Konusu ve Kabul Edilebilirlik 

b. Sözleşme İvedi Yargılaması Hâkiminin Yetkileri 

c. Karar Verme Süresi ve Karara Karşı Kanun Yolu 

C. Diğer Özel İvedi Yargılama Usulleri 

1. Vergi Uyuşmazlıklarında İvedi Yargılama Usulü (Référé Fiscal) 

2. Görsel–İşitsel İletişim Konusunda İvedi Yargılama Usulü (Référé Audiovisuel) 

3. Telekomünikasyon Konusunda İvedi Yargılama Usulü 

Ç. Hızlandırılmış Yargılama Usulleri (Procédures Accélérées) 

1. Konut Hakkına İlişkin Hızlandırılmış Yargılama Usulü 

2. Yabancılara İlişkin İşlemler Hakkında Hızlandırılmış Yargılama Usulleri 

3. İmara İlişkin Bazı Uyuşmazlıklarda Hızlandırılmış Yargılama Usulü 

I. İVEDİ YARGILAMA USULÜ İHTİYACI 

A. Yargılamada Makul Süre ve İş Yükü Sorunu 

B. Kanun Koyucunun Girişimleri 

C. Yargılamayı Hızlandırmaya Yönelik Özel Düzenlemeler 

1. İdari Yargılama Usulü Kanunu’nda Yargılamayı Hızlandırmaya Yönelik Düzenlemeler 

2. Özel Kanunlarda Öngörülen “Belli Bir Sürede” ya da “En Kısa Sürede” Karar Verilmesi Gereken Uyuşmazlıklar ile “Öncelikli” veya “Acele” İşler 

a. Belli Bir Sürede Karar Verilmesini Öngören Düzenlemeler 

aa. Sınır Dışı Kararlarına İlişkin Davalar 

bb. İdari Başvuru ve İtirazlar 

aaa. 4483 Sayılı Memurlar ve Diğer Kamu Görevlilerinin Yargılanması Hakkında Kanun Uyarınca İzin Vermeye Yetkili Mercilerin Kararlarına Karşı İtirazlar 

bbb. İdari Vesayet ve Benzeri Yetkiler Kapsamındaki Çeşitli Başvuru ve İtirazlar 

cc. 6384 Sayılı Avrupa İnsan Hakları Mahkemesine Yapılmış Bazı Başvuruların Tazminat Ödenmek Suretiyle Çözümüne Dair Kanun Kapsamında Alınan Komisyon Kararlarına Karşı İtiraz 

çç. 4373 Sayılı Taşkın Sulara ve Su Baskınlarına Karşı Korunma Kanunu Uyarınca Takdir Edilen Kıymetlere İtiraz 

dd. Hâkim ve Savcılara Ait Davalar 

ee. Kamu Düzeni ve Güvenliği İçin Tehdit Oluşturan Riskli Alanlarda Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı Tarafından Yapılan Uygulamalara Karşı Açılan Davalar 

ff. Geçici Yayın Yasağı ve Bildiri Yayınlanmasına İlişkin Kararlara Karşı Açılan Davalarda Yürütmenin Durdurulması İstemleri 

gg. Millî Güvenliğin Açıkça Gerekli Kıldığı Hâllerde Bir Haber veya Yayının Menedilmesine İlişkin Alınan Kararlara Karşı Açılacak Davalar 

ğğ. 5302 Sayılı İl Özel İdaresi Kanunu Uyarınca Valinin İl Encümeni Kararlarına Karşı İtirazı 

hh. Bir İdareye Ait Taşınmaz Malın Diğer İdareye Devrine İlişkin Başvurular 

b. “En Kısa Sürede” Karar Verilmesini Öngören Düzenlemeler 

aa. 6306 Sayılı Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun’a Göre Verilen İdari Para Cezalarına İtiraz 

bb. 4708 Sayılı Yapı Denetimi Hakkında Kanun’a Göre Verilen İdari Para Cezalarına Karşı Açılan Davalar 

cc. 2559 Sayılı Polis Vazife ve Salâhiyet Kanunu’na Göre Umuma Açık İstirahat ve Eğlence Yerlerinin İşletmecilerine Verilen Para Cezalarına Karşı İtirazlar 

