Tazmin Edilecek Zararlar, Tazminat Miktarı ve Uygulamada Beliren Bazı Sorunlar ve Anayasa Mahkemesi'ne Bireysel Başvuru
İÇİNDEKİLER İçindekiler Önsöz 5 1. Baskının Önsözü 7 Giriş 17 Birinci Bölüm GENEL BİLGİLER § 1. KAVRAM 19 § 2. TARİHSEL GELİŞİM 21 A. Genel Olarak 21 B. İslam Hukuku 22 C. Uluslararası Metinlerde Tazminat 23 I. Milletlerarası VI. Ceza Hukuku Kongresinde Tazminat Hakkında Alınan Kararlar 23 II. İnsan Hakları Avrupa Sözleşmesi 24 III. Diğer Uluslararası Metinler 25 D. Türkiye’de Tazminatın Tarihsel Gelişimi 26 I. 12 Şubat 1339 Tarihli Kanun 26 II. 1956 Tarihli Tazminat Kanunu Teklifi 26 III. 466 Sayılı Kanun Dışı Yakalanan veya Tutuklanan Kimselere Tazminat Verilmesi Hakkında Kanun 28 IV. Ceza Muhakemesi Kanunu Öntasarısında Tazminat 28 V. 5271 Sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu 34 E. Bazı Ülkelerde Tazminat Esası 36 I. Almanya 36 1. 1904 Tarihli Eski Alman Tazminat Kanunu 36 2. Yürürlükteki Alman Tazminat Kanunu 38 a. Genel Olarak 38 b. Tazminatın Şartları 41 aa. Şekli Şartlar 41 bb. Maddi Şartlar 42 c. Tazminat Engelleri 42 aa. Alman Tazminat Kanunu md. 5’te Düzenlenmiş Bulunan Tazminat Engelleri 42 bb. Alman Tazminat Kanunu md. 6’da Düzenlenmiş Bulunan Tazminat Engelleri 45 d. Tazminatın Kapsamı 46 aa. Genel Olarak 46 bb. Maddi Zarar 47 cc. Manevi Zarar 48 dd. Sollayan Nedensellik 49 e. Usul 49 aa. Genel Bilgiler 49 bb. Muhakeme 49 cc. Karar 50 II. Avusturya 50 III. Tazminata Yer Veren Diğer Ülkeler 52 § 3. TAZMİNAT GEREĞİ 55 § 4. DEVLETİN TAZMİNAT SORUMLULUĞUNA İLİŞKİN İDARE HUKUKU KURALLARI 60 A. İdari Nitelikli Organların Faaliyetlerinden Dolayı Devletin Mali Sorumluluğu 61 B. Yargısal Nitelikli Organların Faaliyetlerinden Dolayı Devletin Mali Sorumluluğu 70 I. Yargısal Nitelikli Organların İdari Faaliyetlerinden Dolayı Devletin Mali Sorumluluğu 70 II. Yargısal Nitelikli Organların Yargısal Faaliyetlerinden Dolayı Devletin Mali Sorumluluğu 71 § 5. MÜLGA HUKUK MUHAKEMELERİ USULÜ KANUNU 573’E GÖRE TAZMİNAT SORUMLULUĞU 83 § 6. HUKUK MUHAKEMELERİ KANUNU 46’YA GÖRE TAZMİNAT SORUMLULUĞU 89 § 7. MEDENİ HUKUK VE TAZMİNAT 115 § 8. MÜLGA CEZA MUHAKEMELERİ USULÜ KANUNU, TÜRK CEZA KANUNU VE TAZMİNAT 115 § 9. TAZMİNATIN HUKUKİ DAYANAĞI HAKKINDA GÖRÜŞLER 116 A. Şahsi Kusur 117 B. Yardım 118 C. Kamulaştırma 118 D. Kusursuz Sorumluluk 119 E. Kamunun Hukuki Tazmin Borcu 119 F. Hak Esası ve Haksız Fiil 120 G. Risk Teorisi 120 H. Organ Teorisi 121 I. Mülga Tazminat Kanunu ve Yürürlükteki Ceza Muhakemesi Kanunu’nun Benimsediği Esas 121 İ. Kanaatim 121 § 10. TAZMİNATA KARŞI ÇIKANLARIN VE SAVUNANLARIN GÖRÜŞLERİ 123 A. Faydaları 123 B. Sakıncaları 124 § 11. TAZMİNAT YERİNE ÖNERİLEN SİSTEMLER 125 § 12. HUKUK DEVLETİ İLKESİ VE TAZMİNAT KANUNU 128 § 13. ANAYASALARIMIZDA TAZMİNAT ESASI 130 A. 1961 Anayasası 130 B. 1982 Anayasası 131 C. Tazminat