Karayolları Trafik Kanunu' na GöreMotorlu Araç İşletenin Hukuksal Sorumluluğu
Prof. Dr. Hamdi YILMAZ
- Yasa' nın Uygulama Alanı
- İşleten Kavramı
- Sorumluluğun Olumlu ve Olumsuz Koşulları
- Kusur
- Giderimin Belirlenmesi
- Zararın Paylaştırılması
- Sigorta
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ. V
KISALTMALAR XXI
G İ R İ Ş
KARAYOLLARI TRAFİK KANUNU VE
HUKUKİ SORUMLULUK
I. KARAYOLLARI TRAFİK KANUNU 1
II. KTK’DA ÖNGÖRÜLEN SORUMLULUĞUN NİTELİĞİ. 4
A. Sorumluluk Türleri. 7
B. Kusursuz Sorumluluk ve Türleri 8
1. Olağan Kusursuz Sorumluluk 10
2. Tehlike Sorumluluğu. 12
a. Tehlike Sorumluluğunun Özellikleri 17
b. Karşılaştırma: Olağan Kusursuz Sorumluluk -
Tehlike Sorumluluğu. 20
III. KARAYOLLARI TRAFİK KANUNU İLE BORÇLAR
KANUNU VE MEDENİ KANUN İLİŞKİSİ. 21
BİRİNCİ BÖLÜM
KARAYOLLARI TRAFİK KANUNU’NUN
UYGULAMA ALANI
I. GENEL OLARAK 23
II. YER BAKIMINDAN UYGULAMA ALANI 23
A. Sınırlı ya da Sınırsız Uygulama Alanı 23
B. Karayolları Trafik Kanunu’nun Uygulanacağı Yerler 24
C. Yer Bakımından Sınırlandırma ve Tehlike Sorumluluğu 27
III. MOTORLU ARAÇ BAKIMINDAN UYGULAMA ALANI. 28
A. Motorlu Araç Kavramı. 28
1. Yürütülme. 29
2. Motor (Makine) Gücü ile Yürütülme 30
3. Karayolunda Kullanma. 31
B. Yasa Kapsamına Girmeyen Motorlu Araçlar 33
IV. KARAYOLLARI TRAFİK KANUNU’NUN ZARAR
GÖREN KİŞİ BAKIMINDAN UYGULAMA ALANI. 35
A. Araçtan Hatır İçin Yararlananlar. 35
1. Hatır Taşıması ya da Aracın Hatır İçin Verilmesi. 35
2. Koşulları 36
3. Sonuçları. 38
4. Eleştiri ve Öneri. 40
B. Aracı Birlikte İşletenler. 40
C. Aracın Çalındığını ya da Gasbedildiğini Bilerek
Binen Yolcular. 41
V. KARAYOLLARI TRAFİK KANUNU’NUN ZARAR
BAKIMINDAN UYGULAMA ALANI 42
A. Genel Olarak. 42
B. Genel Kurallara Göre Sorumluluk 42
1. Kişiye ve Şeye İlişkin Olmayan Zararlar 42
2. Araçta Taşınan Eşyaya Gelen Zararlar 43
3. İşleten ile Malik Arasındaki İlişkide Araca
Gelen Zararlar. 44
4. Manevi Zararlar. 45
5. Bir Kazadan Doğmayan Zararlar 48
İKİNCİ BÖLÜM
SORUMLU KİŞİ: İŞLETEN
I. GENEL OLARAK 49
II. BELİRGE (KARİNE) OLARAK İŞLETEN
SAYILANLAR. 53
A. Araç Sahibi 53
B. Aracı Mülkiyeti Muhafaza Kaydıyla Satın Alan Kişi. 55
C. Aracın Uzun Süreli Kiracısı. 57
D. Aracı Uzun Süreli Eğreti (Ariyet) Alan
(Kullanım Ödüncü İle Alan) 59
E. Aracı Rehin Alan. 59
F. Diğer Kişiler 61
III. GERÇEK İŞLETEN: MADDİ ANLAMDA İŞLETEN 61
A. Gerçek İşleten Kavramının Öğeleri 62
1. Ekonomik İlişki 62
2. Eylemli Egemenlik İlişkisi 63
B. Gerçek İşleten Kavramına İlişkin Diğer Sorunlar 65
1. İşleten Sıfatının Saptanacağı An 65
2. İşleten - Araç İlişkisi 65
3. Birlikte İşletenler 65
4. İşleten Sıfatı ve Eylem Yeteneği. 66
5. İşleten Sıfatının Geçtiği An. 66
6. İşleten Olarak Gerçek ya da Tüzel Kişi. 66
IV. İŞLETEN GİBİ SORUMLU OLANLAR:
