^{Medeni Hukuk Açısından}Bizzat Karar Verme Hakkı_{Selbstbestimmungsrecht}

Doç. Dr. A. Dilşad KESKİN

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ 7

İÇİNDEKİLER 9

KISALTMALAR15

GİRİŞ .19

BİRİNCİ BÖLÜM

BİZZAT KARAR VERME HAKKI, İRADE ÖZERKLİĞİ İLE İLİŞKİSİ,

KİŞİLİK DEĞERİ NİTELİĞİ, KAPSAMI, KULLANILMASI VE SINIRLARI

1. KAVRAM, TARİHİ GELİŞİMİ VE HUKUKİ TEMELLERİ23

I- KAVRAM ve TERİM  23

A) KAVRAM 23

B) TERİM 26

II- TARİHİ GELİŞİMİ. 28

III- HUKUKİ TEMELLERİ 31

A) ULUSLARARASI HUKUKTA “SELF DETERMİNASYON” 31

B) ANAYASA HUKUKUNDA BİZZAT KARAR VERME HAKKI .33

1- Türk Anayasa Hukukunda Bizzat Karar Verme Hakkı . 33

2- İsviçre Anayasa Hukukunda Bizzat Karar Verme Hakkı  35

3- Alman Anayasa Hukukunda Bizzat Karar Verme Hakkı  37

4- Amerikan Anayasa Hukukunda Bizzat Karar Verme Hakkı. 39

C) MEDENİ HUKUKTA BİZZAT KARAR VERME HAKKI. 39

D) BORÇLAR HUKUKUNDA BİZZAT KARAR VERME HAKKI . 42

2. BİZZAT KARAR VERME HAKKININ İRADE ÖZERKLİĞİ İLE İLİŞKİSİ .45

3. BİZZAT KARAR VERMENİN KİŞİLİK DEĞERİ OLARAK NİTELENMESİ50

I- KİŞİLİK HAKKI VE KİŞİLİK DEĞERİ KAVRAMLARI 51

A) KİŞİLİK HAKKI. 51

B) KİŞİLİK DEĞERİ. 53

10 İçindekiler

II- KİŞİLİK DEĞERİ OLARAK BİZZAT KARAR VERME. 56

4. BİZZAT KARAR VERME HAKKININ KAPSAMI . 60

I- GENEL OLARAK  60

II- BİZZAT KARAR VERME HAKKININ GÖRÜNÜM BİÇİMLERİ 62

A) KİŞİNİN KENDİ HAYATI VE BEDENİ ÜZERİNDE BİZZAT

KARAR VERME HAKKI 62

B) CİNSEL BÜTÜNLÜK VE ÜREME FAALİYETİ ÜZERİNDE BİZZAT

KARAR VERME HAKKI 63

C) ENFORMASYONEL BİZZAT KARAR VERME HAKKI . 64

D) AİLENİN TESİSİ VE SÜRDÜRÜLMESİNE İLİŞKİN BİZZAT

KARAR VERME HAKKI 65

5. BİZZAT KARAR VERME EHLİYETİ. 65

I- GENEL OLARAK  65

II- AYIRT ETME GÜCÜ VE RIZA EHLİYETİ. 66

A) AYIRT ETME GÜCÜ 67

B) RIZA EHLİYETİ 71

C) TAM FİİL EHLİYETİ İLE BİZZAT KARAR VERME EHLİYETİ İLİŞKİSİ 77

6. BİZZAT KARAR VERME HAKKININ KULLANILMASI VE SINIRLARI 79

I- BİZZAT KARAR VERME HAKKININ KULLANILMASI . 79

II- BİZZAT KARAR VERME HAKKININ SINIRLARI 81

A) ANAYASAL SINIRLAR . 82

B) YASAL SINIRLAR 83

1- Dürüstlük Kuralları ve Hakkın Kötüye Kullanılması Yasağı . 84

2- Sözleşme Özgürlüğünün Sınırları . 86

a) Kanunun Emredici Hükümlerine Aykırılık 86

b) Genel Ahlaka Aykırılık 88

c) Kamu Düzenine Aykırılık 90

d) Kişilik Hakkı İhlali. 91

e) İmkânsızlık. 92

f) Sözleşme Yapma Zorunluluğu . 93

g) Şekil Zorunluluğu. 94

İçindekiler 11

İKİNCİ BÖLÜM

BİZZAT KARAR VERME HAKKININ ÖZNESİ VE KONUSU

7. BİZZAT KARAR VERME HAKKININ ÖZNESİ .97

I- GERÇEK KİŞİLER 97

A) AYIRT ETME GÜCÜNDEN YOKSUN OLANLAR 98

1- İsviçre Hukukunda Erişkinlerin Korunması. 98

2- Tedbir Vekaleti . 100

3- Türk Hukuku Bakımından Ayırt Etme Gücünün Yokluğu 102

B) KÜÇÜKLER ve YAŞLILAR. 105

1- Küçüklerin Bizzat Karar Verme Hakkı . 105

2- Yaşlıların Bizzat Karar Verme Hakkı 108

a) Yaşlılığın Fiil Ehliyetine Etkisi . 108

b) İstek Üzerine Kısıtlama 110

c) Alzheimer ve Demans 111

C) HASTALAR . 113

1- Genel Olarak. 113

2- Hasta Tasarrufu 114

3- Türk Hukukunda Hastanın Bizzat Karar Verme Hakkı  117

D) ENGELLİLER . 119

II- TÜZEL KİŞİLER  123

8. BİZZAT KARAR VERME HAKKININ KONUSU .128

I- HAYAT VE BEDEN BÜTÜNLÜĞÜ . 128

A) HAYAT . 128

1- Ötenazi . 129

a) Ötenazinin Tanımı . 129

b) Ötenazinin Türleri 130

