Türk Parlamento Hukuku

İÇİNDEKİLER
SUNUŞ 5
İKİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ 7
BİRİNCİ BASKIYA ÖNSÖZ 9
İÇİNDEKİLER 11
TABLOLAR VE ŞEKİLLER LİSTESİ 19
KISALTMALAR LİSTESİ 21
BİRİNCİ BÖLÜM PARLAMENTO HUKUKU:
KAVRAM, KAYNAKLAR VE TARİHSEL GELİŞİM
I. HUKUK 23
II. ANAYASA HUKUKU 24
III. PARLAMENTO VE PARLAMENTO HUKUKU 26
A. Parlamento Kavramı 26
B. Parlamento Hukuku 27
IV. HÜKÜMET SİSTEMLERİ İÇERİSİNDE PARLAMENTER SİSTEM VE NEV’İ ŞAHSINA MUNHASIR BİR SİSTEM OLARAK “CUMHURBAŞKANLIĞI
HÜKÜMET SİSTEMİ” 28
V. PARLAMENTER SİSTEM 29
A. Parlamenter Sistemin Tarihsel Gelişimi 29
B. Parlamenter Sistemin Özellikleri 32
a. Parlamenter Sistemin Zorunlu Kriterleri 32
b. Parlamenter Sistemin Zorunlu Olmayan Kriterleri 33
c. Tanım 34
VI. “CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÜMET SİSTEMİ” 35
A. “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi”nin Ortaya Çıkışı 35
B. “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi”nin Özellikleri 39
a. “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi” Bir Parlamenter Sistem
Çeşidi midir?. 39
b. “Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi” Bir Başkanlık Sistemi
Çeşidi midir?. 40

VII. TÜRK PARLAMENTO HUKUKUNUN KAYNAKLARI 43
A. Parlamento Hukukunun Aslî Kaynakları. 44
a. Anayasa 44
b. İçtüzük 45
c. Kanunlar 47
d. Başkanlık Divanı Kararları 48
B. Parlamento Hukukunun Yardımcı Kaynakları 49
a. Mahkeme Kararları 49
b. Teamüller 50
c. Bilimsel Çalışmalar 51
VIII. TÜRKİYE’DE PARLAMENTONUN GELİŞME SÜRECİ 52
A. 1876 Öncesi Osmanlı Anayasal Gelişmeleri 52
B. 1876 Kanun-i Esasi Dönemi (Birinci Meşrutiyet) 55
C. İkinci Meşrutiyet 59
D. Büyük Millet Meclisi’nin Kurulması ve 1921 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu 60
E. 1924 Anayasası 64
F. 1961 Anayasası 65
G. 1982 Anayasası 67
İKİNCİ BÖLÜM
TBMM’YE İLİŞKİN TEMEL KAVRAMLAR VE KURUMLAR
I. TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ (TBMM) 69
II. MİLLETVEKİLLİĞİ 72
A. Milletvekili Seçilme Yeterliliği 72
a. Türk Vatandaşı Olmak 72
b. 18 Yaşını Doldurmuş Olmak 76
c. En Az İlkokul Mezunu Olmak 76
d. Kısıtlı Olmamak 76
e. Askerlikle İlişiği Olmamak 77
f. Kamu Hizmetlerinden Yasaklı Olmamak 78
g. Toplam Bir Yıl veya Daha Fazla Hapis ile Ağır Hapis Cezasına
Hüküm Giymiş Olmamak. 79
h. “Yüz Kızartıcı Suçlar”dan Hüküm Giymiş Olmamak 79