VARSAYIMLI İŞLETENLER. 67
A. Motorlu Araçlarla İlgili Bir Mesleği Yürütünler. 67
1. Genel Olarak. 67
2. Sorumluluğun Öğeleri. 68
a. Motorlu Araçlarla İlgili Bir Mesleği Yürüten
Girişim Sahipleri. 68
b. Aracın Belirli Amaçlarla Bırakılması ve
Eylemli Egemenlik 69
c. Girişim Sahibinin Sorumluluğu. 70
B. Yarış Düzenleyicileri 70
1. Genel Olarak. 70
2. İzinli – İzinsiz Düzenlenen Yarışlar ve Sorumluluk 71
3. Sorumluluk Sigortası. 73
C. Aracı Çalan ya da Zorla Alanlar 74
1. Genel Olarak. 74
2. Sorumluluğun Koşulları. 75
a. Aracın Çalınmış ya da Zorla Alınmış Olması 75
b. Aracın Kullanma Amacıyla Alınmış Olması. 78
c. Aracın KTK Kapsamına Giren Bir Zarara
Neden Olması 80
3. Aracın Çalınmasının ya da Zorla Alınmasının Sonuçları. 80
a. Aracı Çalan ya da Zorla Alan Kişinin Sorumluluğu. 80
b. Sürücünün Sorumluluğu 83
c. İşletenin Sorumluluğu. 84
d. Sigortacının ve Güvence Hesabının Sorumluluğu. 88
4. Motorlu Araçlarla İlgili Bir Mesleği Yürütenlerin
Durumu. 89
D. Aracın Bağlı Olduğu Girişimin (Teşebbüsün) Sahibi 90
1. Genel Olarak. 90
2. Araç İşleticisinin ya da Aracın Bağlı Olduğu Girişim. 91
a. Deyim. 91
b. Aracın Bağlı Olduğu Girişim ve Sahibi. 91
c. Girişim Sahibinin Sorumluluğu. 93
d. 4199 Sayılı Yasanın Eleştirisi. 93
V. İŞLETENİN EYLEMLERİNDEN SORUMLU
OLDUĞU KİŞİLER. 95
A. Genel Olarak. 95
B. İşletenin Eylemlerinden Sorumlu Olduğu Kişiler Çevresi 97
1. Yardımcı Kişiler. 97
a. Bağımlılık İlişkisi 98
b. Motorlu Araçla İlgili İşlev. 100
2. Aracın Bırakıldığı Kişiler. 102
3. Yolcular 104
C. Sonuçları 106
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
SORUMLULUĞUN KOŞULLARI
I. SORUMLULUĞUN OLUMLU KOŞULLARI. 107
A. Zarar 108
1. Genel Olarak. 108
2. KTK Kapsamına Giren Zararlar 109
a. Kişiye İlişkin Zarar. 109
b. Şeye İlişkin Zarar. 109
3. Zararın Belirlenmesi. 109
B. Zarara Motorlu Aracın Neden Olması 111
C. Motorlu Aracın Zarara Karayolunda Neden Olması 111
D. Zararın, Motorlu Aracın İşletilmesinden (85/I) ya da İşletilme
Halinde Olmayan Motorlu Aracın Neden Olduğu Trafik
Kazasından (85/III) ya da Kazadan Sonra Yapılan Yardım
Çalışmalarından (85/IV) Doğması 112
1. Zararın Motorlu Aracın İşletilmesinden Doğması 112
a. Trafiğe Çıkarma Görüşü. 112
b. Makine Tekniği Görüşü (Mekano-Teknik Görüş) 113
c. İşletmeye Özgü Tehlike (İşletme Tehlikesi) Görüşü 114
aa. İşletme ya da İşletilme Kavramı 114
bb. İşletme Kazası. 120
2. Zararın İşletme Halinde Olmayan Motorlu Aracın
Neden Olduğu Trafik Kazasından Doğması 121
a. Genel Olarak. 121
b. Sorumluluğun Koşulları. 123
aa. Zararın Trafik Kazasından Doğması 123
bb. Kazanın, İşletenin ya da Eylemlerinden
Sorumlu Olduğu Kişilerin Kusurundan ya da
Araçtaki Bozukluktan Doğması. 125
aaa. İşletenin Kusuru. 125