Düzenlemesinin Anayasaya Aykırılığı Meselesi 132 I. Anayasaya Aykırı Olduğu İddiaları 133 II. Anayasaya Aykırı Olmadığı Görüşü 134 III. Kanaatim 134 İkinci Bölüm TAZMİNAT NEDENLERİ, BAŞVURU VE YARGILAMA § 1. TAZMİNAT NEDENLERİ 137 A. Hukuka Aykırılık 149 I. Kanunlarda Gösterilen Hal ve Şartlar Dışında Yakalanma veya Tutuklanma Veyahut Tutukluluğun Devamına Karar Verilme 151 1. Genel Olarak 151 2. Kanunlarda Belirtilen Hal ve Şartlar Dışında Yakalanma ve Gözaltı 161 3. Kanunlarda Belirtilen Hal ve Şartlar Dışında Tutuklanma ve Tutukluluğun Devamı 164 II. Kanuni Gözaltı Süresi İçinde Hâkim Önüne Çıkarılmama 167 III. Kanuni Hakları Hatırlatılmadan veya Hatırlatılan Haklardan Yararlandırılma İsteği Yerine Getirilmeden Tutuklanma 172 IV. Kanuna Uygun Olarak Tutuklandığı Halde Makul Sürede Yargılama Mercii Huzuruna Çıkarılmama ve Bu Süre İçinde Hakkında Hüküm Verilmeme 176 V. Yakalama veya Tutuklama Nedenleri ve Haklarındaki Suçlamalar Kendilerine, Yazıyla veya Bunun Hemen Olanaklı Bulunmadığı Hallerde Sözle Açıklanmaması 190 VI. Yakalanma veya Tutuklanmanın Yakınlara Bildirilmemesi 191 VII. Arama Kararının Ölçüsüz Bir Biçimde Gerçekleştirilmesi 193 VIII. Eşyasına veya Diğer Malvarlığı Değerlerine, Koşulları Oluşmadığı Halde Elkonulması veya Korunması İçin Gerekli Tedbirlerin Alınmaması ya da Eşyası veya Diğer Malvarlığı Değerleri Amaç Dışı Kullanılması veya Zamanında Geri Verilmemesi 204 1. Koşulları Oluşmadığı Halde Elkoyma 206 2. Elkonulan Eşyanın Korunması İçin Gerekli Tedbirlerin Alınmaması 207 3. Elkonulan Eşyanın Amaç Dışı Kullanılması 208 4. Elkonulan Eşyanın Zamanında Geri Verilmemesi 209 IX. Yakalama veya Tutuklama İşlemine Karşı Başvuru İmkânından Yararlandırılmama 221 B. Haksızlık 223 I. Cezalandırılmayanlar 224 II. Bu Konuda Beliren Sorunlar 234 1. Adli Kontrol 234 2. Cezanın İnfazının Ertelenmesi 237 3. Davanın Düşmesi Halleri 238 a. Mülga Tazminat Kanunu Dönemindeki Tartışmalar 238 b. Tartışmalı Durumlar 240 aa. Ölüm 240 bb. Ön Ödeme 241 4. Tedavi ve Denetimli Serbestlik Tedbiri 242 5. Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılması 242 6. Kovuşturmanın Ertelenmesi Kararı 244 7. Birden Fazla Suçun Varlığı 245 8. Suçluların İadesi Halinde Tazminat Meselesi 254 III. Cezalandırılanlar 255 1. Genel Olarak 255 2. Mahsup 258 3. Şartlı Salıverme Süresinden Uzun Tutukluluk 261 C. CMK 141/1 Dışında Hâkim ve Savcıların Verdikleri Kararlar veya Yaptıkları İşlemler Nedeniyle Tazminat Davası (CMK 141/3) 264 D. Yargılamanın Yenilenmesi Sonucunda Beraat veya Ceza Verilmesine Yer Olmadığı Kararı Verilmesi Nedeniyle Tazminat 280 I. Türk Hukukunda 280 II. Alman Hukukunda 284 1. Uygulama Alanı 284 2. Şartları 285 a. Şekli Şartlar 285 b. Maddi Şartlar 285 3. Tazminat Hakkı Bulunanlar 286 4. Alman Tazminat Kanunu md. 1/II’nin Kapsamı 286 5. Tazminatın