İÇİNDEKİLER İçindekiler Önsöz 5 1. Giriş 11 2. Amaç ve Yöntem 11 I. Bölüm GENEL NİTELİKLİ HUKUK KURALLARI 1. İslâm Hukukunda Genel Hukuk Kuralları 13 1.1. Kavaid 16 1.2. Zabıt 16 1.3. el–Eşbah ve’n–Nezair 16 1.4. Furuk 17 1.5. Fıkıh Nazariyesi 17 2. Genel Hukuk Kurallarının İslâm Hukukundaki Yeri 17 2.1. Genel Hukuk Kurallarının Kaynakları 19 2.2. Müstakil Kaynak Olup Olmama Açısından Genel Hukuk Kuralları 19 II. Bölüm MECELLE VE GÜNÜMÜZ HUKUKU 1. Mecelle ve Küllî Kaideleri 21 2. Mecelle’nin Hazırlanmasının Tarihi Arka Planı 22 3. Mecelle’ye Yöneltilen Eleştiriler 28 4. Mecelle’nin İçeriği ve Uygulandığı Ülkeler 29 5. Mecelle’nin Tadilleri ve Yürürlükten Kaldırılışı 31 III. Bölüm MECELLE’NİN KÜLLİ KAİDELERİ VE GÜNÜMÜZ HUKUKU 1. İlm–i fıkıh mesâ’il–i şer’iyye–i ameliyeyi bilmektir. 33 2. Bir işten maksat ne ise hüküm ona göredir. 35 3. Ukutta itibar mekasıd ve meaniyedir; elfaz ve mebaniye değildir. 42 4. Şekk ile yakin zail olmaz. 49 5. Bir şeyin bulunduğu hal üzere kalması asıldır. 53 6. Kadim, kıdemi üzerine terk olunur. 54 7. Zarar kadim olmaz. 56 8. Beraet–i zimmet asıldır. 56 9. Sıfat–ı arızada asl olan ademdir. 58 10. Bir zamanda sabit olan şeyin hilafına delil olmadıkça bekasıyla hükmolunur. 59 11. Bir emr–i hâdisin akreb–i evkatına izafeti asıldır. 60 12. Kelamda asıl olan manayı hakikidir. 62 13. Tasrih mukabelesinde delalete itibar yoktur. 63 14. Mevrid–i nassda ictihada mesağ yoktur. 64 15. Ala hilafi’l–kıyas sabit olan şey saire makisün aleyh olamaz. 66 16. İctihad ile ictihad nakz olunmaz. 67 17. Meşakkat teysiri celbeder. 68 18. Bir iş dik oldukta, müttesi’ olur. Yani bir işte meşakkat görülünce ruhsat ve vüs’at gösterilir. 70 19. Zarar ve mukabele bi’z–zarar yoktur. 72 20. Zarar izale olunur. 74 21. Zaruretler memnu olan şeyleri mubah kılar. 75 22. Zaruretler kendi miktarlarınca takdir olunur. 80 23. Bir özür için caiz olan şey o özrün zevaliyle batıl olur. 81 24. Mani zail olduğunda memnu avdet eder. 83 25. Bir zarar kendi misliyle izale olunamaz. 84 26. Zarar–ı ammı def’ için zarar–ı has ihtiyar olunur. 86 27. Zarar–ı eşed zarar–ı ehaf ile izale olunur. 87 28. İki fesad te’aruz ettikte ehaffı irtikab ile azamının çaresine bakılır. 89 29. Ehven–i şerreyn ihtiyar olunur. 90 30. Def’–i mefasid celb–i menafi’den evladır. 91 31. Zarar bi–kaderi’l–imkân def’ olunur. 92 32. Hacet umûmî olsun husûsî olsun zaruret menzilesine tenzil olunur. 92 33. Iztırar gayrın hakkını iptal etmez. 94 34. Alması memnu olan şeyin vermesi dahi memnu olur. 94 35. İşlenmesi memnu olan şeyin istenmesi dahi memnu olur. 97 36. Adet muhakkemdir. 98 37. Nâsın istimali bir hüccettir ki anınla amel vacip olur. 101 38. Adeten mümteni’ olan şey hakikaten mümteni’ gibidir. 101 39. Ezmanın teğayyürü ile ahkâmın teğayyürü inkâr olunamaz. 102 40. Âdetin delaletiyle manayı hakiki terk olunur. 104 41. Âdet ancak muttarid yahut galib oldukta muteber olur. 105 42. İtibar galib–i şayi’a olup nadire değildir. 105 43. Örfen maruf olan şey şart kılınmış gibidir. 106 44. Beyne’t–tüccar maruf olan şey beynlerinde meşrut gibidir. 108 45. Örf ile tayin nass ile tayin gibidir. 109 46. Mani ve muktazi tearuz ettikte mani takdim olunur. 109 47. Vücudda bir şeye tabi olan hükümde dahi ona tabi olur. 110 48. Tabi olan şeye ayrıca hüküm verilmez. 