Maddi ve Şekli Suç Hukuku BoyutlarıylaKlasik Ceza Muhakemesine Alternatif Usuller
Dr. Öğr. Üyesi Ercan YAŞAR
İÇİNDEKİLER
İçindekiler
Önsöz 5
Teşekkür 7
Kısaltmalar 19
Birinci Bölüm
GENEL ESASLAR
I. GİRİŞ 21
II. KAVRAM TESPİTİ VE BUNUNLA BAĞLANTILI OLARAK ÇALIŞMA KAPSAMININ BELİRLENMESİ 22
A. Muhakeme Hukuku ve Suç Muhakemesi Hukuku Kavramları 22
B. Klasik Ceza Muhakemesine Alternatif Usuller Kavramının Şema İçinde Gösterimi 27
C. Klasik Ceza Muhakemesine Alternatif Usuller ve Klasik Ceza Muhakemesi Kavramları 29
D. Klasik Ceza Muhakemesine Alternatif Kurumların Neye Alternatif Olduğu Meselesi 33
E. Klasik Ceza Muhakemesine Alternatif Usuller Kavramının Benzer Kavramlardan Farkı 34
1. Alternative Dispute Resolution (ADR) Kavramından Farkı 34
2. Diversiyon Kavramından Farkı 39
3. Mukayeseli Hukukta ve Türk Hukukunda Kullanılan Diğer Kavramlardan Farkı 40
F. Çalışma Konumuzun Sınırlandırılması/Kapsam 41
G. Bu Bilgiler Işığında Klasik Ceza Muhakemesine Alternatif Usuller Kavramının Değerlendirilmesi 44
III. KLASİK CEZA MUHAKEMESİNE ALTERNATİF USULLERİN MADDİ, ŞEKLİ VE DÜŞÜNSEL KAYNAKLARI 44
A. Genel Olarak 44
B. Yargının İş Yükünü Azaltma Düşüncesi 48
1. Genel Olarak 48
2. Usul Ekonomisi 52
3. Suç (Ceza) Muhakemesi Modellemeleri 54
C. Suç (Ceza) Hukukunda Süreci Özelleştirme Akımı (Özel Hukuka Yaklaştırma Düşüncesi) 55
D. Müebbet ve Süreli Hapis Cezalarından Kopuş Trendi ve Kısa Süreli Hapis Cezalarının Sakıncalarını Giderme Düşünceleri 58
E. Klasik Ceza Muhakemesine Alternatif Usulleri Yaptırım Hukuku (Özel Önleme) ile Meşrulaştırma Düşüncesi 63
F. Üçüncü Yaptırım Sütunu Olarak Eski Hale İade/Onarma Yaptırımları Düşüncesinin Suç (Ceza) Hukukunda Yerini Alması 66
1. Genel Olarak 66
2. Onarma Yaptırımlarının Suç ile Gerekçelendirilmesi ve Bağlantılı Eleştiriler 71
G. Suç (Ceza) Hukukunda Sorumluluğun Tespiti Kaynaklı Sebepler (Free Will/Özgür İrade Yokluğu) 73
H. Alternatif Usullerin Maddi Suç Hukuku Boyutlarının Uyuşmazlık Bazlı Temellendirilmesi 74
1. Bir Fiil İki Ayrı İhtilaf Doğurur 74
2. Onarma Yaptırımları ile Ceza Yaptırımlarının Hukuki Sonuç Bazlı Temellendirilmesi 76
IV. KLASİK CEZA MUHAKEMESİNE ALTERNATİF USULLER İLE SUÇ (CEZA) HUKUKUNUN AMAÇLARI ARASINDAKİ İLİŞKİ 77
A. Genel Olarak 77
B. Türk Ceza Kanunu’na Göre Suç (Ceza) Hukukunun ve Cezanın İşlevi ve Amacı 80
C. Suç (Ceza) Hukuku ile İzlenen Suç Politikası 81
D. Suç (Ceza) Adaleti Türlerinin Çeşitlenmesi 83
E. Klasik Ceza Muhakemesine Alternatif Usuller ile İlişki 87
1. Genel Olarak 87
2. Pozitif Genel Önleme Teorisi ve Alternatif Usuller 89
3. Eski Hale İadenin Bir Yaptırım Türü Olarak Ceza Olduğu yahut Ceza ile Aynı İşlevi Gördüğü Görüşleri ve Alternatif Usuller 89