ı. Belirli Suçlardan Hüküm Giymemiş Olmak 80
B. Milletvekili Sıfatının Kazanılması 81
C. Andiçme 82
D. Yeni Seçilen Meclisin Yetkilerini Kullanmaya Başlaması 83
E. Yasama Bağışıklığı 84
a. Yasama Sorumsuzluğu 85
b. Yasama Dokunulmazlığı 88
c. Yasama Dokunulmazlığının Kaldırılması 90
d. Yasama Dokunulmazlığının Kendiliğinden Kalkması 92
e. Dokunulmazlığı Kaldırıldıktan Sonra Yeniden Seçilen
Milletvekilinin Dokunulmazlığı Kazanıp Kazanamayacağı 94
F. Milletvekilliği Sıfatının Kaybedilmesi 96
a. Sona Erme 97
1. Seçimlerin Yenilenmesi 97
2. Milletvekilinin Cumhurbaşkanı Seçilmesi 98
3. Milletvekilinin Cumhurbaşkanı Yardımcısı veya Bakan
Olarak Atanması 99
4. Milletvekilinin Ölümü 99
b. Düşme 100
1. İstifa 101
2. Kesin Hüküm Giyme 102
3. Kısıtlanma 102
4. Milletvekilliğiyle Bağdaşmayan Bir Görev ve Hizmeti
Sürdürmekte Israr Etme 103
5. Devamsızlık 108
6. Anayasa’nın 84. Maddesinde Düzenlenmeyen Düşme
Sebepleri 111
III. TEMEL KAVRAMLAR 112
A. Yasama Dönemi - Yasama Yılı - Birleşim - Oturum 112
B. Tatil ve Ara Verme 114
C. Olağanüstü Toplantı 115
D. De Facto Olağanüstü Toplantı 116
E. Toplantı Yeter Sayısı 116
F. Karar Yeter sayısı 118
G. Oylama Usulleri 122

a. İşaretle Oylama 122
b. Açık Oylama 123
c. Gizli Oylama 126
IV. TEMEL KURUMLAR 128
A. Genel Kurul 128
B. Başkanlık Divanı 128
a. Geçici Başkanlık Divanı 130
b. Meclis Başkanının Seçimi 130
c. Meclis Başkanının Görev ve Yetkileri 131
d. Meclis Başkanvekilleri 132
e. Meclis Başkanının ve Başkanvekillerinin Tarafsızlığı 133
f. Kâtip Üyeler 134
g. İdare Amirleri 135
h. Siyasi Parti Grupları 137
ı. Komisyonlar 140
1. Genel Olarak 140
2. Karma Komisyonlar ve Özel Komisyonlar 144
3. Esas ve Tali Komisyonlar 145
4. Üst ve Alt Komisyonlar 145
5. Komisyonların Görev Süresi 145
6. Komisyonların Üye Sayılarının Belirlenmesi ve Siyasi
Partilerin Komisyonlarda Temsili 146
7. Komisyon Üyelerinin ve Komisyon Başkanlık Divanının Seçimi 149
8. Komisyonların Yönetimi, Toplantıya Çağrılması, Toplantı ve
Karar Yeter Sayıları 151
9. Komisyon Üyeliğinin Sona Ermesi 152
i. Danışma Kurulu 152
V. TBMM’NİN GÖREV ve YETKİLERİ 154
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
YASAMA İŞLEMLERİ VE KANUN YAPIM SÜRECİ
I. YASAMA İŞLEMLERİ 159
A. Yasama İşlemi Kavramı 159
B. Yasama İşlemi Türleri 160

a. Kanun 161
1. Tanımı 161
2. Kanun Türleri 164
(a) Genel Kanun - Özel Kanun 164
(b) Süreli Kanun - Sürekli Kanun 165
(c) Geçici Kanun (Kanun-u Muvakkat) 166
(ç) Organik – Organik olmayan Kanun 168
(d) Kod (Temel) Kanun – Çerçeve (Taşıyıcı) Kanun 169
(e) Torba Kanun 170
(f) Paket Kanun 172
b. Parlamento Kararı 172
1. Tanımı 172
2. Parlamento Kararlarının Nitelikleri 173
c. İsimsiz Yasama İşlemleri 177
II. KANUN YAPIM SÜRECİ 188
A. Kanun Tekniği 188
B. Kanun Önerisi (Tasarı ve Teklif) 192
C. Kanun Önerilerinin Kanun Tekniğine Uygun Olarak Hazırlanması 195
a. Kanun Taslağı Hazırlamada Uyulması Gereken İlkeler 195
b. Kanun Önerisi Hazırlama Usulü 197
c. Kanun Taslağında Uyulması Gereken Şekil Şartları 202
d. Düzenleyici Etki Analizi 207
D. Komisyon Aşaması 210
a. Komisyonlara Havale 211
b. Havaleye İtiraz ve Komisyonlar Arasında Görüş Alışverişi 212
c. Komisyonlarda Görüşülme 213
1. Bekleme Süresi 213
2. Esas Komisyonların Görev ve Yetkileri 214
3. Esas Komisyonlarda Görüşme Süresi 215
4. Tali Komisyonların Görev ve Yetkileri 217
5. Tali Komisyonlarda Görüşme Süresi 218
6. Komisyonda Anayasa’ya Uygunluğun İncelenmesi ve İlk İnceleme 218
7. Komisyon Gündeminin Hazırlanması 219
8. Komisyon Toplantısına Hazırlık 221