Miktarı 286 6. Tamamlayıcı Hükümler 286 § 2. TAZMİNAT İSTEYEMEYECEK KİŞİLER 287 A. Genel Olarak 287 B. Tazminata Hak Kazanmadığı Halde, Sonradan Yürürlüğe Giren ve Lehte Düzenlemeler Getiren Kanun Gereği Durumları Tazminat İstemeye Uygun Hale Dönüşenler 290 C. Genel veya Özel Af, Şikâyetten Vazgeçme, Uzlaşma Gibi Nedenlerle Hakkında Kovuşturmaya Yer Olmadığına veya Davanın Düşmesine Karar Verilen veya Kamu Davası Geçici Olarak Durdurulan veya Kamu Davası Ertelenen veya Düşürülenler 293 D. Kusur Yeteneğinin Bulunmaması Nedeniyle Hakkında Ceza Verilmesine Yer Olmadığına Karar Verilenler 301 E. Adli Makamlar Huzurunda Gerçek Dışı Beyanla Suç İşlediğini veya Suça Katıldığını Bildirerek Gözaltına Alınmasına veya Tutuklanmasına Neden Olanlar 305 § 3. TAZMİNAT İSTEMİNİN KOŞULLARI (BAŞVURU) 313 A. Tazminat Hakkının Bildirilmesi 313 B. Genel Olarak 313 C. Başvurunun Hukuki Niteliği 314 D. Başvurmaya Yetkili Kimseler 314 I. Genel Olarak 314 II. Tüzel Kişiler 316 III. Mirasçılar 316 IV. Küçükler ve Vasi 318 V. Avukat Vasıtasıyla Başvuru 319 E. Başvuru Süresi 326 I. Süre 326 II. Sürenin Niteliği 327 III. Sürenin Başlangıcı 327 IV. Davanın Süre Yönünden Reddi Halinde Anayasa Mahkemesi’ne Bireysel Başvuru 341 F. Başvuru Mercii 342 I. Adli Yargının Tercihi 342 II. Ceza Mahkemesinin Tercihi 342 III. Tarafsız Merci 348 IV. Yetkili ve Görevli Mahkeme 349 V. İstisnai Yetkili Mahkeme 351 G. Başvuru Şekli 354 H. Derdest Davalarda Tazminat Davasının Açılması 355 § 4. YARGILAMA 361 A. Yöntem 361 I. Genel Olarak 361 II. Naip Hâkim Atanması 362 III. Dava Dilekçesinin Devlet Hazinesi Temsilcisine Tebliği 362 IV. Hüküm ve Karar Dosyasının Aldırtılması 364 V. Duruşma Açılması 364 VI. Her Türlü Araştırmanın Yapılması 366 1. Mükerrer Dava Olup Olmadığı 367 2. Tutuklama Müzekkeresinin İnfazına İlişkin Araştırma 367 3. Mahsup ile İlgili Araştırma 368 4. Beraat Hükmünün Kesinleşip Kesinleşmediği 368 5. Birden Fazla Suçun Varlığı Halinde Hangi Suçtan Tutuklandığının Tespiti 368 6. Belgelerin Doğruluğunun Araştırılması 369 7. Bilirkişi Mütalaasına Müracaat Edilmesi 370 8. Günlük Kazancın Tespiti 370 9. Milli ve Dini Tatillerde Çalışılıp Çalışılmadığının Araştırılması 371 10. Davacının Gözaltına Alınmasına veya Tutuklanmasına Sebebiyet Verip Vermediğinin Araştırılması 372 11. Gözaltı veya Tutukluluk Süresinde İzinli Sayılıp Sayılmadığının Araştırılması 372 12. Belgelendirilmeyen İstemler 372 13. Muhtar Beyanının Delil Niteliği 373 14. Nüfus ve Adli Sicil Kaydı 373 B. Kapsam 373 C. Mahkemece Verilecek Kararlar 378 I. Dilekçedeki Eksiklikler Nedeniyle İstemin Reddi Kararı 378 II. Esastan Verilecek Kararlar 379 1. İstemin Reddi Kararı 382 a. İstemin Yetki ve Süre Yönünden Reddi 382 b. Zarar Yokluğundan Ret 383 c. Kararın Kesinleşmemiş Olmasından Ötürü Ret 383 d. AİHM veya AYM’den Alınan Tazminat