4. Eski Hale İade Yaptırımlarının yahut Gönüllülük Esaslı Alternatif Usullerin Cezayı Kaldıran Şahsi Sebepler ile İlişkilendirilerek Meşrulaştırılması 91
V. KLASİK CEZA MUHAKEMESİNE ALTERNATİF USULLER İLE SUÇ (CEZA) MUHAKEMESİNİN GÖREV VE AMAÇLARI ARASINDAKİ İLİŞKİ 93
VI. BU BİLGİLER IŞIĞINDA KLASİK CEZA MUHAKEMESİNE ALTERNATİF TEŞKİL EDEN USULLERİN SINIFLANDIRILMASI 95
A. Genel Olarak 95
B. Düzenlenme Yerlerine Göre Sınıflandırma 96
C. Kovuşturmaya Alternatif Teşkil Edip Etmediklerine Göre Sınıflandırma 98
D. Cezalandırmaya Alternatif Teşkil Edip Etmediklerine Göre Sınıflandırma 100
E. Failin ve/veya Mağdurun Rızasının Aranıp Aranmadığına Göre Sınıflandırma 103
F. Suç (Ceza) İlişkisini Neticelendirme Şekillerine Göre Sınıflandırma 105
1. Genel Olarak 105
2. Kovuşturmaya Yer Olmadığı Kararı ve Düşme Hükmünün Alternatif Usuller Açısından Temellendirilmesi 107
VII. KLASİK CEZA MUHAKEMESİNE ALTERNATİF USULLERE YÖNELTİLEN ELEŞTİRİLER 112
VIII. KLASİK CEZA MUHAKEMESİNE HÂKİM İLKELER VE ALTERNATİF USULLER İLE İLİŞKİ 120
A. Genel Olarak 120
B. Hukuk Devleti İlkesi 121
C. Makul Sürede Yargılama İlkesi 124
D. Ultima Ratio İlkesi 125
E. Kusursuz Ceza Olmaz İlkesi, Cezanın Kusurla Orantılı Tespiti Gereği 127
F. Doğal Hâkim İlkesi 132
G. Aklanma Hakkı (Masumiyet Karinesi) ve Etkin Soruşturma Gerekliliği 135
H. Şüpheden Sanık Yararlanır İlkesi 139
I. Etkin Savunma İmkânının Tanınması Zorunluluğu 141
IX. KLASİK CEZA MUHAKEMESİNE ALTERNATİF USULLER 142
A. Genel Olarak ve Alternatif Usullerin Hukuki Mahiyeti 142
B. Alternatif Usullerde Zaman Bakımından Uygulama 143
C. Alternatif Usullerin Uygulanmasında Aranan Ortak Koşullar 144
D. Alternatif Usullere Karşı Öngörülen Denetim/Kanun Yolları 154
E. Klasik Ceza Muhakemesine Alternatif Usullerin Sonuçları 156
1. Soruşturma Evresine, Kamu Davasının Açılıp Açılmamasına ve Kovuşturma Evresine İlişkin Sonuçları 156
2. Genel Olarak Güvenlik Tedbirlerine İlişkin Sonuçları 160
3. Müsadereye İlişkin Sonuçları 161
a. Genel Olarak 161
b. Eşya Müsaderesi 163
c. Kazanç Müsaderesi 164
d. Alternatif Usuller Açısından Değerlendirme 165
4. Tekerrüre İlişkin Sonuçları 167
a. Mükerrirlere ve Özel Tehlikeli Suçlulara Uygulanan Güvenlik Tedbirleri 167
aa. Genel Olarak 167
bb. Tekerrür Şartları 168
cc. Sonuçları 170
b. Alternatif Usullere İlişkin Sonuçları 171
5. Objektif Cezalandırılabilme Şartlarına İlişkin Sonuçları 172
6. Alternatif Usullerin Zamanaşımına İlişkin Sonuçları 173
7. Yargılama Giderlerine İlişkin Sonuçları 173
İkinci Bölüm
ÖNÖDEME
I. GENEL OLARAK 177
A. Kavram ve Hukuki Niteliği 177
1. Kavram 177
