Male Captus Bene Detentus ve Usulsüz İade Yöntemleri
Dr. Özlem Çelik BAŞBOZKURT
İÇİNDEKİLER
SUNUŞ.7
ÖNSÖZ 9
TEŞEKKÜR 11
İÇİNDEKİLER 13
GİRİŞ . 19
BİRİNCİ BÖLÜM
KAVRAMSAL ÇERÇEVE, İADE KURUMU VE
İADENİN İNSAN HAKLARI İLE İLİŞKİSİ
KAVRAMSAL ÇERÇEVE . 23
1.1. İade Kavramı ve İadenin Fonksiyonu.23
1.2. Sığınma ve Sığınmacı Kavramları.28
1.3. Sınır Dışı Etme Kavramı .35
1.4. Male Captus Bene Detentus Kavramı40
1.5. Kavramlar Arası Bağlantı .42
İADE KURUMU 45
2.1. İadenin Hukuki Dayanağı ve Niteliği45
2.1.1. İadenin Hukuki Dayanağı45
2.1.2. İade İşleminin Hukuki Niteliği.52
2.2. İadenin Şartları 55
2.3. İade Engelleri.57
2.4. İade Prosedürü 69
HUSUSİLİK KURALI, NİTELİĞİ VE İADEYE ALTERNATİF USULLERDE BU
KURALIN GEÇERLİ OLUP OLMAYACAĞI HUSUSU . 71
İADE VE EGEMENLİK İLİŞKİSİ . 88
4.1. Genel Olarak88
4.2. İade ve Egemenlik İlişkisi ve İade Sözleşmelerinin Bu İlişkideki Yeri .89
İADE, SIĞINMA VE SINIR DIŞI . 99
5.1. Genel olarak 99
5.2. Sığınma ve Sığınmacının Statüsü .99
14 İçindekiler
5.3. Sığınmacıya Tanınan Haklar 103
5.4. Sığınma ve İade Arasındaki İlişki . 108
5.5. Sınır Dışı ve İade Arasındaki İlişki 113
İADENİN İNSAN HAKLARIYLA İLİŞKİSİ VE İADE SÜRECİNDE İNSAN
HAKLARI121
6.1. Genel Olarak . 121
6.2. Uluslararası ve Ulusal Hukuk Çerçevesinde İade-İnsan Hakları İlişkisi 122
6.3. İnsan Haklarının Korunması ve Suçlulukla Mücadele Arasındaki
Dengede İade 131
6.3.1. Koşullu İade/ Şartlı Teslim (Conditional Extradition). 133
6.3.2. “Aut Dedere Aut Judicare”, “Ya İade Et Ya da Yargıla” İlkesi. 136
6.4. İade İşleminin Tarafları ve İadesi İstenen Kişinin İade İşlemindeki
Konumu. 142
6.5. AİHS Çerçevesinde İade Sürecinde İhlali Söz Konusu Olabilecek
Haklar 155
6.5.1. Yaşam Hakkı ve İade 157
6.5.2. İşkence, Kötü Muamele Yasağı ve İade 163
6.5.2.1. İade İle işkence ve kötü muamele yasağı arasındaki
ilişki. 163
6.5.2.2. İade ile işkence ve kötü muamele yasağı ilişkisinde
karşılaşılan özel durumlar. 173
6.5.3. Özgürlük ve Güvenlik Hakkı ve İade. 179
6.5.4. Adil Yargılanma Hakkı ve İade 194
6.5.5. Özel Hayata ve Aile Hayatına Saygı Hakkı ve İade . 205
İKİNCİ BÖLÜM
MALE CAPTUS BENE DETENTUS İLKESİ VE MALE CAPTUS BENE
DETENTUS İLKESİ BAĞLAMINDA USULSÜZ İADE YÖNTEMLERİ/İADEYE
ALTERNATİF OLARAK KULLANILAN USULLER
GENEL OLARAK209
İLKENİN ORTAYA ÇIKIŞI VE KAVRAMSAL GELİŞİMİ 212
MALE CAPTUS BENE DETENTUS218
3.1. Male Captus Kavramı 219
3.2. Bene Detentus Kavramı 220
3.3. Male Captus Bene Detentus İlkesinin Niteliği. 221
İçindekiler 15
MALE CAPTUS BENE DETENTUS İLKESİNİN AMERİKAN HUKUKUNDA
KARŞILIĞI: “KER-FRİSBİE DOKTRİNİ”. 224
4.1. Genel Olarak224
4.2. Ker v. Illinois Davası.226
4.3. Frisbie v. Collins Davası .228
4.4. Toscanino v. United States Davası ve Diğer Örnek Davalar 230
4.5. United States v. Alvarez Machain Davası 233
İNGİLİZ HUKUKUNDA SÜRECİN KÖTÜYE KULLANILMASI “ABUSE OF
PROCESS” DOKTRİNİ 237
USULSÜZ İADE YÖNTEMLERİ/ İADEYE ALTERNATİF KULLANILAN USULLER
(IRREGULAR EXTRADİTİON/ALTERNATİVES TO EXTRADİTİON PROCEDURES). 242
6.1. Genel Olarak242
6.2. Kaçırma (Kidnaping/Abduction) 248
6.2.1. Kaçırma Yöntemleri249
6.2.1.1. Kişinin bulunduğu devletin rızasının var olup
olmamasına göre kaçırma.250
