“Medenî Hukukun Hâkim Tarafından Uygulanması” adlı bu çalışmanın ana konusunu oluşturan hukukun hâkim tarafından uygulanması, tüm toplumlar ve hatta bir toplumu oluşturan tüm birey ve birimler için oldukça önemli bir konudur. Eserde, “Medenî Hukukun Kaynakları ve Kuralları” ,” Medenî Hukuk Kurallarının Uygulanması” ,” Medenî Hukuk Boşluklarının Hâkim Tarafından Doldurulması” ana başlıkları ele alınmıştır.
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ III KISALTMALAR CETVELİ V GİRİŞ 1
Birinci Bölüm Medenî Hukukun Kaynakları ve Kuralları
I. MEDENÎ HUKUKUN YÜRÜRLÜK KAYNAKLARI 3 A. Genel Açıklamalar 3 B. Medenî Hukukun Yazılı Kaynakları 6 1. Kanunlar 6 2. Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri 9 3. Kanun Hükmünde Kararname 10 4. Tüzükler 11 5. Yönetmelikler 12 6. Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararları 13 C. Örf ve Âdet Hukuku 13 1. Örf ve Âdet Hukukunun Doğuşu ve Gelişimi 13 2. Örf ve Âdet Hukukunun Tanımlanması ve İşlevi 16 3. Kanuna Aykırı Örf ve Âdet 17 4. Örf ve Âdet Hukukunun Yoruma Katkısı 18 5. Örf ve Âdet Hukukunun Unsurları 19 a. Maddi Unsur 20 b. Manevi Unsur 21 c. Hukuki Unsur 21 6. Örf ve Âdet Hukukunun Niteliği 22 7. Örf ve Âdet Hukukunun Çeşitleri 23 II. MEDENÎ HUKUK KURALLLARI 26 A. Medenî Hukuk Kurallarının Ana Özellikleri 26 1. Özgürlüğü Sınırlamaları 26 2. Genel ve Sürekli Olmaları 27 3. Dışa Vurulmuş Davranışları Düzenlemeleri 28 B. Medenî Hukuk Kurallarının Unsurları 30 1. Konu Unsuru 30 2. İrade veya Emir Unsuru 31 3. Yaptırım Unsuru 31 C. Medenî Hukuk Kurallarının Çeşitleri 32 1. Genel Olarak 32 2. Emredici Hukuk Kuralları 33 a. Kavram 33 b. Emredici Kuralların Düzenlenme Sebepleri 34 (1) Kamu Düzeninin Korunması 34 (2) Zayıfların Güçlülere Karşı Korunması 35 c. Emredici Kuralların Teşhisi 35 d. Emredici Kuralların Amaçları 37 e. Emredici Kuralların Yaptırımı 42 (1) Yokluk (Keenlemyekün) 43 (2) Kesin Hükümsüzlük (Butlan) 44 (3) İptal Edilebilirlik 47 (a) Düzelebilir Hükümsüzlük 50 (b) Bozulabilir Geçerlilik 51 3. Yedek Hukuk Kuralları 52 a. Tamamlayıcı Hukuk Kuralları 53 b. Yorumlayıcı Hukuk Kuralları 54 c. Tanımlayıcı Hukuk Kuralları 57 4. Düzen Kuralları 58 5. Sözleşmeden Doğan Hukuk Kuralları 59 III. MEDENÎ- BORÇLAR KANUNLARININ GENEL NİTELİKLİ HÜKÜMLERİ 60 A. Genel Açıklamalar 60 B. Medenî Kanun ile Borçlar Kanunu Arasındaki İlişki 64 C. Medenî Kanun ile Ticaret Kanunu Arasındaki İlişki 65 D. Genel Hükümlerle Genel Nitelikli Hükümler Arasındaki İlişki 68 E. Genel Nitelikli Hükümlerin Kapsamı 70 1. Genel Açıklamalar 70 2. Medenî Kanun m.5 Hükmünün Uygulanma Şartları 73 a. Özel Hukuk İlişkisinin Varlığı 73 b. Özel Düzenlemenin Bulunmaması 74 3. Medenî Kanun m. 5 Hükmünün Uygulanma Yöntemleri 74 a. Genel Nitelikli Hükümlerin Örnekseme Yoluyla Uygulanması 75 b. Genel Nitelikli Hükümlerin Yollama (Atıf) İle Uygulanmaları 78 4. Medenî Kanun m.5 Hükmünün Uygulanma Alanı 79 5. Kamu Hukukunda Uygulanma 80