2. Hukuki Niteliği 178
a. Genel Olarak 178
b. Maddi Suç Hukuku 180
c. Şekli Suç Hukuku 181
d. Rızasına İhtiyaç Duyulan Kişiler Bakımından 182
B. Ceza Muhakemesine Hâkim İlkeler ile Bağlantılı Olarak Önödeme Kurumu Hakkında İleri Sürülen Leh ve Aleyhe Görüşler 183
1. Önödeme Lehine Görüşler 183
2. Önödeme Aleyhine Görüşler 183
a. Önödemenin Davasız Yargılama ve Yargılamasız İnfaz Olduğu Görüşü 183
b. Önödemenin Masum Kimselerin Yaptırıma Maruz Kalması Tehlikesini Taşıdığı Görüşü 184
c. Önödemenin Suç Teşkil Eden Fiili İdari Yaptırım Gerektiren Fiile Dönüştürdüğü Görüşü 185
C. Mukayeseli Hukukta ve Hukukumuzda Önödeme Şekilleri 186
1. Savcılık Tarafından Yapılan Önödeme Usulleri 186
2. Mahkemece yahut Hâkimce Yapılan Önödeme Usulleri 186
3. Hukuk Sistemimizdeki Usul 188
II. HUKUK SİTEMİMİZDE ÖNÖDEMENİN UYGULANMASI 188
A. Koşulları 188
1. Genel Koşullar 188
2. Uygulanacağı Suç Tipleri Açısından Sınırlama 191
3. Önödemenin Yapılamayacağı Haller/Önödeme Kusur Yeteneği İlişkisi 191
4. Önödeme Objektif Cezalandırılabilme Şartları İlişkisi 192
B. Önödeme Usulünde Yaptırımın Belirlenmesi ve Ödenecek Miktarın Teklifi 193
1. Ödenecek Miktarın Belirlenmesi ve Bireyselleştirilmesi 193
2. Teklifin yapılma şekli 199
a. Genel Olarak 199
b. Usulüne Göre Yapılmamış Teklifin Doğurduğu Sonuçlar 201
3. Teklifin Yapılma Yeri 202
4. Ödemenin Yapılması ve Yeri 203
C. Önödemenin Sonuçları 203
1. Kamu Davasının Açılmasına veya Açılmış Kamu Davasına İlişkin Sonuçları 203
2. Tekerrüre İlişkin Sonuçları 205
3. Güvenlik Tedbirlerine İlişkin Sonuçları 206
4. Müsadereye İlişkin Sonuçları 207
5. Yargılama Giderlerine İlişkin Sonuçları 208
D. Denetim Yolu 208
1. Genel Olarak 208
2. Soruşturma Evresinde 209
3. Kovuşturma Evresinde 210
III. KURUMA İLİŞKİN GENEL DEĞERLENDİRME VE REFORM ÖNERİLERİ 210
Üçüncü Bölüm
UZLAŞTIRMA
I. GENEL OLARAK UZLAŞTIRMA 213
A. Uzlaşma ve Uzlaştırma Kavramları ve Diğer Kavramlardan Farkı 213
B. Onarıcı Adalet ve Türk Hukukunda Uzlaştırma 215
C. Hukuki Niteliği 216
II. UZLAŞTIRMACI SEÇİMİ VE UZLAŞTIRMACIDA BULUNMASI GEREKEN ÖZELLİKLER 218
A. Genel Olarak 218
B. Uzlaştırmacının Yasaklılığı, Reddi veya Çekinmesi Halleri (Tarafsızlık) 220
III. UZLAŞTIRMA USULÜ 221
A. Koşulları 221
1. Fiile İlişkin Koşullar 221
a. Suçun İşlendiğine Dair Yeterli Şüphe (İspat Koşulu) 221
b. Bir Fiille Birden Fazla Suça Vücut Verme 222
c. Uzlaştırma, İçtima ve Zincirleme Suç İlişkisi Bağlamında CMUY M. 7/4 Düzenlemesinin Değerlendirilmesi 227
2. Faile İlişkin Koşullar 229
a. Genel Olarak 229
b. Çok Faillilik 232
c. Failin Yurt Dışında Olması veya Başka Sebeple Kendisine Ulaşılamaması 232
3. Mağdura İlişkin Koşullar 233
