Medeni Hukukun Temel Kavram ve Kurumları

Dr. Öğr. Üyesi Yalçın KAVAK

İkinci baskısı yapılan bu eserin temel amacı, hukukumuzda geniş ve önemli bir yeri olan Medenî Hukukun temel kavram ve kurumlarını Türk Medenî Hukuk Teorisi çerçevesinde incelemektir.  Hem Medenî Hukuk ve Özel Hukuku hem de Kamu Hukuku yönünden önemli bir yere sahip olan ve ayrıca hukuk felsefesi, hukuk sosyolojisi ve hukuk tarihi ile ilgili araştırmalara da hizmet eden konu kapsamında “Hukuk Kavramı” , “ Medeni Hukuk Kuralları”, “Hakka İlişkin Temel Kavram ve Kurumlar” , “Dürüstlük Kuralı” , “Hakkı Kazandıran ve Kaybettiren İşlemler”, “Hakların Korunması” alt başlıkları ele alınmıştır.

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ V
İKİNCİ BASI İÇİN ÖNSÖZ VII
KISALTMALAR CETVELİ IX

Birinci Bölüm
HUKUK KAVRAMI

I.   HUKUKUN TANIMI VE AMAÇLARI 1
II. HUKUKUN ÇEŞİTLİ ANLAMLARI 4
1. Tarihi Hukuk 4
2. Pozitif Hukuk 4
3. Yazılı Hukuk 5
4. Örf ve Adet Hukuku 5
5. İdeal Hukuk 6
6. Hukukun Amaçları 6
III.  HUKUK VE SOSYAL YAŞAMI DÜZENLEYEN DİĞER KURALLAR 8
A. Din Kuralları 8
B. Ahlak ve Etik Kurallar 10
1. Ahlak Kuralları 10
2. Etik Kurallar 14
C. Gelenek (Örf ve Adet) Kuralları 15
D. Görgü (Muaşeret) Kuralları 16
E. Hukuk Kuralları 17
IV. HUKUK KURALLARINDA YAPTIRIM 18
A. Yaptırımın Tanımı 18
B. Yaptırım Türleri 19
1. Ceza 19
2. Tazminat 20
a. Maddi Tazminat 20
b. Manevi Tazminat 21
1. Geçersizlik (Hükümsüzlük-Mutlak Butlan) Yaptırımı 22
2. Yokluk Yaptırımı 23
3. Cebri İcra 24
V. HUKUK SİSTEMLERİ 24
A. Roma-Cermen Hukuk Sisteminin Etkisindeki Hukuk Sistemleri 24
B. İslam Hukuk Sistemi  28
C. Anglo-Sakson (Common Law) Hukuk Sistemi 30
D. Sosyalist Hukuk Sistemi 31
VI. HUKUKUN DALLARI 32
A. İç Hukuk-Uluslararası Hukuk 33
B. Maddi Hukuk-Usul Hukuku (Yargılama Hukuku) 33
C. Kamu Hukuku - Özel Hukuk 34
1. Genel Olarak 34
2.  Kamu Hukukunun Dalları 35
a. Anayasa Hukuku 35
b. İdare Hukuku 36
c. Ceza Hukuku ve Ceza Yargılaması Hukuku 36
d. Devletler Genel Hukuku 38
e.  Mali Hukuk 38
3. Özel Hukukun Dalları 39
a. Medenî Hukuk 39
(1) Başlangıç Hükümleri 40
(2) Kişiler Hukuku 41
(3) Aile Hukuku 41
(4) Miras Hukuku 42