çç. 5553 Sayılı Tohumculuk Kanunu’nda Öngörülen İdari Para Cezalarına Karşı Açılacak Davalar 

dd. 5362 Sayılı Esnaf ve Sanatkârlar Meslek Kuruluşları Kanunu’na Göre Verilen Disiplin Cezalarına İlişkin Davalar 

c. “Öncelikli İşler”, “Acele İşler” ve Öncelikle Görüşülüp Karara Bağlanacak Davalar 

aa. Bazı Düzenleyici ve Denetleyici Kurumların Kararlarına Karşı Açılan Davalar 

bb. Kentsel Dönüşüm ve Gelişim Alanlarına İlişkin Davalar 

cc. Devlet Desteklerini İzleme ve Denetleme Kurulunun Kararlarına Karşı Açılan Davalar 

çç. Hâkimler ve Savcılar Hakkında Verilen Kesinleşmiş Meslekten Çıkarma Cezalarına Karşı Açılacak İptal Davaları 

dd. Hâkim ve Savcılara Ait Davalarda Kanun Yolu İncelemesi 

ee. Kamulaştırma İşlemlerine Karşı Açılan Davalar 

ff. Geçici Yayın Yasağı Kararlarına Karşı Açılan Davalar 

gg. Yüksek Soruşturma Kurulu ile Yüksek Adalet Divanı Tarafından Haklarında Soruşturma ve Kovuşturma Yürütülenlerin, Bu Soruşturma ve Kovuşturmalar Sebebiyle Uğradıkları Manevi Zararlar ile Malvarlığı Değerlerinin Müsadere Edilmesinden Kaynaklanan Maddi Zararlarının Hazinece Tazminine İlişkin Komisyon Kararlarına Karşı Açılan Davalar 

3. Yargılamayı Hızlandırmaya Yönelik Özel Düzenlemeler Hakkında Değerlendirme 

Ç. İvedi Yargılama Usulüne İlişkin 2014 Yılı Değişiklikleri 

II. İVEDİ YARGILAMA USULÜNÜN KONUSU VE İSTİSNAİ NİTELİĞİ 

A. İhaleden Yasaklama Kararları Hariç İhale İşlemleri 

B. Acele Kamulaştırma İşlemleri 

C. Özelleştirme Yüksek Kurulu Kararları 

Ç. Turizmi Teşvik Kanunu Uyarınca Yapılan Satış, Tahsis ve Kiralama İşlemleri 

1. Tahsis İşlemleri 

a. Kültür ve Turizm Bakanlığı’na Tahsis 

b. Kültür ve Turizm Bakanlığı’na Tahsis Edilen Taşınmazın Yatırımcıya İntikali 

2. Kiralama İşlemleri 

3. Danıştay'ın Yargılama Usulüne İlişkin Yaklaşımı 

D. Çevre Kanunu Uyarınca İdari Yaptırım Kararları Hariç Çevresel Etki Değerlendirmesi Sonucu Alınan Kararlar 

E. Afet Riski Altındaki Alanların Dönüştürülmesi Hakkında Kanun Uyarınca Alınan Cumhurbaşkanı Kararları 

F. İvedi Yargılama Usulünün Özel Bir Görünümü: Merkezî ve Ortak Sınavlara İlişkin Yargılama Usulü 

III. İVEDİ YARGILAMA USULÜNÜN KAPSAMI 

A. Davanın Türüne Göre İvedi Yargılama Usulünün Kapsamı 

B. Davaya Konu İşlemin Türüne Göre İvedi Yargılama Usulünün Kapsamı 

C. Farklı Yargılama Usulüne Tabi İşlemlere Karşı İdari Yargılama Usulü Kanunu’nun 5’inci Maddesi Kapsamında Tek Dilekçe ile Dava Açılması Meselesi 

Ç. Farklı Yargılama Usulüne Tabi Davalarda Bağlantı Meselesi 

IV. İVEDİ YARGILAMA USULÜNE İLİŞKİN ÖZEL USUL KURALLARI 

A. Dava Açma Süresi ve İdari Başvuru 

B. İlk İnceleme 

C. Dosyanın Tekemmülü 

Ç. Yürütmenin Durdurulması 

D. Ara Kararı Verilmesi, Keşif, Bilirkişi İncelemesi ya da Duruşma Yapılması 

E. Karar ve Kararın Uygulanması 

F. Kanun Yolları 

1. Kanun Yolu Mercii ve Süresi 

2. Temyiz Usulü ve Dilekçeler Safhası 

3. Temyizde İnceleme Usulü 

4. Temyizde Karar Verme Süresi 

5. Temyiz İncelemesi Üzerine Verilecek Kararlar 

a. Danıştay'ın İstinaf Yetkisi: Gerekli İnceleme ve Tahkikatı Kendisi Yaparak Esas Hakkında Yeniden Karar Verme 

