Meclis Araştırması ve Görüşülen Meclis Araştırma Komisyonu Raporlarının Hukuk Devleti İlkesi Bakımından Değerlendirilmesi

Mehmet Nuri Güzel

İÇİNDEKİLER
TEŞEKKÜR 7
İÇİNDEKİLER 9
ŞEKİLLER LİSTESİ 15
KISALTMALAR 17
GİRİŞ 19
BİRİNCİ BÖLÜM
PARLAMENTO, PARLAMENTER DENETİM VE
HUKUK DEVLETİ
11 PARLAMENTONUN DOĞUŞU 24
12 PARLAMENTER DENETİM 33
121 Parlamento Tarihimizde Soru 36
122 Parlamento Tarihimizde Genel Görüşme 44
123 Parlamento Tarihimizde Gensoru 48
124 Parlamento Tarihimizde Meclis Soruşturması 52
13 HUKUK DEVLETİ 59
131 Hukuk Devleti’nin Düşünsel Arka Planı 59
132 Hukuk Devleti’nin Tarihsel Görünümleri 62
133 Şekli ve Maddi Hukuk Devleti 67
134 Hukuk Devleti’nin İlkeleri 68
135 Hukuk Devleti ve Parlamenter Denetim 70
İKİNCİ BÖLÜM
OSMANLI - TÜRKİYE ANAYASA TARİHİNDE
MECLİS ARAŞTIRMASI
21 MECLİS ARAŞTIRMASININ TEORİK OLARAK ELE ALINIŞI 71
22 BİRİNCİ MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE MECLİS ARAŞTIRMASI 76
221 Birinci Meşrutiyet Döneminde Meclis Araştırmasının Tanımı 77
222 Birinci Meşrutiyet Döneminde Meclis Araştırmasının Şekli, Konusu
ve Sonuçları 78
10 İçindekiler
23 İKİNCİ MEŞRUTİYET DÖNEMİNDE MECLİS ARAŞTIRMASI81
231 İkinci Meşrutiyet Döneminde Meclis Araştırmasının Tanımı 85
232 İkinci Meşrutiyet Döneminde Meclis Araştırmasının Şekli, Konusu
ve Sonuçları 87
24 BÜYÜK MİLLET MECLİSİ ve 1921 ANAYASASI DÖNEMİNDE MECLİS
ARAŞTIRMASI90
241 Büyük Millet Meclisi ve 1921 Anayasası Döneminde Meclis
Araştırmasının Tanımı 95
242 Büyük Millet Meclisi ve 1921 Anayasası Döneminde Meclis
Araştırmasının Şekli, Konusu ve Sonuçları 96
25 1924 ANAYASASI DÖNEMİNDE MECLİS ARAŞTIRMASI97
251 1924 Anayasası Döneminde Meclis Araştırmasının Tanımı 104
252 1924 Anayasası Döneminde Meclis Araştırmasının Şekli, Konusu ve
Sonuçları 106
26 MİLLİ BİRLİK HÜKÜMETİ DEVRESİNDE MECLİS ARAŞTIRMASI 108
261 Milli Birlik Komitesi İçtüzüğüne Göre Meclis Araştırması 110
262 Temsilciler Meclisi İçtüzüğüne Göre Meclis Araştırması 111
263 Kurucu Meclis İçtüzüğüne Göre Meclis Araştırması 113
27 1961 ANAYASASI DÖNEMİ 113
271 1961 Anayasası Döneminde Meclis Araştırması 115
2711 Türkiye Büyük Millet Meclisinde Meclis Araştırmasının
Tanımı, Şekli, Konusu ve Sonuçları 115
2712 Millet Meclisinde Meclis Araştırmasının Tanımı, Şekli,
Konusu ve Sonuçları 116
2713 Cumhuriyet Senatosunda Meclis Araştırmasının Tanımı,
Şekli, Konusu ve Sonuçları 119
28 MİLLİ GÜVENLİK KONSEYİ DÖNEMİ 123
281 Milli Güvenlik Konseyi Döneminde Meclis Araştırması 126
29 1982 ANAYASASI DÖNEMİ 127
291 1982 Anayasası Döneminde Meclis Araştırması 132
2911 1982 Anayasası Döneminde Meclis Araştırmasının Tanımı,
Şekli, Konusu ve Sonuçları 133
2912 1982 Anayasası Dönemindeki Meclis Araştırması
Mekanizmasının Değerlendirilmesi 136
