Kredi Açma Sözleşmeleri

Prof. Dr. Burak ÖZEN

 

İÇİNDEKİLER

 

KISALTMALAR XI

 

§ 1. Kredi açma sözleşmesinin kavramsal çerçevesi ve

 

hukukî niteliği 1

 

I. Kredi açma sözleşmesinin kavramsal çerçevesi 1

 

A. Kredi kavramı ve kredi açma sözleşmesine ilişkin

 

tanım denemeleri 1

 

1. Kredi açma sözleşmesinin uygulamaya dayanan

 

ve çeşitlilik içeren yapısı 1

 

2. Kredi kavramı ve kredinin değişik açılardan

 

sınıflandırılması 2

 

3. Kredi açma sözleşmesine ilişkin olarak öğretide

 

karşılaşılan tanımlar ve bu tanımlarda yer alan

 

ortak olan ve olmayan unsurlar 11

 

a. Kredi açma sözleşmesine ilişkin tanım denemeleri 11

 

b. Tanımlarda yer alan ortak unsurlar 13

 

c. Bazı tanımlarda yer verilen tartışmalı unsurlar 15

 

B. Kredi açma sözleşmesinin görünümleri 19

 

1. Efektif (nakdî) kredi teminini konu alan kredi

 

açma sözleşmeleri 19

 

a. Ödünç kredisi açma sözleşmesi 20

 

b. İskonto kredisi açma sözleşmesi 22

 

2. Nakdi olmayan kredi açma sözleşmeleri 32

 

a. Kabul kredisi açma sözleşmesi 32

 

b. Aval kredisi açma sözleşmesi 38

 

3. Genel kredi açma sözleşmesi 41

 

4. Kredi açma sözleşmesi olup olmadığı tartışmalı

 

durumlar 41

 

a. Cari hesap şeklinde işleyen krediler 41

 

b. Belgeli akreditif açılması 43

 

c. Kredi mektubu verilmesi 45

 

C. Kredi açma sözleşmesinin unsurları 47

 

1. Kredi müşterisinin talebine bağlı olarak kredi

 

temin etmeye hazır olmak 47

 

2. Birbirini takip eden münferit kredi işlemlerinin

 

yapılacağı yönünde anlaşma 49

 

3. Münferit kredi işlemlerinin ön düzenlemeye

 

kavuşturulması 50

 

4. Kredi müşterisinin talepte bulunma serbestisi 52

 

5. Kredinin tekrarlanan bir biçimde talep edilebilmesi

 

(kredinin yenilenmesi) 55

 

6. Karşılıklı güven 56

 

7. Kredi alanın karşı edimleri 57

 

a. Geri ödeme ve bankanın borçtan kurtarılmasına

 

ilişkin yükümler 57

 

b. Müşterinin “karşı edim” niteliği taşıyan yükümleri 63

 

8. Kredi açma sözleşmesinin konusu olarak nakdi veya

 

nakdi olmayan kredi temini 63

 

D. Kredi açma sözleşmesine ilişkin bir tanım önerisi 64

 

II. Kredi açma sözleşmesinin hukukî niteliği 65

 

A. Kredi açma sözleşmesinin hukukî niteliği hakkında

 

öğretide ileri sürülen görüşler 65

 

1. Genel olarak 65

 

2. Tüketim ödüncü yönünde nitelendirme yapan görüşler 65

 

a. Genel bakış 65

 

b. Tüketim ödüncü sözleşmesi görüşü 70

 

c. Tüketim ödüncü benzeri sözleşme görüşü 75

 

d. Tüketim ödüncüne ilişkin önsözleşme görüşü 77

 

e. Koşula bağlı tüketim ödüncü sözleşmesi görüşü 80

 

3. Çok aşamalı sözleşme yapısından yola çıkan görüşler 81

 

a. Genel olarak 81

 

b. Genel ön sözleşme görüşü 82

 

c. Opsiyon sözleşmesi görüşü 85

 

d. Temel (kök) veya çerçeve sözleşme görüşü 90

 

4. Tek aşamalı sözleşme yapısından yola çıkan görüşler 99

 

a. Genel olarak 99

 

b. Koşula bağlı sözleşme görüşü 100

 

c. Borç doğurucu çerçeve nitelikte sözleşme görüşü 105

 

B. Benzer ilişkilerden ayırt edilmesi 116

 

1. Genel olarak 116

 

2. Genel banka sözleşmesi 117

 