b. Danıştay'ın Esas Hakkında Yeniden Karar Verme Görevinden Kaçınma Yöntemleri 

aa. İlk İncelemede Tespit Edilmesi Gereken Usule Aykırılıkların Temyiz İncelemesi Sırasında Tespiti 

bb. İlk Derece Yargılamasındaki Usuli Eksikliklerin Temyiz İncelemesi Sırasında Tespiti 

cc. İlk Derecede Dosya Üzerinde Gerçekleştirilen İncelemenin Yetersiz Bulunması 

çç. İlk Derecede Davanın Bir Kısmının Hiç İncelenmemesi ve Eksik Hüküm Kurulması 

dd. Temyize Konu Kararın Gerekçesinin Yetersiz Olması 

ee. İlk Derecede Davaya Konu İşlemin Esası Yönünden Hukukilik Denetimi Yapılmaması 

c. Danıştay'ın Esas Hakkında Yeniden Karar Verme Görevinden Kaçınmasına İlişkin Değerlendirme 

6. Yargılama Usulünün Tatbikinde Hatalar 

a. Hüküm Fıkrasında Hatalar 

b. Hatalı Yargılama Usulü Tatbikinin Sonuçları 

aa. Genel Yargılama Usulüne Tabi Davada İvedi Yargılama Usulünün Uygulanması 

bb. İvedi Yargılama Usulü Uygulanarak Adli Yargının Görevli Olduğu Gerekçesiyle Verilen Görevsizlik Kararları 

cc. İvedi Yargılama Usulüne Tabi Davada Genel Yargılama Usulünün Uygulanması 

çç. İvedi Yargılama Usulüne Tabi Davada İlk Derecede Doğru Yargılama Usulü Uygulanmasına Rağmen Kararın İstinafa Gitmesi 

7. Yargılamanın Yenilenmesi Meselesi 

V. SAYILARLA İVEDİ YARGILAMA USULÜ: UYGULAMADA KARAR SÜRELERİ 

A. İvedi Yargılama Usulü Uygulanarak İlk Derece Mahkemesi Sıfatıyla Verilen Karar Örnekleri 

B. İvedi Yargılama Usulü Uygulanarak Temyiz İncelemesinde Kesinleşen Karar Örnekleri 

C. İvedi Yargılama Usulü Uygulanarak Temyize Konu Kararın Bozulmasına ve Dosyanın Kararı Veren Mahkemeye Geri Gönderilmesine Hükmedilen Karar Örnekleri 

Ç. İlk Derecede Hatalı Yargılama Usulünün Uygulandığı Gerekçesiyle Verilen Danıştay Kararı Örnekleri 

D. Merkezî ve Ortak Sınavlara İlişkin Yargılama Usulünün Uygulandığı Karar Örnekleri 

E. Karar Örneklerine İlişkin Genel Tespitler 

VI. İVEDİ YARGILAMA USULÜNE İLİŞKİN ELEŞTİRİLER VE ÖNGÖRÜLEN USUL KURALLARINDAKİ EKSİKLİKLER 

A. Yürürlüğe Konuluş Biçimi Bakımından 

B. Konu, Kapsam ve Amaç Bakımından 

C. Usul Kurallarındaki Eksiklikler Bakımından 

1. Heyet Hâlinde Karar Verme 

2. Dava Açma Süresini Durduran Hâller 

3. Aynı Dilekçe ile Dava Açılabilecek Hâller 

5. Tebligat 

6. Ara Kararı Verilmesi, Keşif, Bilirkişi İncelemesi ya da Duruşma Yapılması Gibi İşlemler 

7. Tarafların Kişilik veya Niteliğinde Değişiklik 

8. Bağlantılı Davalar 

9. Çalışmaya Ara Verme Süresi İçinde Yapılabilecek İşler 

10. Hüküm Bulunmayan Hâllerde Uygulanacak Kurallar 

11. Yargılamaya İlişkin Süreler 

12. Mahkeme Kararlarının Uygulanması 

13. Hatalı Yargılama Usulü Uygulamalarının Sonuçları 

Ç. Usul Ekonomisi İlkesi Bakımından 

D. Adil Yargılanma Hakkı Bakımından 

Sonuç 

Kaynakça 

Dizin