6.2.1.2. Kaçırmayı gerçekleştiren kişiye göre kaçırma .252
6.2.1.3. Olağanüstü teslim “extraordinary rendition”.254
6.2.2. Kaçırma İle İlgili Örnek Olaylar .259
6.2.2.1. Eichmann/İsrail .259
6.2.2.2. Öcalan/Türkiye261
6.2.2.3. Soysal/Türkiye.264
6.2.2.4. El-Masri/Makedonya 265
6.2.2.5. Nikoliç/Yugoslavya267
6.2.2.6. Savriddin Dzhurayev/Rusya 269
6.2.2.7. Diğer örnek olaylar270
6.2.3. Kaçırmanın Sonuçları .274
6.3. Hile ile Teslim Alma (Luring)276
6.4. Örtülü İade (Disguised Extradition) .281
6.4.1. Örtülü İade Yöntemleri 282
6.4.2. Örtülü İade ile İlgili Örnek Olaylar293
6.4.2.1. Soblen/İngiltere 293
6.4.2.2. Bozano/Fransa 295
6.4.2.3. Klaus Barbie/Fransa 298
6.4.2.4. Ilich Ramirez Sanchez/Fransa .299
16 İçindekiler
6.4.2.5. Özdil ve Diğerleri/Moldova. 301
6.4.2.6. Shenturk ve Diğerleri/Azerbaycan 303
6.5. Değerlendirme 307
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
MALE CAPTUS TEŞKİL EDEN USULSÜZ İADE YÖNTEMLERİNDE/İADEYE
ALTENATİF KULLANILAN USULLERDE MEYDANA GELEBİLECEK İHLALLER
VE SONUÇLARI
USULSÜZ İADE YÖNTEMLERİNDE/İADEYE ALTERNATİF KULLANILAN
USULLERDE MEYDANA GELEBİLECEK İHLALLER .309
1.1. Genel Olarak . 309
1.2. Kişinin Bulunduğu Devletin Rızasına Aykırı Gerçekleştirilen Usulsüz
İade Yönteminde Devletlerin Egemenliğinin İhlali 316
1.3. AİHM ve AYM Kararları Çerçevesinde Usulsüz İade Yöntemi/ İadeye
Alternatif Kullanılan Usul Sırasında Meydana Gelebilecek İnsan
Hakları İhlalleri 325
1.3.1. Yaşam Hakkı. 329
1.3.2. İşkence ve İnsanlık Dışı ya da Aşağılayıcı Muamele Yasağı 331
1.3.2.1. AİHM El-Masri/Makedonya Eski Yugoslavya
Cumhuriyeti Kararı . 335
1.3.2.2. AİHM Al-Nashiri/Polonya Kararı . 336
1.3.2.3. AİHM Nasr ve Ghali/İtalya Kararı (Abu Omar) 338
1.3.2.4. AİHM Batyrkhairov/Türkiye Kararı . 342
1.3.2.5. Diğer kararlar 346
1.3.2.6. Değerlendirme 349
1.3.3. Kişi Özgürlüğü ve Güvenliği Hakkı 350
1.3.3.1. AİHM Bozano/Fransa ve Bozano/İsviçre Kararı 352
1.3.3.2. AİHM Öcalan/Türkiye Kararı. 355
1.3.3.3. AİHM Soysal/Türkiye Kararı 358
1.3.3.4. AİHM El-Masri/Makedonya Eski Yugoslavya
Cumhuriyeti Kararı . 360
1.3.3.5. AİHM Özdil ve Diğerleri/Moldova Kararı 362
1.3.3.6. AİHM Shenturk ve Diğerleri/Azerbaycan Kararı . 364
1.3.3.7. Anayasa Mahkemesi/ Meral Kaçmaz Kararı . 366
1.3.3.8. Diğer Kararlar . 368
1.3.3.9. Değerlendirme 372
İçindekiler 17
1.3.4. Adil Yargılanma Hakkı 375
1.3.5. Özel Hayata ve Aile Hayatına Saygı Hakkı 377
İHLALLERDEN DOĞAN SORUMLULUĞUN YÜKLENMESİ. 378
2.1. AİHM Stocke/Almanya Kararı385
2.2. İtalyan Mahkemesi/Osama Mustafa Hassan Nasr Kararı (Abu Omar
Kararı)387
2.3. Almanya Mahkemeleri/El-Masri Kararı.390
USULSÜZ İADE YÖNTEMLERİ/ İADEYE ALTERNATİF KULLANILAN USULLER
SONUCU ORTAYA ÇIKAN İHLALLERE BAĞLANABİLECEK SONUÇLAR. 393
3.1. Genel Olarak393
3.2. Yargılamaların Geçerli Kabul Edilip Edilemeyeceği Hususu (Bene
Detentus mu Male Detentus mu?)397
3.2.1. Ulusal ve Uluslararası Mahkemelerin Kararları397
3.2.2. Doktrinin Görüşleri.409
3.2.3. Değerlendirme ve Kanaatimiz415
3.3. Eski Hale Getirme (Restitution) .420
3.4. Kanun Yolu (Remedies) .427
3.5. Yargılamanın Yenilenmesi .436
3.6. Tazminat (Compensation) .437
SONUÇ 443
KAYNAKÇA 455
