Satış Sözleşmesinde Olumlu Zararın Tazmini

Dr. Kerem ÖZ

İÇİNDEKİLER

SUNUŞ .VII

KISALTMALAR LİSTESİ XIX

GİRİŞ . 1

BİRİNCİ BÖLÜM

OLUMLU ZARAR KAVRAMININ GENEL ESASLARI

I. Zarar Kavramının Teorik Temellerini Biçimlendiren Kavram Olarak Menfaat . 15

A. Terminoloji Sorunu . 17

(1). Terminoloji Sorununu Meydana Getiren Etkenler 18

a. Kanun Koyucunun Menfaati Düzenleme Tarzı 19

b. Çeviride Tercih Edilen Kelime . 22

c. Menfaatin Farklı Temel Kavramlarla Sıkı Bağlantısı 26

(2). Öğretide Menfaatin Ele Alınış Tarzı . 27

a. Menfaatin Zarar Anlamında Kullanılması 28

b. Menfaatin Tazminat (Talî Edim) Anlamında Kullanılması . 30

c. Menfaate Yüklenen Diğer Anlamlar 35

(3). Terminoloji Tercihi . 37

B. Sorumluluk Kaynağına Göre Korunan Menfaatler ve Aralarındaki İlişki . 49

(1). Sorumluluk Kaynağına Göre Menfaatlerin Sınıflandırılması 51

a. Genel Menfaat: Bütünlük Menfaati 55

i. Bütünlük Menfaatinin Hukukî Dayanağı 58

ii. Bütünlük Menfaatinin Özellikleri . 62

(a). Bütünlük Menfaatinin Konusu . 62

(b). Bütünlük Menfaatini İhlâl Edebilecek Kişiler 63

iii. Bütünlük Menfaatinin Önemi 64

b. Özel Menfaatler: Sözleşme Menfaatleri . 64

i. Sözleşme Menfaatleri Arasında Yapılan Ayırım . 66

(a). Olumsuz Sözleşme Menfaati 66

(b). Olumlu Sözleşme Menfaati 71

ii. Sözleşme Menfaatleri Arasındaki Farklılıklar ve Yapılan Ayırımın Hukukî Sonucu 73

(a). Olumsuz Sözleşme Menfaati ve Olumlu Sözleşme Menfaati Arasındaki Farklılıklar 73

(b). Olumsuz Sözleşme Menfaati ve Olumlu Sözleşme Menfaati Ayırımının Hukukî Sonucu . 76

iii. Dönme Hâlinde Korunan Sözleşme Menfaati . 77

(2). Bütünlük Menfaati ile Sözleşme Menfaatleri Arasındaki İlişki . 80

II. Olumlu Sözleşme Menfaati Kapsamında Korunan Hakkın İhlâlinin Ortaya Çıkardığı Zarar (Olumlu Zarar) . 81

A. Olumlu Zararın Sınıflandırılmasına İlişkin Terminoloji Sorunu . 82

(1). Olumlu Zararın Maddî Zarar-Manevî Zarar Ayırımındaki Yeri 82

(2). Olumlu Zararın Alelâde Zarar-Tazmin Edilebilir Zarar Ayırımındaki Yeri 84

B. Olumlu Zarar Kavramı 85

(1). Olumlu Zararın Unsurları 86

a. Olumlu Zararın Müşterek Unsurları . 86

i. Malvarlığı Unsuru 87

(a). Malvarlığı Unsurunun Parasal Karşılığı Olması 90

(b). Malvarlığının İçeriği . 91

ii. Malvarlığının (Değerinin) Azalması 95

(a). Aktif Unsur Kaynaklı Azalma 98

(b). Pasif Unsur Kaynaklı Azalma 99

iii. Malvarlığının (Değerinin) Azalması ile Alacaklının İradesi Arasındaki İlişki 101

b. Olumlu Zararın Yapısal Unsuru . 103

i. Borçlar Hukuku’na Hâkim Bazı Genel Prensiplerin Yapısal Unsura Etkisi 105

ii. Olumlu Zararın Ön Şartı: Yürürlükte Olan (Mevcut) ve Geçerli Borç Sözleşmesi ile Münferit Borcun Sona Ermemiş Olması 112