a. Genel Olarak 233
b. Mağdur Çokluğu 234
c. Mağdurun veya Suçtan Zarar Görenin Yurt Dışında Olması veya Kendisine Başka Sebeple Ulaşılamaması 235
4. Uzlaştırma Usulü Kapsamında Olan Suçlar 236
a. Genel Olarak 236
b. Uzlaştırma Kapsamında Olan Bir Suç ile Bu Kapsamda Olmayan Bir Suçun Aynı Mağdura Karşı İşlenmesi 237
B. Uzlaştırma Süreci 239
1. Dosyanın Uzlaştırma Bürosuna Gönderimi 239
a. Genel Olarak 239
b. Aynı Dosyanın İkinci Kez Uzlaştırma Bürosuna Gönderilemiyor Olması 241
c. Uzlaştırmadan Sorumlu Cumhuriyet Savcısının Yapacağı İşlemler 242
2. Uzlaştırmacının Etkin Olduğu Süreç 244
a. Genel Olarak 244
b. Uzlaştırma Müzakerelerine Davet (Uzlaşma Teklifi) 244
c. Uzlaştırma Müzakerelerine Kimlerin Davet Edileceği 247
d. Tebligat Süreci 251
e. Uzlaştırma Müzakerelerine Davetin Kabulü ve Müzakerelerin Başlaması 252
3. Süreler 254
a. Genel Olarak 254
b. Uzlaştırma Müzakerelerine Davet İçin Belirlenen Süre 255
C. Edim 255
1. Genel Olarak 255
2. Edimin Hukuka ve Ahlaka Aykırı Olmaması 257
3. Edimin Suçla Bağlantılı ve veya Orantılı Olması 258
4. Edimin Açık, Anlaşılır ve Uygulanabilir Olması 259
5. Edimsiz Uzlaşma 259
IV. UZLAŞTIRMANIN HUKUKİ SONUÇLARI 259
A. Yatay ve Dikey İhtilaf Açısından Doğurduğu Sonuçlar 259
B. Soruşturma Evresinde Yapılan Uzlaştırmanın Doğurduğu Sonuçlar 261
1. Genel Olarak 261
2. Uzlaştırma Sürecinin Yürütülmesi Kimi Soruşturma İşlemlerinin Yürütülmesine Engel Olmaz 262
3. Şüphelinin Ölümü 262
4. Mağdurun Ölümü 263
5. Kararlaştırılan Edimin Yerine Getirilmemesi veya Getirilememesi 266
C. Kovuşturma Evresinde Yapılan Uzlaştırmanın Doğurduğu Sonuçlar 268
1. Genel Olarak 268
2. Sanığın Ölümü 270
3. Mağdurun Ölümü 271
4. Kararlaştırılan Edimin Yerine Getirilmemesi veya Getirilememesi 271
D. Kesinleşmiş, İnfaz Edilmekte Olan yahut İnfaz Edilmiş Hükümlere İlişkin Yapılan Uzlaştırmanın Sonuçları 273
V. DENETİM YOLU 274
A. Soruşturma Evresinde 274
B. Kovuşturma Evresinde 274
C. Kanun Yararına Bozma 274
VI. DEĞERLENDİRME VE REFORM ÖNERİLERİ 274
Dördüncü Bölüm
KAMU DAVASININ AÇILMASININ ERTELENMESİ
I. GENEL OLARAK 279
II. HUKUKİ NİTELİĞİ 281
A. Genel Olarak 281
B. Rızasına İhtiyaç Duyulan Kişiler Bakımından 281
III. KOŞULLARI 282
A. Yeterli Şüphe 282
B. Fiile İlişkin Koşullar 283
C. Faile/Şüpheliye İlişkin Koşullar 285
D. Zararın Giderilmesi 287
1. Genel Olarak 287
2. Zararın Tespiti 288
3. Zarar Gideriminin İcrası 288
E. Anılan Tüm Koşulların Bir Arada Olması Zarureti 289
IV. USULÜ 290
V. HUKUKİ SONUÇLARI 290
VI. CMK M. 171 DÜZENLEMESİNDE BELİRTİLEN KOŞULLARIN ARANMADIĞI ÖZEL KDAE HALLERİ 292
A. Genel Olarak 292
B. Hukuki Sonuçları 293
VII. DENETİM YOLU 294