3. Norm ve yönerge sözleşmesi 119

 

4. Önsözleşme 120

 

5. Temel veya çerçeve sözleşme 120

 

6. Ard arda teslimli satış sözleşmesi 122

 

C. Kredi talebinin hukukî niteliği 124

 

D. Sonuç: Tek aşamalı bir sözleşme yapısı olarak

 

kredi açma sözleşmesi 135

 

§ 2. Kredi açma sözleşmesinin kurulması ve geçerliliği 139

 

I. Sözleşmenin kurulması 139

 

A. Bankayla müşteri arasındaki irade uyuşmasının

 

kapsamı 139

 

B. Banka genel kredi koşullarının sözleşmenin

 

parçası olması 144

 

C. Culpa in contrahendo sorumluluk 147

 

II. Sözleşmenin geçerlilik koşulları 152

 

A. Şekil 152

 

1. Bir geçerlilik şeklinin bulunmaması 152

 

2. Aval kredisi açma sözleşmesinin şekle bağlı olup

 

olmadığı sorunu 154

 

3. Şekil serbestisinin istisnası: Tüketici işlemi

 

niteliğindeki nakit kredisi açma sözleşmesi 155

 

4. Örtülü irade açıklamaları veya iradeye delâlet edici

 

fiillerle sözleşmenin kurulabilmesine ilişkin kuşkular 156

 

B. Ehliyet 164

 

1. Kredi müşterisinin gerçek kişi olması 164

 

2. Kredi müşterisinin tüzel kişi olması 165

 

C. Hukuka veya ahlâka aykırılık 165

 

D. İrade sakatlıkları ve aşırı yararlanma 169

 

1. Yanılma ve aldatma 169

 

2. Aşırı yararlanma 175

 

E. Muvazaa ve yetkisiz temsil 176

 

F. Geçerlilik koşullarına aykırılığın sonuçları 176

 

§ 3. Tarafların hak ve borçları 181

 

I. Kredi veren bankanın borçları 181

 

A. Aslî edim yükümü: Krediyi hazır bulundurma

 

ve temin etme 181

 

1. Bankanın krediyi hazır bulundurma ve temin

 

etmeye ilişkin kök nitelikteki yükümlülüğü 181

 

a. Genel olarak 181

 

b. Hazır bulundurma ve temin etme yükümlülüğünün

 

kararlaştırılan kredi konusuna uygun olarak

 

yerine getirilmesi 182

 

c. Krediyi hazır bulundurma ve temin etme

 

yükümlülüğünün kararlaştırılan limite uygun

 

olarak yerine getirilmesi 182

 

d. Krediyi hazır bulundurma ve temin etme

 

yükümlülüğünün kararlaştırılan süreye uygun

 

olarak yerine getirilmesi 184

 

e. Bankanın kök nitelikte yükümlülüğünün

 

müşterinin kredi talebiyle somutlaşıp güncel

 

hâle gelmesi 187

 

2. Kredi açma sözleşmesinin özel görünümleri

 

açısından kredi temin yükümlülüğü 189

 

a. Ödünç kredisi açma sözleşmesi açısından 189

 

b. İskonto kredisi açma sözleşmesi bakımından 190

 

c. Kabul kredisi açma sözleşmesi açısından 193

 

d. Aval kredisi açma sözleşmesi açısından 194

 

e. Sonuç 194

 

B. Yan yükümler 195

 

1. Yardımcı işlemlerin gerçekleştirilmesi ve

 

koruma yükümü 195

 

2. Sır saklama yükümü 199

 

II. Kredi müşterisinin borçları 205

 

A. Genel olarak 205

 

B. Kullanılan kredinin karşılığını ödeme borcu 205

 

1. Kredi karşılığını ödeme borcuna genel bakış 205

 

2. Kredi açma sözleşmesinin değişik görünüm

 

biçimlerinde karşılık 206

 

a. Ödünç kredisi açma sözleşmesinde karşılık 206

 

b. İskonto kredisi açma sözleşmesinde karşılık 211

 

c. Kabul kredisi açma sözleşmesinde karşılık 212

 

d. Aval kredisi açma sözleşmesinde karşılık 213

 

e. Bankanın yardımcı işlemleri için karşılık talebi 213

 

C. Yan ve tali nitelikte yükümler 213

 

1. Genel bakış 213

 

2. Kabul yükümlülüğü 214

 

3. Geri verme ve borçtan kurtarma yükümleri 217

 

4. Güvence gösterme yükümü 224

 