İkinci Bölüm Medenî Hukuk Kurallarının Uygulanması
I. MEDENÎ HUKUK KURALLARININ YER BAKIMINDAN UYGULANMASI 81 A. Kanunların Yer Bakımından Uygulanması 81 1. Yersellik İlkesi 81 2. Şahsilik İlkesi 85 II. KANUNLARIN ZAMAN İTİBARİYLE UYGULANMASI 86 A. Kanunların Zaman İtibariyle Uygulanmasına İlişkin Teoriler 86 1. Klasik Teori 86 2. Modern Teoriler 89 B. Medenî Kanunun Zaman Bakımından Uygulanması 90 1. Genel Olarak 90 2. Medenî Kanunun Geçmişe Etkili Olmaması 93 3. Kazanılmış Haklar İlkesi 95 4. Kazanılmış Haklar İlkesinin İstisnaları 99 a. Kamu Düzenini ve Genel Ahlakı İlgilendiren Hususlar 99 b. Emredici Kurallara Aykırılık 102 c. İçeriği Kanunla Belirlenen İlişkiler 103 d. Henüz Kazanılmamış (Beklenen) Haklar 103 5. Yargılama Hukukunda Derhal Yürürlülük İlkesi 105 6. Kanunların Yürürlükten Kalkması 106 a. Kendiliğinden Yürürlükten Kalkma 107 b. İlga 107 c. Örtülü İlga 108 d. Anayasa Mahkemesi Kararı İle İptal 111 1. Üst Kanun (Lex Superior) İlkesi 112 2. Sonraki Kanun (Lex Posterior) ve Özel Kanun (Lex Specialis) İlkeleri 113 III. MEDENÎ KANUNUN SÖZÜYLE VE ÖZÜYLE UYGULANMASI 115 A. Genel Açıklamalar 115 B. Medenî Kanunun Sözüyle Uygulanması 119 1. Genel Açıklamalar 119 2. Kanun Hükmünün Sözü Bakımından Doğrudan Doğruya Uygulanması 123 3. Kanun Hükmünün Dolaylı Olarak Uygulanması 124 C. Medenî Kanunun Özüyle Uygulanması 126 D. Kanunun Yorumlanması 132 1. Yorum Kavramı 132 2. Yorum Türleri 134 a. Yorumu Yapan Makamlara Göre Yorum Türleri 134 b. Kapsamı Bakımından Yorumun Türleri 135 3. Kanunun Yorumunun Unsurları 136 a. Kanunun Metni 136 b. Kanunun Kenar Başlıkları ve Sistematiği 137 c. Kanunun Özü (Ruhu) ve Gayesi 139 d. Kanunun Yorumunda Tarihsel Kökler ve Yardımcı Araçlar 140 4. Yorum Yöntemlerine (Metodlarına) İlişkin Teoriler 142 a. Genel Olarak 142 b. Söze Göre (Lafzi) Yorum Yöntemi 144 c. Sübjektif Tarihsel Yorum Yöntemi 146 d. Objektif Tarihsel Yorum Yöntemi 147 e. Objektif Güncel Yorum Yöntemi 149 f. Serbest Yorum Yöntemi 150 g. Amaca Dayalı Yorum Yöntemi 151 5. Kanunun Yorumunda Yararlanılan Araçlar 152 a. Kanunun Örnekseme (Kıyas) Yoluyla Uygulanması 152 b. Kanunun Yollama (Atıf) Yoluyla Uygulanması 154 c. Kanunun Öncelik (Evleviyet) Yoluyla Uygulanması 159 d. Kanunun Zıt Anlam Bakımından Uygulanması 161 6. Medenî Kanun Tarafından Yorumda Benimsenen Esaslar 163 a. Yorumda Hükmün Amacından Yararlanma 166 b. Güncel Koşulların ve İhtiyaçların Yoruma Etkisi 167 c. Yorumda Kanunun Sisteminden Yararlanma 168 d. Yorumda Kanunun Hazırlık Çalışmalarından Yararlanma 170 e. Yorumun Yapıldığı Zamandaki İhtiyaçlar 171 f. “Karşıt Kavram Kanıtı” ndan Yararlanma 172 g. Öncelikle Uygulama Kuralından Yararlanma 173 h. Kıyasın Yoruma Etkisi 174