c) Mukayeseli Hukukta Ötenaziye İlişkin Düzenlemeler . 134

d) Bizzat Karar Verme Hakkı Açısından Ötenazi. 139

12 İçindekiler

2- Geri Döndürme Yasağı (DoNotResuscitate-DNR). 145

3- İstenmeyen Doğum ve İstenmeyen Yaşam. 149

B) BEDEN BÜTÜNLÜĞÜ. 154

1- Tıbbi Müdahaleler 155

a) Paternalizm Karşısında Hasta Özerkliği . 155

b) Rızanın Geri Alınabilirliği . 157

c) Tedavinin Reddi. 158

d) Zorla Tedavi. 161

2- Organ Nakli  168

3- Ceset Üzerinde Tasarruf. 171

4- İnsan Üzerinde Bilimsel Araştırma ve Deneyler. 175

II- KİŞİSEL VERİLER . 180

A) KİŞİSEL VERİLER ÜZERİNDE BİZZAT KARAR VERME HAKKI 181

B) TÜRK HUKUKUNDA KİŞİSEL VERİLERİN KORUNMASI 184

1- Anayasal Koruma . 184

2- Kişisel Verilerin Korunması Kanunu . 185

C) UNUTULMA HAKKI 189

D) GENETİK VERİLER ÜZERİNDE BİZZAT KARAR VERME HAKKI . 194

1- Genel Olarak. 194

2- Genetik Kökeni Bilme Hakkı 196

3- Bilmeme Hakkı . 202

III- CİNSEL BÜTÜNLÜK VE ÜREME FAALİYETİ 203

A) CİNSEL BÜTÜNLÜK ÜZERİNDE BİZZAT KARAR VERME 204

1- Genel Olarak  204

2- Cinsel Yönelim 204

3- Cinsiyet Değiştirme  206

B) ÜREME HAKKI VE ÜREMEYE YARDIMCI TEDAVİ YÖNTEMLERİ . 209

1- Üreme Hakkı  209

a) Gebe Kalma Kararı. 209

b) Gebeliğin Sonlandırılması 212

İçindekiler 13

c) Üremenin Önlenmesi veya Üreme Fonksiyonunun

Sonlandırılması  214

2- Üremeye Yardımcı Tedavi Yöntemleri 215

a) ÜYTE Kullanımının Şartları. 216

b) Üçüncü Kişinin Üreme Hücrelerinin Kullanılması 217

c) Embriyonun Akıbeti Konusunda Bizzat Karar Verme

Hakkı 218

d) Embriyonun Sağlığını, Cinsiyetini ve Genetik Özelliklerini

Belirleme Hakkı . 221

e) Ortak Embriyonun Boşanmadan veya Diğer Eşin

Ölümünden Sonra Kullanılması . 222

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

BİZZAT KARAR VERME HAKKININ İHLALİ VE KORUNMASI

9. BİZZAT KARAR VERME HAKKININ İHLALİ.225

I- GENEL OLARAK  225

A) İRADE ÖZGÜRLÜĞÜNÜN İHLALİ 226

B) HAREKET ÖZGÜRLÜĞÜNÜN İHLALİ. 228

1- Yer Değiştirme Özgürlüğünün Kısıtlanması  228

2- Bedensel Özgürlüğün Kısıtlanması . 229

II- İHLAL ÖRNEKLERİ. 229

10. BİZZAT KARAR VERME HAKKININ KORUNMASI.235

I- GENEL KORUMA YOLLARI  235

A) ANAYASAL KORUMA . 235

B) MEDENİ HUKUK KAPSAMINDA KORUMA . 237

1- Hak Sahibine Karşı Koruma  237

2- Dava Yoluyla Koruma . 240

a) Hukuka Aykırılık Şartı. 240

b) Sınırlı Sayı Esasının Benimsenmemiş Olması . 242

c) Taraflar 243

14 İçindekiler

d) Dava Türleri. 243

aa- Önleme Davası . 243

bb- Durdurma Davası 245

cc- Tespit Davası  247

dd- Maddi Tazminat Davası  248

ee- Manevi Tazminat Davası  250

ff- Vekaletsiz İş Görme Davası. 253

3- Dava Dışı Yollarla Koruma 255

4- Kişilik Hakkını Koruyan Düzenlemelerin Bizzat Karar

Verme Hakkı Bakımından Değerlendirilmesi . 256

C) BORÇLAR HUKUKU KAPSAMINDA KORUMA 259

1- İrade Sakatlığı Halleri . 259

2- Temsil Yetkisinin Sınırlandırılması ve Kaldırılması . 262

3- Görme Engellilerin İmzası  263

D) TÜKETİCİ HUKUKU KAPSAMINDA KORUMA . 265

II- ÖZEL KORUMA YOLLARI  267

A) KİŞİSEL VERİLER ÜZERİNDE BİZZAT KARAR VERME HAKKININ

KORUNMASI . 267

B) CİNSEL BÜTÜNLÜK VE ÜREME FAALİYETİ ÜZERİNDE BİZZAT

KARAR VERME HAKKININ KORUNMASI  268

1- Cinsel Hayat ve Cinsiyet Üzerinde Bizzat Karar Verme

Hakkının Korunması . 269

2- Üreme Faaliyeti Üzerinde Bizzat Karar Verme Hakkının

Korunması 271

SONUÇ 273

KAYNAKÇA . 281