VIII. DEĞERLENDİRME VE REFORM ÖNERİLERİ 297
Beşinci Bölüm
SERİ MUHAKEME USULÜ
I. GENEL OLARAK 299
II. HUKUKİ NİTELİĞİ 303
A. Genel Olarak 303
B. Rızasına İhtiyaç Duyulan Kişiler Bakımından 305
III. KOŞULLARI 306
A. Genel Olarak 306
B. Yeterli Şüphe 308
C. Fiile İlişkin Koşullar 310
D. Faile/Şüpheliye İlişkin Koşullar 312
IV. USULÜ 313
A. Davet 313
1. Genel Olarak 313
2. Davet Usulü 316
B. Seri Muhakeme Usulünün Teklifi 318
1. Teklifin Yapılma Yeri 318
2. Teklifin Yapılması Esnasında Hazır Bulunması Gereken Kişiler 319
3. Teklifin Yapılma Şekli 320
a. Genel Olarak 320
b. Bilgilendirmede Yer Verilmesi Gereken Hususlar (Yön. m. 10/1) 320
c. Yaptırımın Belirlenmesi ve Teklif 322
d. Teklifin Kabulü veya Reddi 326
C. Talepname Düzenlenmesi 327
D. Mahkemenin Hüküm Kurması 328
1. Genel Olarak 328
2. Talepname İncelemesi (Yön. m. 13) 331
3. Hüküm Kurulması 335
V. DENETİM 338
VI. DEĞERLENDİRME VE REFORM ÖNERİLERİ 342
Altıncı Bölüm
BASİT YARGILAMA
I. GENEL OLARAK 349
II. HUKUKİ NİTELİĞİ 351
A. Genel Olarak 351
B. Rızasına İhtiyaç Duyulan Kişiler Bakımından 354
III. KOŞULLARI 356
A. Genel Olarak 356
B. Şüphe Derecesi 358
C. Fiile İlişkin Koşullar 359
D. Faile İlişkin Koşullar 361
E. Basit Yargılama Usulünün Uygulanamayacağı Haller 363
F. Mahkemenin Takdiri 365
G. Ek Belge İstenme ve Zamanı 368
IV. YAPTIRIMIN BELİRLENMESİ VE BİREYSELLEŞTİRİLMESİ 368
V. DENETİM/BASİT YARGILAMA ÇERÇEVESİNDE HÜKME İTİRAZ 371
1. Genel Olarak 371
2. İtiraz Hakkı Olanlar 374
3. İtiraz Süresi 374
4. İtiraz Mercii 374
5. İtirazın Reddi 375
6. İtirazın Kabulü 376
VI. DEĞERLENDİRME VE REFORM ÖNERİLERİ 379
Yedinci Bölüm
HÜKMÜN AÇIKLANMASININ GERİ BIRAKILMASI (HAGB)
I. GENEL OLARAK 381
A. Kısa Tarihçe 381
B. Kavram 382
C. Hukuki Niteliği 382
1. Genel Olarak 382
2. Rızasına İhtiyaç Duyulan Kişiler Bakımından 385
II. KOŞULLARI 387
A. Genel Olarak 387
B. Hükmedilen Cezanın 2 Yıl veya Daha Az Süreli Hapis Cezası veya Adli Para Cezası Olması 388
C. Daha Önce Kasıtlı Bir Suç 388
D. Zararın Giderilmesi 392
E. İstisna Suçlardan Olmaması 394
F. Sanığın Hükmün Açıklanmasının Geri Bırakılmasını Kabul Etmesi 395
G. Tüm Koşulların Birlikte Gerçekleşmesi 396
III. HÜKMÜN AÇIKLANMASININ GERİ BIRAKILMASI KARARI 396
A. Klasik HAGB 396
B. Özel Düzenlemelerle HAGB Kararının Verilebildiği Hallerde Karar 398
IV. DENETİM YOLU/İTİRAZ 399
V. HÜKMÜN AÇIKLANMASININ GERİ BIRAKILMASI KARARININ SONUÇLARI 402
A. Genel Olarak 402
B. Denetim Süresi Sonunda Verilen Düşme Kararı ve Sonuçları 407
C. Hükmün Açıklanması 408
VI. DEĞERLENDİRME VE REFORM ÖNERİLERİ 411
Nihai Değerlendirme ve Reform Önerileri 413
Kaynakça 417
Kavramlar Dizini 429
