“Medenî Hukukta Dürüstlük Kuralı ve İyiniyetin Korunması” ismini taşıyan bu eserin konusu, temeli ahlaka dayanan, Roma Hukukuna kadar uzanan bir tarihçeye sahip olan, çağdaş hukukun ortak paydasını oluşturan ve günümüzde uluslararası ortak hukuk kuralları niteliğindeki dürüstlük kuralı ve iyiniyetin Medenî Hukukumuz çerçevesinde incelenmesidir. Bu inceleme, hukuk doktrini ile ilgilenenlere, hukuku uygulayanlara ve hukuku öğrenenlere bu çabalarında bir katkıda bulunmayı amaçlamaktadır.
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ III KISALTMALAR CETVELİ V GİRİŞ 1
Birinci Bölüm Dürüstlük Kuralı I. DÜRÜSTLÜK KAVRAMI ve TARİHSEL GELİŞİMİ 5 A. Antik Yunan ve Roma Felsefelerine Göre Dürüstlük Kuralı 5 B. Doğal Hukuk Anlayışında Dürüstlük Kuralı 9 C. Çağdaş Hukuk Anlayışında Dürüstlük Kuralı 11 D. Dürüstlük Kuralının Bazı Kavramlarla İlişkisi 14 1. Dürüstlük Kuralı ve Hakkaniyet 14 2. Dürüstlük Kuralı ve Adalet 17 3. Dürüstlük Kuralı ve Ahlaka Aykırılık 19 4. Dürüstlük Kuralı ve Kanuna Karşı Hile 23 5. Dürüstlük Kuralı ve Hakimin Kanunu Uygulaması 24 6. Dürüstlük Kuralı ve Haksız Fiil 25 II. MEDENİ KANUN ÇERÇEVESİNDE DÜRÜSTLÜK KURALI 27 A. Genel Açıklamalar 27 B. Dürüstlük Kuralının Ana Kaynağı 31 C. Dürüstlük Kuralının Uygulanmasında Genel Ölçüt 35 1. Objektif Rol Model 35 2. Subjektif Rol Model 37 D. Dürüstlük Kuralının Önemi 38 E. Dürüstlük Kuralının Uygulama Alanı 39 1. Genel Açıklamalar 39 2. Dürüstlük Kuralının Özellikleri 41 a.“İtiraz” Niteliği 41 b. Emredici Niteliği 43 c. İkincil Niteliği 48 d. Objektif ve Tamamlayıcı Nitelikleri 52 F. Farklı Hükümlerle Düzenlenmiş Olması 52 1. Dürüstlük Kuralını Düzenleyen Diğer Hükümlere Örnekler 53 a. Medenî ve Borçlar Kanunlarında 53 b. Ticaret Kanununda 55 c. Hukuk Muhakemeleri Kanununda 57 d. Kamu Hukukunda 57 G. Dürüstlük Kuralına Aykırılığın Sonuçları 58 III. HAKKIN KÖTÜYE KULLANILMA YASAĞI 61 A. Kavram ve Tarihçe 61 B. Hakkın Kötüye Kullanılmasının Hukuksal Niteliği 68 C. Hakkın Kötüye Kullanılma Yasağının Ortaya Çıkışı 69 1. Bireyci Hukuk Görüşü 70 2. Sosyal Hukuk Görüşü 71 D. Hakkın Kötüye Kullanılması Yasağının Ölçütleri 72 1. Ölçütlere İlişkin Görüşler 72 a. Sübjektif Görüş 73 b. Objektif Görüş 74 2. Somut Ölçütler 77 a. Meşru Menfaatin Bulunmaması 77 b. Menfaat İle Zarar Arasında Aşırı Oransızlık 78 c. Hakkın Amacına Aykırı Kullanılması 79 d. Karşı Hakkın Bulunması 80 e. Hakkın Kullanılmayacağı İzleniminin Bırakılması 81 f. Çelişkili Davranış 82 (1) Genel Açıklamalar 82 (2) Güvenin Sarsılması 85 (3) Hakkın Kullanılmayacağı İnancının Uyandırılması 86 (4) Karşı Tarafın Oyalanması 87 (5) Eskiden Var Olan Haksızlığa Sonradan (Geç) İtiraz 88 (6) Çelişkili Davranışa Örnekler 89 E. Hakkın Kötüye Kullanılmasının Unsurları 96 1. Hukuk Tarafından Tanınmış Bir Hakkın Varlığı 96 2. Dürüstlük Kuralına Aykırı Kullanma 97 3. Zarar Görme veya Zarar Tehlikesi 98 F. Hakkın Kötüye Kullanılmasının Yaptırımı 101 1. Genel Yaptırım 101 2.