Üçüncü Bölüm Medenî Hukuk Boşluklarının Hâkim Tarafından Doldurulması
I. MEDENÎ KANUN BOŞLUKLARI 177 A. Genel Açıklamalar ve Kanun Boşluğu Kavramı 177 B. Kanun Boşluklarının Çeşitleri 182 1. Kanundaki Tam Boşluklar ve Kural İçi Boşluklar 182 2. Hukuk Boşluğu- Kanun Boşluğu 185 3. Kural İçi Boşluk-Kural Dışı Boşluk 185 II. HÂKİMİN HUKUK YARATMASI 193 A. Hâkime Hukuk Yaratma Yetkisi Tanımayan Görüşler 193 1. Şerhçi Okul 193 2. Kavram İçtihatçılığı 195 B. Hâkimin Hukuk Yaratmasını Kabul Eden Görüşler 196 1. Serbest Hukuk Okulu 196 2. Gaye Hukukçuluğu 197 C. Türk Medenî Kanunu Çerçevesinde Hâkimin Hukuk Yaratması 200 1. Hâkimin Hukuk Yaratmasının Şartları 202 a. Kanun Hükmünün Bulunmaması 202 b. Örf ve Âdet Hukukunun Bulunmaması 204 2. Hâkimin Hukuk Yaratma Yöntemi 205 3. Hâkimin Yararlandığı Kaynaklar 208 a. Genel Olarak 208 b. Doktrinden Yararlanma 211 c. Yargısal İçtihatlardan Yararlanma 217 d. Genel İlkelerden Yararlanma 219 4. Hâkimin Yarattığı Hukukun Niteliği 221 a. Genel Olarak 221 b. İçtihadı Birleştirme Kararlarının Bağlayıcılığı 222 III. HÂKİMİN TAKDİR YETKİSİ 224 A. Takdir Yetkisinin Nedeni 224 B. Takdir Yetkisinin Önemi 225 C. Takdir Yetkisini Tanıma Tarzı 228 D. Takdir Yetkisinin Kapsamı 232 E. Takdir Yetkisinin Türleri 234 1. Olayları Takdir Yetkisi 234 2. Hukuksal Sonucu Takdir Yetkisi 235 3. Olguları ve Sonucu Takdir Yetkisi 236 F. Takdir Yetkisini Belirleme Yöntemleri 238 1. Takdir Yetkisinin Açıkça Belirtilmiş Olması 238 2. Takdir Yetkisine Yollamada Bulunulması 240 3. Kanunun Yazılış Tarzıyla Yaratılan Takdir Yetkisi 241 a. “Koşullara, Özel Hallere, Hakkaniyete” Yollama 241 b. “Durumun Gereğine” ve “Önemli Nedenlere” Yollama 243 4. Takdir Yetkisi Doğuran Diğer Durumlar 245 5. Takdir Yetkisini Kullanma Yöntemi 245 a. Genel Açıklamalar 245 G. Takdir Yetkisinin Sınırları 247 1. Dış Sınırlar 247 2. İç Sınırlar 248 a. “Adalet” Kavramı 250 b. Hakkaniyet Kavramı 250 H. Takdir Yetkisi Yargı Denetimi 255 1. Genel Açıklamalar 255 2. Üst Yargı Denetiminin İşlediği Durumlar 256 İ. Takdir Yetkisinin Benzer Kurumlardan Farkı 258 1. İdari Takdir Yetkisinden Farkı 258 2. Takdir Yetkisinin Hukuk Yaratmadan Farkı 259 3. Takdir Yetkisinin Dürüstlük Kuralından Farkı 260 J. Takdir Yetkisinin Kullanılmasında Dikkat Edilecek Hususlar 261 1. Ön Yargılardan Kurtulmak 261 2. Menfaatlerde Hakkaniyete Uygun Denge Sağlamak 262 3. Benzer Durumlara Uygulanabilir Çözüm Bulmak 263 4. Takdir Yetkisine İlişkin Yargıtay Kararları 264 SONUÇ 267 KAYNAKÇA 271