bbb. İşletenin Eylemlerinden Sorumlu
Olduğu kişilerin Kusuru. 125
ccc. Araçta Bozukluk. 126
c. İspat ve Sigorta 127
3. Zararın Kazadan Sonra Yapılan Yardım
Çalışmalarından Doğması 127
a. Genel Olarak. 127
b. Sorumluluğun Koşulları. 128
aa. Zarar Görenin KTK Kapsamına Giren Bir
Kazadan Sonra Yardımda Bulunması. 128
bb. Zararın Yardım Çalşımalarından Doğması 129
cc. İşletenin Aracının Kazaya Katılmış Olması. 130
c. Giderimin Belirlenmesi 131
II. SORUMLULUĞUN OLUMSUZ KOŞULLARI:
İŞLETENİN SORUMLULUKTAN KURTULMASI 131
A. Genel Kurtuluş Nedenleri 132
1. Kazanın Mücbir Sebepten veya Zarar Görenin ya da
Üçüncü Kişinin Ağır Kusurundan İleri Gelmesi. 134
a. Mücbir Sebep 134
b. Zarar Görenin Ağır Kusuru. 136
c. Üçüncü Kişinin Ağır Kusuru. 140
2. Kazanın Doğmasında İşletenin Kendisinin ya da
Eylemlerinden Sorumlu Tutulduğu Kişilerin Kusurunun
Bulunmaması ve Araçtaki Bir Bozukluğun Kazayı
Etkilemiş Olmaması 144
B. Özel Kurtuluş Nedenleri 146
1. Aracın Çalınması ya da Zorla Alınması 146
2. Aracın Motorlu Araçlarla İlgili Bir Mesleğin
Yürütüldüğü Girişime Bırakılması. 148
3. Aracın Yarışta Kullanılması 149
4. Zarar Görenin Kötü Niyetli ya da Suç Oluşturan
Bir Davranışta Bulunması. 149
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
KUSUR
I. KUSURUN KTK BAKIMINDAN ÖNEMİ. 150
II. GENEL BİLGİLER 152
A. Kusur 152
B. Ayırtım Gücü: Kusurun Öznel Yönü. 152
C. Kusurun Belirlenmesi: Kusurun Nesnel Yönü. 154
1. Genel Olarak. 154
2. Kusurun Trafik Kurallarına Göre Belirlenmesi 155
a. Kusurun Davranış Biçimini Kesin Olarak
Düzenleyen Kurallara Göre Belirlenmesi 155
aa. Genel Olarak. 155
bb. Güven İlkesi. 157
aaa. Koşulları 159
bbb. Kurallara Uymak 160
ccc. Daha Yüksek Özen Göstermeyi Gerektiren
Bir Durumun Bulunmaması. 161
ddd. Güven İlkesi Uygulama Örnekleri 163
cc. Davranış Biçimini Kesin Olarak Düzenleyen
Trafik Kuralları 166
aaa. Hız Kuralları. 166
bbb. Kavşaklarda İlk Geçiş Hakkı. 168
ccc. Güvenli Sürme Yeteneğini Yitirmiş Sarhoş vb.
Kişilerin Araç Kullanma Yasağı. 170
ddd. Geçme (Sollama) Kuralları 171
b. Kusurun Davranış Biçimini Genel Olarak Düzenleyen
Kurallara Göre ve Kuralın Bulunmadığı Durumlarda
Belirlenmesi. 173
III. KUSURUN TÜRLERİ. 175
IV. KUSUR BAKIMINDAN SORUMLULUK HUKUKU
CEZA HUKUKU İLİŞKİSİ. 177
V. ASLİ KUSUR: KTK 84 179
VI. UYGULAMADA KUSURUN BELİRLENMESİ 181
VII. UYGULAMANIN ELEŞTİRİSİ 181
A. Kusurun Bilirkişilerce Belirlenmesi. 181
B. Kusurun 100 Üzerinden Derecelendirilmesi 183
1. Yasaya Aykırılık Bakımından 183
2. Kusurun Niteliği Bakımından. 183
3. Kusurun Ölçütü Bakımından. 184
4. Yargıç Kararı Bakımından 185
5. Kusurun Ağırlığını Belirlemesi Bakımından. 186
6. Zararın Paylaştırılmasıyla İlgili Kavram ve
Kuramların Gelişimi Bakımından 187
BEŞİNCİ BÖLÜM