İçindekiler 11
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
GÖRÜŞÜLEN MECLİS ARAŞTIRMA KOMİSYONU RAPORLARININ
HUKUK DEVLETİ İLKESİ BAKIMINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ
31 GENEL DEĞERLENDİRME 141
311 Cumhuriyet Senatosu’nda Görüşülen Araştırma Komisyonu
Raporları 142
3111 Cumhuriyet Senatosu’nda Görüşülen Araştırma Komisyonu
Raporlarının Konularına Göre Değerlendirilmesi142
3112 Cumhuriyet Senatosu’nda Görüşülen Araştırma Komisyonu
Raporlarının Dil ve Sayfa Sayılarına Göre Değerlendirilmesi 145
3113 Cumhuriyet Senatosu’nda Görüşülen Araştırma Komisyonu
Raporlarının Senatoda Bekleme Sürelerine Göre
Değerlendirilmesi145
3114 Cumhuriyet Senatosu’nda Görüşülen Araştırma Komisyonu
Raporlarının Çözüm Önerisi Sunup Sunmadıklarına Göre
Değerlendirilmesi146
312 Millet Meclisi’nde Görüşülen Araştırma Komisyonu Raporları 147
3121 Millet Meclisi’nde Görüşülen Araştırma Komisyonu
Raporlarının Önerge Sahiplerine Göre Değerlendirilmesi147
3122 Millet Meclisi’nde Görüşülen Araştırma Komisyonu
Raporlarının Konularına Göre Değerlendirilmesi149
3123 Millet Meclisi’nde Görüşülen Araştırma Komisyonu
Raporlarının Dil ve Sayfa Sayılarına Göre Değerlendirilmesi 152
3124 Millet Meclisi’nde Görüşülen Araştırma Komisyonu
Raporlarının Genel Kurulda Bekleme Sürelerine Göre
Değerlendirilmesi153
3125 Millet Meclisi’nde Görüşülen Araştırma Komisyonu
Raporlarının Çözüm Önerisi Sunup Sunmadıklarına Göre
Değerlendirilmesi154
3126 Millet Meclisi’nde Görüşülen Araştırma Komisyonu
Raporlarının Yasama Dönemlerine Göre Değerlendirilmesi 155
313 Millet Meclisi Millet Meclisi’nde ve Cumhuriyet Senatosu’nda
Görüşülen Araştırma Komisyonu Raporlarının Karşılaştırılması 157
3131 Sayıları Bakımından Millet Meclisi’nde ve Cumhuriyet
Senatosu’nda Görüşülen Araştırma Komisyonu Raporlarının
Karşılaştırılması 157
3132 Konuları Bakımından Millet Meclisi’nde ve Cumhuriyet
Senatosu’nda Görüşülen Araştırma Komisyonu Raporlarının
Karşılaştırılması 159
12 İçindekiler
3133 Kullanılan Dil Bakımından Millet Meclisi’nde ve Cumhuriyet
Senatosu’nda Görüşülen Araştırma Komisyonu Raporlarının
Karşılaştırılması 160
3134 Bekleme Süreleri Bakımından Millet Meclisi’nde ve
Cumhuriyet Senatosu’nda Görüşülen Araştırma Komisyonu
Raporlarının Karşılaştırılması 160
3135 Çözüm Önerisi Sunmaları Bakımından Millet Meclisi’nde ve
Cumhuriyet Senatosu’nda Görüşülen Araştırma Komisyonu
Raporlarının Karşılaştırılması 161
314 Millet Meclisi’nde ve Cumhuriyet Senatosu’nda Görüşülen Araştırma
Komisyonu Raporlarının Bir Bütün Olarak Değerlendirilmesi 162
3141 Görüşülen Araştırma Komisyonu Raporlarının Konularına
Göre Değerlendirilmesi 162
3142 Görüşülen Araştırma Komisyonu Raporlarının Dil ve Sayfa
Sayılarına Göre Değerlendirilmesi 163