Özel Yaptırımlar 107 G. Şekil Eksikliği Yaptırımının Hakkın Kötüye Kullanılması ile Sınırlanması 110 1. Genel Açıklamalar 110 2. Tam veya Tama Yakın İfada Şekil Eksikliği 114 3. İfanın Yokluğunda Şekil Eksikliği 119 a. Şekil Eksikliğinin Hile ve Yaratılan Güvenle Oluşturulması 121 b. Şekil Eksikliğinin Üstün Konumdan Yararlanılarak Oluşturulmuş Olması 123 H. Dürüstlük Kuralına Dayalı Davalar 124 1. Tespit ve İptal 124 2. Önleme ve Eski Hale Getirme Davaları 126 3. Durdurma 127 4. Tazminat 128 5. Sözleşmeye Müdahale Talebi 132 IV. DÜRÜSTLÜK KURALI ile HAKKIN KÖTÜYE KULLANILMASI ARASINDAKİ İLİŞKİ 133 V. DÜRÜSTLÜK KURALI İLE HAKKIN KÖTÜYE KULLANILMASI YASAĞININ İŞLEVLERİ 137 A. Genel Açıklamalar 137 B. Kanunun Yorumlanması ve Boşluklarının Doldurulmasında 142 C. Kanuna Karşı Hilenin Önlenmesinde 145 D. Hukuksal İşlemlere İlişkin İşlevler 147 1. Genel Açıklamalar 147 2. Tüzel Kişilik Perdesinin Aralanmasında 149 3. Sözleşme Yapma Zorunluluğunda 150 E. Hukuksal İşlemlerin Yorumlanmasında 154 1. Genel Açıklamalar 154 2.Sözleşmelerin Yorumlanmasında Güven Teorisi 155 a. Klasik Güven Teorisi 155 b. Yeni Güven Teorisi 156 3. Yorum Çeşitleri 160 a. Basit Yorum (Açıklayıcı Yorum) 160 b. Tamamlayıcı Yorum 161 F. Dürüstlük Kuralından Doğan Yan Yükümlülükler 165 1. Genel Açıklamalar 165 2. Yan Yükümlülüklere İlişkin Görüşler 167 a. Etkili Sözleşme Teorisi 167 b. Borç İlişkileri Teorisi 167 c. Fiili Sözleşme Teorisi 169 d. “Temel Edimsiz Borç İlişkisi” Teorisi 170 e. Güven İlişkisi Teorisi 172 3. Culpa in Contrahendo Sorumluluğu 174 G. Sözleşmeden Doğan Borçların Belirlenmesinde 178 1. Sözleşme Yapma Zorunluluğunda 178 2. Sözleşmelerden Doğan Yan Borçlarda 180 3. Hukuksal İşlemlerin Tahvilinde 182 4. Sözleşme Benzeri Borç İlişkilerinde 183 H. Sözleşmelerin Değişen Koşullara Uyarlanmasında 184 1. Genel Açıklamalar 184 2. İşlem Temelinin Çökmesinde 185 a. Genel Açıklamalar 185 b. İşlem Temelinin Çöktüğünü Gösteren Ölçüt 188 c. İşlem Temelinin Çökmesine İlişkin Düzenlemeler 188 d. İşlem Temelinin Çökmesi’ne Girmeyen Durumlar 195 (1) Bilinen ve Bilinmesi Gereken Değişiklikler 195 (2) Rizikolu Sözleşmeler 196 (3) İfa Edilmiş Sözleşmeler 197 (4) Edim Dengesi Bozulmuş Sözleşmenin Teyidi 197 e. İşlem Temelinin Çökmesinin Hukuksal Sonucu 198 VI. MEDENÎ USUL HUKUKUNDA DÜRÜSTLÜK KURALI 199 A. Genel Açıklamalar 199 B. Tarafların Gerçeği Söyleme Yükümlülüğü 204 C. Usul Hukukunda Dürüstlük Kuralıyla İlgili Düzenlemeler 209