GİDERİMİN (TAZMİNATIN) BELİRLENMESİ
I. GENEL OLARAK ZARARIN PAYLAŞTIRILMASI 189
II. GİDERİMİN BELİRLENMESİ: İNDİRİM NEDENLERİ. 190
A. İşletenin Kusurunun Derecesi 191
B. Zarar Görenin Sorumlu Olduğu Durumlar. 192
1. Zarar Görenin Kusuru 192
2. Zarar Görenin Kusuru Sayılan Durumlar 195
a. Zarar Görenin Rızası 195
b. Zarar Görenin Zararın Doğmasında Etkili Olması 196
aa. Zarar Görenin Kazanın Oluşmasında Kusuru 196
bb. Tehlikeyi Üstlenme ya da Tehlikeyi Kabul Etme. 199
c. Zarar Görenin Zararın Artmasında Etkili Olması. 204
3. Zarar Görenin Sorumlu Kişinin (İşletenin) Durumunu
Ağırlaştırması. 205
C. Ekonomik Durum. 206
1. Sorumlu Kişinin (İşletenin) Yoksulluğa
Düşecek Olması. 207
2. Zarar Görenin Varlıklı Olması. 208
D. Diğer Nedenler 208
III. MANEVİ TAZMİNAT 209
ALTINCI BÖLÜM
SORUMLULUKLARIN ÇATIŞMASI
I. SORUMLULUKLARIN ÇATIŞMASI KAVRAMI. 211
A. Benzeri Kavramlarla Karşılaştırılması 213
1. Sorumlulukların Çatışması-Giderimin Belirlenmesi. 213
2. Sorumlulukların Çatışması- Birden Çok Kişinin
Sorumluluğu ve Başvurma (Rücu). 214
B. Çatışan Sorumluluklar. 215
II. ZARARIN PAYLAŞTIRILMASI 216
III. ZARARIN PAYLAŞTIRILMASI VE TAKDİR YETKİSİ. 219
IV. YASAL DÜZENLEME. 220
V. ZARARIN PAYLAŞTIRILMASINI BELİRLEYEN
ÖGELER. 222
A. Kusur 222
B. İşletme Tehlikesi 222
C. Olağan Kusursuz Sorumluluğun Bağlandığı Olgu. 225
D. Zararın Paylaştırılmasında İşletme Tehlikesi ile
Kusurun Etkisi 226
VI. ETKİSİZLEŞTİRME (GÖTÜRME) KURAMI. 228
YEDİNCİ BÖLÜM
ÇATIŞAN SORUMLULUKLAR
I. GENEL OLARAK 231
II. TEHLİKE SORUMLULUĞU İLE KUSUR
SORUMLULUĞUNUN ÇATIŞMASI 232
A. İşleten ile Yaya ya da Bisiklet Sürücüsü Arasında
Zararın Paylaştırılması 232
1. İşleten Kusursuz Yayanın Kusuru Hafif Olduğunda 232
2. İşletenin ve Yayanın Kusuru Eşit Olduğunda 232
3. İşletenin Kusuru Hafif Yayanın Kusuru Ağır Olduğunda. 233
4. İşletenin Kusuru Ağır Yayanın Kusuru Hafif Olduğunda. 234
B. İşleten ile (İşleten Olmayan) Sürücü Arasında Zararın
Paylaştırılması 234
III. TEHLİKE SORUMLULUĞU İLE OLAĞAN KUSURSUZ
SORUMLULUĞUN ÇATIŞMASI 237
A. İşletenin Sorumluluğu ile Ayırtım Gücü Olmayan
Kişinin Sorumluluğunun Çatışması 237
1. Ayırtım Gücü Olmayan Kişinin Sorumluluğu. 237
a. Genel Olarak. 237
b. Sorumluluğun Koşulu 238
c. Sorumluluk Payı. 240
2. Ayırtım Gücünü Geçici Olarak Yitirenlerin Sorumluluğu 241
B. İşletenin Sorumluluğu ile EvBaşkanının Sorumluluğunun
Çatışması 241
1. Ev Başkanının Sorumluluğu. 242
a. Genel Olarak. 242
b. Sorumluluk Nedeni: Gözetim Ödevinin
Yerine Getirilmemesi 243
2. Zararın Paylaştırılması 246
C. İşletenin Sorumluluğu ile Hayvan Bulunduranın
Sorumluluğunun Çatışması. 248
1. Hayvan Bulunduranın Sorumluluğu 248
a. Genel Olarak. 248
b. Hayvan Bulunduranın Özen Ödevi. 249
2. Zararın Paylaştırılması 252