(a). Yürürlükte (Mevcut) ve Geçerli Borç Sözleşmesinin Varlığı. 113

(b). Yürürlükte (Mevcut) ve Geçerli Borç Sözleşmesinden Doğan Münferit Borcun Sona Ermemiş Olması 114

iii. Olumlu Sözleşme Menfaatinin İçeriği 114

iv. Olumlu Sözleşme Menfaatinin İhlâli (Karşılanmaması) . 117

(a). Geniş Anlamda Güven İhlâli 117

(b). Geniş Anlamda Güven İhlâli Kapsamında Borca Aykırı Davranış (Yükümlülük İhlâli) . 118

(2). Olumlu Zarardan Sorumlulukta Zararın Kapsamı, Hesaplanması, Tazminatın Belirlenmesi ve Türü 119

a. Olumlu Zararın Kapsamı 120

i. Olumlu Zararın Fiilî Zarar Kalemi 120

ii. Olumlu Zararın Mahrum Kalınan Kazanç Kalemi . 122

b. Olumlu Zararın Hesaplanması 123

c. Olumlu Zarardan Sorumlulukta Tazminatın Belirlenmesi ve Türü . 125

i. Olumlu Zarardan Sorumlulukta Tazminatın Belirlenmesi 125

ii. Olumlu Zarardan Sorumlulukta Tazminatın Türü 125

İKİNCİ BÖLÜM

SATIŞ SÖZLEŞMESİNDE TARAFLARIN YÜKÜMLÜLÜKLERİ VE YÜKÜMLÜLÜK İHLÂLLERİNE GENEL BAKIŞ

I. Satış Sözleşmesinde Tarafların Yükümlülükleri 130

A. Satıcının Yükümlülükleri 132

(1). Satıcının Edim Yükümlülükleri . 133

a. Satıcının Aslî Edim Yükümlülükleri 133

i. Satılanın Zilyetliğini Devretme Yükümlülüğü 134

ii. Satılanın Mülkiyetini Devretme Yükümlülüğü 137

b. Satıcının Yan Edim Yükümlülükleri 138

(2). Satıcının Yan Yükümlülükleri . 142

a. Satılana İlişkin Özen ve Muhafaza Yükümlülüğü 142

b. Alıcıyı Aydınlatma (Bilgi Verme) Yükümlülüğü 143

c. Gerekli Belgeleri Sağlama Yükümlülüğü . 144

B. Alıcının Yükümlülükleri . 144

(1). Alıcının Edim Yükümlülükleri 144

a. Alıcının Aslî Edim Yükümlülükleri . 145

i. Alıcının Satış Bedelini Ödeme Yükümlülüğü . 145

(a). Bedelin Miktarının Belirlenebilir Nitelikte Olması 145

(b). Kararlaştırılacak Para Birimi ve Ödeme Tarzı . 147

(c). Bedelin Ödeneceği Zamanın Satış Sözleşmesinin Niteliğine Etkisi 148

(d). Faiz Ödeme Yükümlülüğüne İlişkin Ayrık Düzenleme 149

ii. Alıcının Satılanı Devralma (Kabzetme) Yükümlülüğü 149

b. Alıcının Yan Edim Yükümlülükleri . 151

(2). Alıcının Yan Yükümlülükleri 152

II. Satış Sözleşmesinde Tarafların Yükümlülük İhlâllerine Genel Bakış . 152

A. Satıcının Yükümlülük İhlâllerine Genel Bakış . 153

(1). Satıcının Aslî Edim Yükümlülüğünü Hiç Yerine Getirmemesi . 154

a. Satıcının Sorumlu Olduğu İfa İmkânsızlığı 155

i. Satılanın İmkânsızlaşması ve Sorumluluk . 155

ii. Satılanın İmkânsızlaşmasının Satış Sözleşmesine Etkisi . 156

b. Satıcının Tam Zapttan Sorumluluğu 157