(5) Eşya Hukuku 42
(6) Borçlar Hukuku 43
b. Ticaret Hukuku 43
c.  Devletler Özel Hukuku 44
d. Medenî Yargılama (Usul) Hukuku 45
e. İcra ve İflas (Takip) Hukuku 46
f. İş Hukuku 46
g.  Fikir Ve Sanat Eserleri Hukuku 47
VII. MEDENİ HUKUK ALANININ KANUNLAŞTIRILMASI 47
A. Kanunlaştırma Kavramı 47
B. Kanunlaştırma Metodu 48
C. Kanunlaştırma Nedenleri 49
VIII. MEDENÎ HUKUKUN ANLAMI 50
IX. İSVİÇRE MEDENÎ KANUNUNUN YAPILIŞI VE ÖZELLİKLERİ 52
A. İsviçre Medenî Kanununun Yapılışı 52
B. İsviçre Medenî Kanununun Özellikleri 54
X. TÜRK MEDENÎ KANUNUNUN KABULÜ 55
A. Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Kanunlaştırma Hareketleri 55
B.  İlk Medenî Kanunun Yapılışı 56
C.  4721 Sayılı Türk Medenî Kanununun Kabulü 58
XI. MEDENÎ HUKUK İLE MEDENÎ KANUN ARASINDAKİ İLİŞKİ 61
A. Türk Medenî Kanunu ile Türk Borçlar Kanunu Arasındaki İlişki 62
B. Türk Medenî Kanunu ile Türk Ticaret Kanunu Arasındaki İlişki 63
XII. TÜRK MEDENÎ KANUNU’NDAKİ ÖNEMLİ DEĞİŞİKLİKLER 66
XIII. 6098 SAYILI TÜRK BORÇLAR KANUNU İLE GETİRİLMİŞ ÖNEMLİ DEĞİŞİKLİKLER 69
XIV. TÜRK MEDENÎ KANUNU’NUN ANA ÖZELLİKLERİ 71
A. Türk Medenî Kanunu’nun Laik Karakteri 71
B. Türk Medenî Kanununun Demokratik Karakteri 72
C. Türk Medenî Kanununun Eşitlik İlkesini Benimsemesi 72
D. Türk Medenî Kanunu Genel Nitelikli Düzenlemeyi Tercih Etmesi 73
E. Türk Medenî Kanununun Hâkime Geniş Takdir Yetkisi Tanıması 74
F. Türk Medenî Kanununun Çağdaş Niteliği 74
XV. MEDENİ HUKUKUN YAZILI KAYNAKLARI 75
A. Genel Olarak 75
B.  Kanunlar 76
C.  Kanun Hükmünde Kararnameler ve Cumhurbaşkanlığı Kararnameleri 77
D. Tüzükler 79
E. Yönetmelikler (Talimatnameler) 79
F. Medenî Hukukun Yardımcı Kaynakları 80
1. Yargı Kararları 80
2. Yargıtay İçtihadı Birleştirme Kararları 81
3. Bilimsel Görüşler (İlmi İçtihatlar) 82
XVI. MEDENİ HUKUKUN YAZILI OLMAYAN KAYNAKLARI 83
A. Genel Olarak 83
B. Örf ve Adet Hukukunun Unsurları 86
1. Maddi (Objektif ) Unsur 86
2. Manevi (Sübjektif)  Unsur 87
3. Hukuksal Unsur 87
C. Örf ve Adet Hukukunun Rolleri 89
1. Tamamlayıcı Rol 89
2. Belirtici Rol 90
3. Yorumlayıcı Rol 91
D. Örf ve Adet Hukukunun İlga Edici Rolü 93