112 49. Bir şeye malik olan kimse o şeyin zarûriyyatından olan şeye dahi malik olur. 115 50. Asıl sakıt oldukta fer dahi sakıt olur. 115 51. Sakıt olan şey avdet etmez. 116 52. Bir şey bâtıl oldukta anın zımnındaki şey dahi batıl olur. 117 53. Aslın ifası kabil olmadığı hâlde bedeli ifa olunur. 118 54. Bizzat tecviz olunmayan şey bi’t–tebea tecviz olunabilir. 120 55. İbtidaen tecviz olunamayan şey bekâen tecviz olunabilir. 121 56. Beka ibtidadan esheldir. 122 57. Teberru’ ancak kabz ile tamam olur. 124 58. Raiyye yani tebea üzerine tasarruf maslahata menuttur. 125 59. Velâyet–i hâssa velâyet–i ammeden akvâdır. 128 60. Kelamın i’mali ihmalinden evladır. 130 61. Manayı hakiki, müteazzir oldukta mecaza gidilir. 131 62. Bir kelamın i’mali mümkün olmazsa ihmal olunur. 132 63. Mütecezzî olmayan bir şeyin bazısını zikretmek, küllünü zikir gibidir. 132 64. Mutlak ıtlakı üzere cari olur. Eğer nassen yahut delaleten takyid delili bulunmazsa. 133 65. Hazırdaki vasıf lağv, gaibdeki vasıf muteberdir. 135 66. Sual cevapta iade olunmuş addolunur. 136 67. Sâkite bir söz isnad olunmaz. Lakin marız–ı hacette sükût beyandır. 137 68. Bir şeyin umur–ı batınada delili o şeyin makamına kaim olur. 140 69. Mükâtebe muhâtaba gibidir. 141 70. Dilsizin işaret–i mahudesi lisan ile beyan gibidir. 142 71. Tercümanın kavli her hususta kabul olunur. 143 72. Hatası zahir olan zanna itibar yoktur. 144 73. Senede müstenid olan ihtimal ile hüccet yoktur. 145 74. Tevehhüme itibar yoktur. 145 75. Burhan ile sabit olan şey, ayanen sabit gibidir. 146 76. Beyyine müddeî için ve yemin münkir üzerinedir. 146 77. Beyyine hilaf–ı zahiri isbat için ve yemin aslı ibkâ içindir. 150 78. Beyyine hüccet–i müteaddiye ve ikrar hüccet–i kâsıradır. 151 79. Kişi ikrarı ile muaheze olunur. 152 80. Tenakuz ile hüccet kalmaz. Lakin mütenakızın aleyhine olan hükme halel gelmez. 154 81. Asıl sabit olmadığı halde fer’in sabit olduğu vardır. 154 82. Şartın sübutu indinde ona muallak olan şeyin sübutu lazım olur. 155 83. Bi–kaderi’l–imkân şarta müraat olunmak lazım gelir. 156 84. Vaatler suver–i taliki iktiza ile lazım olur. 157 85. Bir şeyin nef’i zamanı mukabelesindedir. 158 86. Ücret ile zaman müctemi’ olmaz. 159 87. Mazarrat menfaat mukabelesindedir. 160 88. Külfet nimete ve nimet külfete göredir. 161 89. Bir fiilin hükmü failine muzaf kılınır ve mücbir olmadıkça amirine muzaf kılınmaz. 162 90. Mübaşir yani bizzat fail ile mütesebbib müctemi’ oldukta hüküm faile muzaf kılınır. 163 91. Cevaz–ı şer’i zamana münafî olur. 166 92. Mübaşir müteammid olmasa da zâmin olur. 167 93. Mütesebbib müteammid olmadıkça zâmin olmaz. 168 94. Hayvanatın kendiliğinden olarak cinayet ve mazarratı hederdir. 169 95. Gayrın mülkünde tasarrufla emretmek bâtıldır. 170 96. Bir kimsenin mülkünde onun izni olmaksızın ahar bir kimsenin tasarruf etmesi caiz değildir. 171 97. Bilâ–sebeb–i meşru birinin malını bir kimsenin ahz eylemesi caiz olmaz. 172 98. Bir şeyde sebeb–i temellükün tebeddülü o şeyin tebeddülü makamına kâimdir. 173 99. Kim ki bir şeyi vaktinden evvel isti’cal eyler ise mahrumiyetle muateb olur. 174 100. Her kim ki kendi tarafından tamam olan şeyi nakz etmeye sa’y ederse sa’yi merduttur. 175 EK 1: MECELLE’NİN KÜLLİ KAİDELERİ 177 Kaynakça 181 Kavramlar Dizini 185