i. Satıcının Zapttan Sorumluluğunun Genel Koşulları . 157

(a). Satıcının Zapttan Sorumluluğunun Maddî Koşulları . 158

(b). Satıcının Zapttan Sorumluluğunun Şeklî Koşulları 160

ii. Alıcının Tam Zapt Hâlinde İleri Sürebileceği Talepler 161

(2). Satıcının Aslî Edim Yükümlülüğünü Gereği Gibi Yerine Getirmemesi . 161

a. Satıcının Kısmî Zapttan Sorumluluğu 161

b. Satıcının Ayıptan Sorumluluğu 162

i. Satıcının Ayıptan Sorumluluğunun Koşulları . 162

(a). Satıcının Ayıptan Sorumluluğunun Maddî Koşulları . 162

(b). Satıcının Ayıptan Sorumluluğunun Şeklî Koşulları . 164

ii. Alıcının Seçimlik Hakları ve Tazminat Talebi . 165

(3). Satıcının Aslî Edim Yükümlülüğünde Temerrüdü 166

a. Alelâde Satış Sözleşmesinde Satıcının Temerrüdü 168

b. Ticarî Satış Sözleşmesinde Satıcının Temerrüdü . 168

i. TBK m.212/II Hükmünün Uygulanması İçin Aranan Koşullar . 169

(a). Satış Sözleşmesinin Ticarî Satış Niteliğinde Olması 169

(b). Satılanın Taşınmaz Olmaması 170

(c). Satılanın Tesliminin Son Günü Belirli Vadeye Bağlanması . 171

ii. TBK m.212/II Hükmüne Bağlanan Hukukî Sonuçlar 172

B. Alıcının Yükümlülük İhlâllerine Genel Bakış 172

(1). Alıcının Satış Bedelini Ödeme Yükümlülüğünde Temerrüdü 174

(2). Alıcının Satılanı Devralma (Kabzetme) Yükümlülüğünde Temerrüdü 175

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

SATIŞ SÖZLEŞMESİNDE OLUMLU ZARARIN TAZMİNİNİN TALEP EDİLEBİLECEĞİ HÂLLER

I. Satıcının Yükümlülük İhlâlleri Çerçevesinde Olumlu Zararın Tazmini . 177

A. Satıcının Aslî Edim Yükümlülüklerini Hiç Yerine Getirmemesi Hâlinde Olumlu Zararın Tazmini . 177

(1). Satıcının Sorumlu Olduğu İfa İmkânsızlığı Çerçevesinde Olumlu Zararın Tazmini 178

a. İfa İmkânsızlığının Yol Açtığı Olumlu Zararın Kapsamı ve Hesaplanması . 179

i. İfa İmkânsızlığının Yol Açtığı Olumlu Zararın Kapsamı . 179

(a). İfa İmkânsızlığının Yol Açtığı Olumlu Zararın Fiilî Zarar Kalemleri 180

(b). İfa İmkânsızlığının Yol Açtığı Olumlu Zararın Mahrum Kalınan Kazanç Kalemleri 187

ii. İfa İmkânsızlığının Yol Açtığı Olumlu Zararın Hesaplanması 187

b. İfa İmkânsızlığının Yol Açtığı Olumlu Zarardan Sorumlulukta Tazminatın Belirlenmesi ve Zamanaşımı 189

i. Tazminatın Belirlenmesi 190

ii. Zamanaşımı 192

(2). Satıcının Tam Zapttan Sorumluluğu Çerçevesinde Olumlu Zararın Tazmini . 195

a. Tam Zapttan Sorumlulukta Olumlu Zararın Nitelendirilmesine İlişkin Sorunlar 196

i. Tam Zaptın Yaptırımı Olarak Kanunî Sona Erme Varsayımı ve Satış Sözleşmesine Etkisi . 197