İkinci Bölüm İyiniyetin Korunması I. İYİNİYET KAVRAMI 217 A. Genel Açıklamalar 217 B. Kötüniyet 224 C. Kanunda İyiniyet Yerine Kullanılan Terimlere Örnekler 225 II. İYİNİYETİN KAYNAĞI VE TARİHSEL GELİŞMESİ 227 A. Genel Açıklamalar 227 B. Bona Fides Kavramı 228 C. Mukayeseli Hukukta İyiniyet 230 III. İYİNİYETİN KORUNMASININ NEDENLERİ 232 A. Genel Açıklamalar 232 B. Güvenin Korunması İhtiyacı 236 1. Kamu Yararı 236 2. Hukuksal İlişkinin Diğer Tarafının Hareket Tarzı 239 IV. İYİNİYETİN ROLÜ 240 A.Genel Açıklamalar 240 B. İyiniyetin İşlevine İlişkin Bazı Kanuni Örnekler 241 V. İYİNİYETİN UNSURLARI 254 A. Bilgisizlik veya Yanlış Bilgi 256 B. Özen Yükü 257 1. Genel Açıklamalar 257 2. Özen Yükünün Derecesi 259 3. Özen Yükünün Kapsamı 262 a. Kanun Gereği Bilme Yükümlülüğü 262 b. Resmi Sicilleri Bilme Yükümlülüğü 264 c. İlanı Gereken Hususları Bilme Yükümlülüğü 267 d. Hukuk Kurallarını Bilme Yükümlülüğü 267 (1) Genel Açıklamalar 267 (2) İyiniyeti Korunacak Kişide Aranan Özellikler 268 (3) Durumun Gereğinden Doğan Bilme Yükümlülüğü 272 VI. İYİNİYETİN İSPATI 273 A.Genel Açıklamalar 273 B. İyiniyet Karinesi 274 1. Genel Açıklamalar 274 2. İyiniyet Karinesinin Yapısı 276 3. İyiniyet Karinesinin Uygulanması 279 VII. İYİNİYETİN KORUNMASI 281 A. Genel Açıklamalar 281 B. İyiniyetin Korunmadığı Haller 283 C. İyiniyetin Korunduğu Haller 286 1. Genel Açıklamalar 286 2.Genel Sınırlandırma 288 3. Yorum ve Kıyasın İyiniyetin Korunmasına Etkisi 289 4. Zamanın İyiniyetin Korunmasına Etkisi 291 a. Genel Açıklamalar 291 b. Kötüniyetin İyiniyete Dönüşmesi 293 VIII. İYİNİYETİN ETKİLERİ 294 A. Sorumluluktan Kurtarma veya Sorumluluğu Sınırlama 294 B. Hakkın Kapsamını Genişletme veya Daraltma 295 C. Hukuksal Durum Sağlama 297 D. İyiniyetle Doğrudan Doğruya Hak Kazanma 297 1. Genel Açıklamalar 297 E. İyiniyetin Zamanaşımı İle Mülkiyeti Kazandırması 305 1. Taşınır Mülkiyetinde 305 2. Taşınmaz Mülkiyetinde 307 F. İyiniyet İsnadı 308 1. Çalıştırılanlar ve Yardımcı Şahıslarla İlgili İyiniyet İsnadı 308 2. Temsilciyle İlgili İyiniyet İsnadı 310 3. Tüzel Kişilerde İyiniyet İsnadı 311 a. Temsilcilerle İlgili İsnat 311 b. Organı Oluşturan Kişilerle İlgili İsnat 311 IX. İYİNİYETİN EKSİKLİĞİ 313 A. Genel Açıklamalar 313 B. Şekil Eksikliğinin İyiniyete Etkisi 314 DÜRÜSTLÜK KURALINA İLİŞKİN İÇTİHATLAR 317 İYİNİYETİN KORUNMASINA İLİŞKİN İÇTİHATLAR 361 KAYNAKÇA 389