3. Örnekler 253
a. İşleten Kusursuz Hayvan Bulunduran Kusursuz ya da
Hafif Kusurlu Olduğunda 254
b. İşleten Kusursuz Hayvan Bulunduran Ağır Kusurlu
Olduğunda. 255
c. İşleten Hafif Kusurlu Hayvan Bulunduran Sorumlu
Olduğunda. 256
d. İşleten Ağır Kusurlu Hayvan Bulunduran Sorumlu
Olduğunda. 256
D. İşletenin Tehlike Sorumluluğu (KTK 85/I) ile KTK 85/III’de
Öngörülen Sorumluluğun Çatışması 257
1. Genel Olarak. 257
2. Sorumluluğun Koşulu ve Zararın Paylaştırılması 257
E. İşletenin Sorumluluğu ile Yapı Malikinin Sorumluluğunun
Çatışması 260
IV. MOTORLU ARAÇ İŞLETENLERİ ARASINDA
SORUMLULUKLARIN ÇATIŞMASI
(ZARARIN PAYLAŞTIRILMASI). 261
A. Genel Olarak KTK 89 261
B. Kişiye ilişkin Zararın Paylaştırılması. 263
1. İKTK 61/I’in Eski Kuralı 264
2. İKTK 61/I’de Yapılan Değişikliğin Gerekçesi. 266
3. KTK 89/I’e Göre Zararın Paylaştırılması. 268
a. Kusur 269
b. İşletme Tehlikesi 270
c. Özel Durumlar. 274
4. KTK 89/I’in Eleştirisi. 274
5. Kanıt Yükü 276
C. Şeye İlişkin Zararın Paylaştırılması. 277
1. KTK 89/II. 277
2. 89/II’nin Eleştirisi. 278
D. Örnekler 280
1. İşletenlerden Biri Hafif ya da Önemli Derecede
Kusurlu Diğeri Kusursuz Olduğunda 280
2. İşletenlerden Biri Hafif ya da Önemli Derecede
Kusurlu Diğeri Hafif Kusurlu Olduğunda. 281
3. İşletenlerin Kusurları Eşit Olduğunda. 282
4. İşletenlerden Biri Ağır Kusurlu Diğeri Hafif ya da
Önemli Derecede Kusurlu Olduğunda 282
5. İşletenlerden Biri Ağır Kusurlu Diğeri Kusursuz
Olduğunda . 283
V. MOTORLU ARAÇ İŞLETENİN TEHLİKE SORUMLULUĞU
İLE BİR BAŞKA TEHLİKE SORUMLULUĞUNUN
ÇATIŞMASI. 283
A. Genel Olarak 283
B. Zararın Paylaştırılması 284
SEKİZİNCİ BÖLÜM
BİRDEN ÇOK KİŞİNİN SORUMLULUĞU ZİNCİRLEME
(MÜTESELSİL) SORUMLULUK
I. GENEL OLARAK 289
II. DIŞ İLİŞKİ 291
III. İÇ İLİŞKİ: BAŞVURMA (RÜCU). 292
A. Genel Olarak . 292
B. İşletenin Tehlike Sorumluluğu ile Kusur Sorumluluğunun
Yarışması 294
C. İşletenin Tehlike Sorumluluğu İle Olağan Kusursuz
Sorumluluğun Yarışması 294
D. Tehlike Sorumluluklarının Yarışması. 295
1. İşletenlerin Sorumluluklarının Yarışması. 295
2. İşletenin Tehlike Sorumluluğu ile Bir Başka
Tehlike Sorumluluğunun Yarışması 295
E. Sigortacının Başvurma Hakkı 296
F. Zamanaşımı. 296
DOKUZUNCU BÖLÜM
KARAYOLLARI TRAFİK KANUNU VE SİGORTA
YAPTIRMA ZORUNLULUĞU
I. GENEL OLARAK 297
II. ZORUNLU MALİ SORUMLULUK SİGORTASI 298
A. Genel Olarak . 298
B. Sigortanın Kapsamı. 299
C. Sigortanın Sorumluluğu 302
D. Zarar Görenin Doğrudan Doğruya Sigortacıya
Karşı Alacak Hakkı 304
E. İşletenin Değişmesi. 305
F. Sigortacının Savunmalarını Zarar Görene Karşı İleri
Sürememesi ve Başvuru (Rücu) Hakkı 306
III. GÜVENCE HESABI 309
ONUNCU BÖLÜM
ORTAK KURALLAR
I. ZAMANAŞIMI . 311
II. YETKİLİ MAHKEME. 312
III. SORUMLULUĞA İLİŞKİN ANLAŞMALAR 312
KAYNAKÇA