ii. Tam Zaptın Yol Açtığı Zararın Sınıflandırılması . 200

b. Tam Zaptın Yol Açtığı Olumlu Zararın Kapsamı ve Hesaplanması . 202

i. Tam Zaptın Yol Açtığı Olumlu Zararın Kapsamı . 202

(a). Tam Zaptın Yol Açtığı Olumlu Zararın Fiilî Zarar Kalemleri 202

(b). Tam Zaptın Yol Açtığı Olumlu Zararın Mahrum Kalınan Kazanç Kalemleri . 203

ii. Tam Zaptın Yol Açtığı Olumlu Zararın Hesaplanması 204

c. Tam Zaptın Yol Açtığı Olumlu Zarardan Sorumlulukta Tazminatın Belirlenmesi ve Zamanaşımı . 204

i. Tazminatın Belirlenmesi 205

ii. Zamanaşımı 205

B. Satıcının Aslî Edim Yükümlülüklerini Gereği Gibi Yerine Getirmemesi Hâlinde Olumlu Zararın Tazmini 206

(1). Satıcının Kısmî Zapttan Sorumluluğu Çerçevesinde Olumlu Zararın Tazmini 207

a. Kısmî Zaptın Yol Açtığı Olumlu Zararın Kapsamı ve Hesaplanması . 207

i. Kısmî Zaptın Yol Açtığı Olumlu Zararın Kapsamı . 207

ii. Kısmî Zaptın Yol Açtığı Olumlu Zararın Hesaplanması . 208

b. Kısmî Zaptın Yol Açtığı Olumlu Zarardan Sorumlulukta Tazminatın Belirlenmesi ve Zamanaşımı . 208

i. Tazminatın Belirlenmesi 208

ii. Zamanaşımı 208

(2). Satıcının Ayıptan Sorumluluğu Çerçevesinde Olumlu Zararın Tazmini . 209

a. Ayıptan Sorumlulukta Olumlu Zararın Tazminine İlişkin Esaslar 209

i. Alıcıya Tanınan Seçimlik Haklarla Birlikte Olumlu Zararın Tazmininin Talep Edilebilmesi 210

ii. Dönme Hakkının Kullanılmasıyla Birlikte Olumlu Zararın Tazmininin Talep Edilebilmesi 215

iii. Ayıbın Yol Açtığı Zararın Sınıflandırılması . 220

b. Ayıbın Yol Açtığı Olumlu Zararın Kapsamı ve Hesaplanması 223

c. Ayıbın Yol Açtığı Olumlu Zarardan Sorumlulukta Tazminatın Belirlenmesi ve Zamanaşımı . 225

i. Tazminatın Belirlenmesi 225

ii. Zamanaşımı 225

C. Satıcının Aslî Edim Yükümlülüklerinde Temerrüdü Çerçevesinde Olumlu Zararın Tazmini 227

(1). Satıcının Temerrüdünün Yol Açtığı Olumlu Zararın Kapsamı ve Hesaplanması . 233

a. Satıcının Temerrüdünün Yol Açtığı Olumlu Zararın Kapsamı 234

b. Satıcının Temerrüdünün Yol Açtığı Olumlu Zararın Hesaplanması . 234

(2). Satıcının Temerrüdünün Yol Açtığı Olumlu Zarardan Sorumlulukta Tazminatın Belirlenmesi ve Zamanaşımı . 234

a. Tazminatın Belirlenmesi . 235

b. Zamanaşımı 235

II. Alıcının Yükümlülük İhlâlleri Çerçevesinde Olumlu Zararın Tazmini . 235

A. Alıcının Satış Bedelini Ödemekte Temerrüde Düşmesi Hâlinde Olumlu Zararın Tazmini . 235

B. Alıcının Satılanı Teslim Almakta Temerrüde Düşmesi Hâlinde Olumlu Zararın Tazmini . 238

SONUÇ . 239

KAYNAKÇA 241