9. Komisyon Toplantılarına Katılabilecek Olanlar 221
10. Komisyon Toplantısı 222
11. Komisyonlara Devam. 223
12. Komisyonda Kapalı Oturum. 224
13. Kadük Olma ve Benimsenme 224
14. Komisyonda Yeniden Görüşme (Tekrir-i Müzakere) 224
15. Komisyon Raporu (Sıra Sayısı) 225
16. Komisyon Raporunun İçeriği 227
17. Komisyon Raporunda Karar İmza Cetveli 228
18. Komisyon Toplantısı Sonrasında Yapılacak İşler 229
19. Komisyon Toplantısı Sonrasında Hazırlanacak Dosya 229
E. Genel Kurul Aşaması 230
a. Genel Kurulun Çalışma Zamanı 230
b. Genel Kurul Birleşimi ve Gündem 231
1. Gündeme Geçmeden Önce 232
2. Gündem 233
(a) Başkanlığın Genel Kurula sunuşları 233
(b) Özel Gündemde Yer Alacak İşler 234
(c) Seçim 234
(d) Oylaması Yapılacak işler 234
(e) Meclis Soruşturması Raporları 235
(f) Genel görüşme ve Meclis Araştırması Yapılmasına Dair
Ön Görüşmeler 236
(g) Kanun teklifleri ile Komisyonlardan Gelen Diğer İşler 236
c. Gündem Dışı Konuşma 237
d. Geçen Tutanak Hakkında Düzeltme 238
e. Usul Hakkında Konuşma 239
f. Kapalı Oturumlar 240
g. Genel Kurulda Bekletilme Süresi ve Öncelikli Görüşme 243
h. Kanun Tekliflerinin Genel Kurulda Görüşülmesi 244
1. Genel Olarak Görüşülme Süreci 244
2. Genel Kurulda Görüşmelerin Başlaması 244
3. Tasarı ve Tekliflerin Tümü Üzerinde Görüşmeler 246
(a) Konuşmalar 246

(b) Soru - cevap işlemi 247
(c) Teklifin maddelerine geçilmesinin oylanması 247
4. Tekliflerin Maddeleri Üzerinde Görüşmeler 247
(a) Konuşmalar 247
(b) Soru - cevap işlemi 248
(c) Önerge işlemi 248
(d) Teklifin maddelerinin oylanması 251
(e) Temel Kanunlarda Özel Görüşme Usulü 251
(f) Genel Kurulda Yeniden Görüşme (Tekrir-i Müzakere) 253
(g) Oyunun Rengini Belirtmek Üzere Konuşma (Son Konuşmalar) 254
(h) Teklifin Tümünün Oylanması 254
(ı) Anayasa Değişikliği Tekliflerinin Genel Kurulda
Görüşülmesi 254
(j) Af Kanunlarının Genel Kurulda Görüşülmesi 255
(k) Seçimlerin Yenilenmesi Kararı 255
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
TBMM’NİN YÜRÜTME ORGANINI DENETLEME YOLLARI
I. GENEL OLARAK 257
II. “CUMHURBAŞKANLIĞI HÜKÜMET SİSTEMİ”NDE TBMM’NİN CUMHURBAŞKANINI, CUMHURBAŞKANI YARDIMCILARINI VE
BAKANLARI DENETLEME YETKİSİ 260
III. YAZILI SORU. 262
IV. GENEL GÖRÜŞME 268
V. MECLİS ARAŞTIRMASI 272
VI. MECLİS SORUŞTURMASI 277
VII. CUMHURBAŞKANI HAKKINDA SORUŞTURMA 287
TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ İÇTÜZÜĞÜ 289
KAYNAKÇA 337
KAVRAM DİZİNİ 347