3143 Görüşülen Araştırma Komisyonu Raporlarının Bekleme
Sürelerine Göre Değerlendirilmesi 163
3144 Görüşülen Araştırma Komisyonu Raporlarının Çözüm
Önerisi Sunup Sunmadıklarına Göre Değerlendirilmesi 163
315 Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Görüşülen Araştırma Komisyonu
Raporları 164
3151 Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Görüşülen Araştırma
Komisyonu Raporlarının Önerge Sahiplerine Göre
Değerlendirilmesi 164
3152 Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Görüşülen Araştırma
Komisyonu Raporlarının Konularına Göre Değerlendirilmesi 165
3153 Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Görüşülen Araştırma
Komisyonu Raporlarının Dil ve Sayfa Sayılarına Göre
Değerlendirilmesi 169
3154 Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Görüşülen Araştırma
Komisyonu Raporlarının Genel Kurulda Bekleme Sürelerine
Göre Değerlendirilmesi 171
3155 Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Görüşülen Araştırma
Komisyonu Raporlarının Çözüm Önerisi Sunup
Sunmadıklarına Göre Değerlendirilmesi 172
3156 Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Görüşülen Araştırma
Komisyonu Raporlarının Yasama Dönemlerine Göre
Değerlendirilmesi 173
316 1961 ve 1982 Anayasaları Dönemlerinde Görüşülen Araştırma
Komisyonu Raporlarının Karşılaştırılması 175
İçindekiler 13
3161 Konuları Bakımından 1961 ve 1982 Anayasaları
Dönemlerinde Görüşülen Araştırma Komisyonu Raporlarının
Karşılaştırılması 175
3162 Kullanılan Dil Bakımından 1961 ve 1982 Anayasaları
Dönemlerinde Görüşülen Araştırma Komisyonu Raporlarının
Karşılaştırılması 176
3163 Bekleme Süreleri Bakımından 1961 ve 1982 Anayasaları
Dönemlerinde Görüşülen Araştırma Komisyonu Raporlarının
Karşılaştırılması 177
3164 Çözüm Önerisi Sunup Sunmadıkları Bakımından 1961 ve
1982 Anayasaları Dönemlerinde Görüşülen Araştırma
Komisyonu Raporlarının Karşılaştırılması178
32 HUKUK DEVLETİ İLKESİ ÇERÇEVESİNDE DEĞERLENDİRME 178
321 Cumhuriyet Senatosu’nda Görüşülen Araştırma Komisyonu
Raporlarının Hukuk Devleti İlkesi Bakımından Değerlendirilmesi 179
322 Millet Meclisi’nde Görüşülen Meclis Araştırma Komisyonu
Raporlarının Hukuk Devleti İlkesi Bakımından Değerlendirilmesi 186
323 Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Görüşülen Meclis Araştırma
Komisyonu Raporlarının Hukuk Devleti İlkesi Bakımından
Değerlendirilmesi 187
3231 İnsan Haklarının Korunmasına Yönelik Raporların
Değerlendirilmesi198
3232 Keyfi Yönetimin Önlenmesine Yönelik Raporların
Değerlendirilmesi203
3233 Yönetilenlere Hukuki Güvenlik Sağlanmasına Yönelik
Raporların Değerlendirilmesi207
SONUÇ 211
KAYNAKÇA 223
EKLER
EK-1: CUMHURİYET SENATOSU’NDA GÖRÜŞÜLEN MECLİS ARAŞTIRMA
KOMİSYONU RAPORLARI VE ANALİZLERİ 253