Nedeniyle Ret 383 2. İstemin Kabulü Kararı 384 3. İstemin Kısmen Kabulü ve Kısmen Reddi 384 III. Kararların Bildirilmesi 384 D. Kararlara Karşı Kanun Yolları 384 I. Kanun Yoluna Başvurabilecekler 385 II. Süre 386 III. Dilekçenin Reddi Kararlarına Karşı Kanun yolları 386 IV. Görevli Yargıtay Dairesi 387 V. HMK Kanun Yolu Sınırları ile Bağlılık 387 VI. Kazanılmış Hak 388 Üçüncü Bölüm TAZMİN EDİLECEK ZARARLAR, TAZMİNAT MİKTARI VE UYGULAMADA BELİREN BAZI SORUNLAR VE ANAYASA MAHKEMESİ’NE BİREYSEL BAŞVURU § 1. TAZMİN EDİLECEK ZARARLAR 391 A. Devletin Mali Sorumluluğu 391 B. Maddi Zarar 394 I. Genel Olarak 394 II. Maaşta Yapılan Kesinti 398 III. İş Akdinin Feshedilmesi 399 IV. Vasıfsız İşçi Sayılma 399 V. Asgari Ücret 399 VI. Tatil Günleri Çalışıp Çalışılmadığı 401 VII. Cezaevi İaşe Bedelinin Mahsubu 402 VIII. Cezaevi Harcamaları 402 IX. Tutukluluk Süresince Sağlanan Hak ve Yararlar 403 X. Kazançtan Vergi İndirimi 404 XI. Muhtemel Zararlar 404 XII. Emekli, İşsiz ve Öğrencilere Tazminat 406 XIII. İşverence Ödenmesi Gereken Primler 408 XIV. Hastalık Giderleri 408 XV. Duruşmalara Gitmek İçin Yapılan Masraflar 408 XVI. Ceza Davasında Alınan Bilimsel Mütalaa Ücreti 408 XVII. Çiftçinin Ürünlerin Telef Olması Nedeniyle Zararı 409 XVIII. Faizden Mahrumiyet veya Neden Olunan Faiz Gideri 409 XIX. Gelirin Vergi Beyanı ile Belirlenmesi 409 XX. Elkoyma Halinde Malın Değer Kaybı 411 XXI. Elkoyma Halinde Maldan Elde Edilecek Kâr 413 XXII. Haksız Fiil Nedeniyle Alınan Tazminatın Mahsubu 415 XXIII. Maddi Tazminatın Belirlenmesine İlişkin Eleştiriler 415 C. Manevi Zarar 416 D. Vekâlet Ücreti 430 I. İlk Dava Dolayısıyla Ödenen Vekâlet Ücreti 431 1. Tazminat Talebinin Dayanağı Olan Ceza Dosyasında Ödenilen Ancak Hükmedilmeyen Vekâlet Ücreti 431 2. Tazminat Talebinin Dayanağı Olan Ceza Dosyasında Ödenilen ve Hükmedilen Vekâlet Ücreti 431 II. Tazminat Davası Dolayısıyla Ödenen Vekâlet Ücreti 433 III. Hazine veya Diğer Kimseler Lehine veya Aleyhine Ücreti Vekâlet Takdiri 435 E. Harç ve Faiz 437 I. Harç 437 II. Faiz 437 § 2. TAZMİNAT MİKTARI 442 A. Tazminatın Ölçüsü 442 B. Taleple Bağlılık 445 I. Genel Olarak 445 II. Islah 448 § 3. UYGULAMADA BELİREN BAZI SORUNLAR 450 A. Feragat 450 B. Kamu Görevlisine ve Diğer Kimselere Rücu 450 C. Tazminat Davalarında Hazinenin Konumu 453 D. Tazminatın Geri Alınması 453 E. Tazminat Kararlarının İcra Takibine Konulması 455 F. Disiplin Yönünden Yapılan Tutuklamalarda Tazminat 456 G. Yargılama Giderleri 457 H. Yabancılara Uygulama 457 I. İnsan Hakları Avrupa Mahkemesi’ne Başvuru Bakımından İç Hukuk Yolunun Tüketilmesinin Şartı Olarak Tazminat 457 İ. Adli Ara Vermelerde Tazminat Davası 458 § 4. KORUMA TEDBİRLERİ NEDENİYLE ANAYASA MAHKEMESİ’NE BİREYSEL BAŞVURU 459 DEĞERLENDİRME 465 DAVA DİLEKÇESİ ÖRNEĞİ 469 Yararlanılan Kaynaklar 471 Kavramlar Dizini 478