5. Doğru beyanda bulunma ve kredi ilişkisinin devamı

 

sırasında denetlenmeye katlanma yükümü 227

 

III. Karşılıklı borç doğuran bir sözleşme olarak kredi

 

açma sözleşmesi 228

 

IV. Kredi açma sözleşmesinden doğan borçların ifasına

 

ilişkin unsurlar 236

 

A. İfa zamanı 236

 

B. İfa yeri 240

 

V. İfa engelleri 243

 

A. İfa engellerine genel bakış 243

 

B. Kredi verenin borçları bakımından gerçekleşen

 

ifa engelleri 244

 

C. Müşterinin borçları bakımından gerçekleşen

 

ifa engelleri 252

 

VI. Kredi talebi üzerinde tasarruf 262

 

A. Genel olarak 262

 

B. Devir 264

 

1. Kredi teminine ilişkin “kök nitelikte” hakkın devri 264

 

2. Kredi talebinin kullanılmasıyla somutlaşan

 

münferit alacak hakları 273

 

C. Rehin 279

 

D. Haciz 281

 

E. Takas 285

 

§ 4. Kredi açma sözleşmesinin sona ermesi 289

 

I. Genel olarak 289

 

II. Sözleşmenin kendiliğinden sona ermesi 289

 

A. İfa 289

 

B. Sürenin sona ermesi 290

 

C. İflâs 294

 

III. Sözleşmenin taraflarca sona erdirilmesi 297

 

A. Karşılıklı anlaşma (ikale) yoluyla sona erdirme 297

 

B. Sözleşmeyi tek taraflı olarak sona erdirme 297

 

1. Kredi taahhüdünün yerine getirilmesinden

 

önceki aşamada sözleşmenin sona erdirilmesi 297

 

a. Kredi veren tarafından sona erdirme 297

 

aa. Genel olarak 297

 

bb. İptal hakkının kullanılması 298

 

cc. Müşterinin temerrüdüne dayanarak

 

sona erdirme 300

 

dd. Geri alma hakkının kullanılması 301

 

ee. Taraflara gerekçe göstermeden her zaman

 

sona erdirme imkânının tanınması 308

 

ff. Olağanüstü fesih hakkının kullanılması 310

 

gg. Olağan fesih hakkının kullanılması 313

 

hh. Kredi alacağı üzerindeki tasarrufların

 

sözleşmenin sona ermesi üzerindeki etkisi 318

 

b. Kredi müşterisi tarafından sona erdirme 319

 

2. Kredi temininin gerçekleşmesinden sonraki

 

aşamada sözleşmenin sona erdirilmesi 323

 

a. Sözleşmenin kural olarak “fesih” yoluyla

 

sona erdirilebilmesi 323

 

b. Fesih hakkının kullanılmasına ilişkin tarafların

 

sahip olduğu düzenleme serbestisi 324

 

c. Olağanüstü fesih hakkının kullanılması 326

 

aa. Olağanüstü fesih hakkının sözleşmede

 

belirtilmesine gerek olmaması 326

 

bb. Olağanüstü feshe dayanak oluşturabilecek

 

bazı olgular 326

 

aaa. İfa engellerinin ortaya çıkması 326

 

bbb. Kredi müşterisinin malvarlığındaki

 

kötüleşme ve teminatların değer

 

kaybetmesi 334

 

ccc. Sermaye piyasasında genel bir kötüye

 

gidişin varlığı 335

 

cc. Fesih hakkının kullanılmasının sonuçları 335

 

dd. Fesih beyanında sebebin gösterilmesinin

 

gerekmemesi 340

 

ee. Fesih sebebinin ortaya çıkmasında kusurun

 

önemli olmaması 340

 

ff. Fesih beyanında bulunan taraf açısından

 

sorumluluk doğması 341

 

gg. Olağanüstü fesih hakkının sözleşmeyle

 

kaldırılamaması 343

 

d. Sözleşmenin fesih yoluyla sona ermesinin krediyi

 

hazır bulundurma provizyonuna etkisi ve hazır

 

bulundurma provizyonunun bankanın zararının

 

hesaplanmasındaki rolü 344

 

e. Kredi açma sözleşmesinin müşteri tarafı birden fazla

 

kişiden oluşuyorsa fesih hakkının kullanılması 345

 

IV. Kredi açma sözleşmesinin sona ermesinde ayrılık

 

ilkesinin uygulanması 346

 

 

KAYNAKÇA 359