EK-2: MİLLET MECLİSİ’NDE GÖRÜŞÜLEN MECLİS ARAŞTIRMA KOMİSYONU
RAPORLARI VE ANALİZLERİ 263
EK-3: TÜRKİYE BÜYÜK MİLLET MECLİSİ’DE GÖRÜŞÜLEN MECLİS ARAŞTIRMA
KOMİSYONU RAPORLARI VE ANALİZLERİ 271

ŞEKİLLER LİSTESİ
Şekil 1: Cumhuriyet Senatosu'nda Görüşülen Araştırma Komisyonu
Raporlarının Konularına Göre Dağılımı 142
Şekil 2: Millet Meclisi'nde Görüşülen Araştırma Komisyonu Raporlarının
Konularına Göre Dağılımı 150
Şekil 3: Millet Meclisi’nde Görüşülen Araştırma Komisyonu Raporlarının
Yasama Dönemlerine Göre Dağılımı 156
Şekil 4: Konuları Bakımından Millet Meclisi’nde ve Cumhuriyet
Senatosu’nda Görüşülen Araştırma Komisyonu Raporlarının
Karşılaştırılması 159
Şekil 5: Kullanılan Dil Bakımından Millet Meclisi’nde ve Cumhuriyet
Senatosu’nda Görüşülen Araştırma Komisyonu Raporlarının
Karşılaştırılması 160
Şekil 6: Millet Meclisi’nde ve Cumhuriyet Senatosu’nda Görüşülen
Araştırma Komisyonu Raporlarının Çözüm Önerileri Oranları
Bakımından Karşılaştırılması 161
Şekil 7: Bir Bütün Olarak Değerlendirildiğinde Görüşülen Araştırma
Komisyonu Raporlarının Konularına Göre Dağılımı 162
Şekil 8: Türkiye Büyük Millet Meclisi'nde Görüşülen Araştırma
Komisyonu Raporlarının Konularına Göre Dağılımı 165
Şekil 9: Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Görüşülen Araştırma
Komisyonu Raporlarının Dönemlerine Göre Ortalama Sayfa
Sayıları 171
Şekil 10: Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Görüşülen Araştırma
Komisyonu Raporlarının Dönemlerine Göre Ortalama Bekleme
Süreleri 172
Şekil 11: Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde Görüşülen Araştırma
Komisyonu Raporlarının Dönemlerine Göre Sayıları 173
Şekil 12: Konuları Bakımından 1961 ve 1982 Anayasaları Döneminde
Görüşülen Araştırma Komisyonu Raporlarının Karşılaştırılması 175
Şekil 13: Kullanılan Dil Bakımından 1961 ve 1982 Anayasaları
Dönemlerinde Görüşülen Araştırma Komisyonu Raporlarının
Karşılaştırılması 176
16 Şekiller Listesi
Şekil 14: Bekleme Süreleri Bakımından 1961 ve 1982 Anayasaları
Dönemlerinde Görüşülen Araştırma Komisyonu Raporlarının
Karşılaştırılması 177
Şekil 15: Çözüm Önerisi Sunma Oranları Bakımından 1961 ve 1982
Anayasaları Dönemlerinde Görüşülen Araştırma Komisyonu
Raporlarının Karşılaştırılması 178
Şekil 16: Hukuk Devleti İlkesini Gerçekleştirmeye Yönelik Türkiye’de Tüm
Zamanlarda Görüşülen Meclis Araştırma Komisyonu
Raporlarındaki Hukuk Devletiİlkelerinin Oranları 179
Şekil 17: Hukuk Devleti İlkesini Gerçekleştirmeye Yönelik TBMM’de
Görüşülen Meclis Araştırma Komisyonu Raporlarındaki Hukuk
Devleti İlkelerinin Dağılımı 187
Şekil 18: Yasama Dönemleri İtibariyle Hukuk Devleti İlkesine Yönelik
Türkiye Büyük Millet Meclisinde Görüşülen Meclis Araştırma
Komisyonu Raporları 197