İkinci Bölüm
MEDENÎ HUKUK KURALLARI

I. MEDENÎ HUKUK KURALLARININ ANA ÖZELLİKLERİ 95
A. Medenî Hukuk Kurallarının Soyut, Genel ve Sürekli Nitelikte Olması 95
B. Medenî Hukuk Kurallarının Dışa Vurulmuş Davranış ve İlişkileri Düzenlemesi 96
C. Medenî Hukuk Kurallarının Hukuksal Olgu ve Sonuç İçermesi 97
D. Medenî Hukuk Kurallarının Kişi Davranışlarını Düzenlemesi 97
E. Medenî Hukuk Kurallarının Maddi Yaptırıma Bağlanması 98
II. MEDENÎ HUKUK KURALLARININ NİTELİKLERİNE GÖRE TASNİFİ 99
A. Emredici Kurallar 99
B. Yedek Kurallar 102
1. Tamamlayıcı Kurallar 103
2.  Yorumlayıcı Kurallar 104
C. Tanımlayıcı Kurallar 106
D. Düzen Kuralları 108
III. MEDENÎ KANUNUN  YER BAKIMINDAN UYGULANMASI 109
A. Yersellik (Mülkilik) İlkesi 109
B. Şahsilik İlkesi 110
IV. MEDENÎ KANUNUN  ZAMAN BAKIMINDAN UYGULANMASI 112
A. Kanunların Yürürlüğe Girmesi 112
B. Kanunların Yürürlükten Kalkması 113
1. Kendiliğinden Yürürlükten Kalkma 114
2.  İlga 114
a. Örtülü İlga 115
b. Anayasa Mahkemesi Kararıyla Yürürlükten Kaldırma (İptal) 116
C.  Kanunların Geriye Yürümemesi İlkesi 117
1.  Kazanılmış Haklar İlkesi 117
2.   Kazanılmış Haklar İlkesinin İstisnaları 119
a.  Henüz Kazanılmamış (Beklenen) Haklar 120
b. Kamu Düzeni ve Genel Ahlaka İlişkin Hususlar 121
c. Emredici Kurallara Aykırı Durumlar 122
d.  Ceza Kanunlarının Geçmişe Uygulanılması 123
e.  Yargılama Hukukunda Derhal Yürürlük İlkesi 124
V.   MEDENÎ HUKUK KURALLARININ UYGULANMASINDA ÇATIŞMA 125
A.  Üst Kanun (Lex Superior) İlkesi 126
B. Sonraki Kanun (Lex Posterior) ve Özel Kanun (Lex Specialis) İlkeleri 127

VI. MEDENÎ HUKUK KURALLARININ YORUMLANMASI 129
A. Genel Olarak 129
B. Yorum Teorileri 131
1. Klasik Yorum Teorisi (Sübjektif Yorum Teorisi) 131
2. Modern Yorum Teorisi (Objektif Yorum Teorisi) 131
C. Yorum Yöntemleri 132
1. Sözel (Lafzî) Yorum Yöntemi 132
2. Sistematik Yorum Yöntemi 133
3. Sübjektif Tarihsel Yorum Yöntemi 133
4. Objektif Tarihsel Yorum Yöntemi 134
5. Amaca Göre Yorum Yöntemi 134
6. Medenî Kanun Tarafından Benimsenen Yorum Yöntemi 136
a. Yorumda Kanunun Sisteminden Yararlanma 138
b. Yorumda “Karşıt Kavram Kanıtı” ndan Yararlanma 139
c. Yorumda Öncelikle (Evleviyetle) Uygulama Kuralından Yararlanma 140
d. Yorumda Kanunun Hazırlık (Kanunlaştırma) Çalışmalarından Yararlanma 141
e. Yorumda Hükmün Amacından Yararlanma 142
f. Güncel Koşulların ve İhtiyaçların Yoruma Etkisi 143
g. Kıyasın Yoruma Etkisi 144
h. Kenar Başlıkların Yoruma Etkisi 146

Üçüncü Bölüm
HAKKA İLİŞKİN TEMEL KAVRAM VE KURUMLAR

I. HAK KAVRAMI 147
II. HAKKI AÇIKLAYAN TEORİLER 149
A. İrade Teorisi 149
B. Menfaat Teorisi 150
C. Karma Teori 150
III. HAKKIN TÜRLERİ 151
A. Doğdukları Hukuk Dalına Göre Hakkın Türleri 151
1. Kamu Hakları 152
a.  Koruyucu Haklar 152
b. İsteme Hakları 152
c. Katılma Hakları 153
2.  Özel Hukuk Hakları 153
B. İleri Sürülebileceği Çevreye Göre Haklar 154
1.  Mutlak Haklar 154
a. Kişiler Üzerindeki Mutlak Haklar 155
(1) Kişilik Hakları 156
(2) Mutlak Aile Hakları 157
b. Eşya (Maddi Mallar) Üzerindeki Mutlak Haklar (Ayni Haklar) 158
(1) Ayni Haklar (Mülkiyet Hakkı) 160
(a) Bütünleyici Parça 161
(b) Eklenti 162
(2) Sınırlı Ayni Haklar 162
(a) İrtifak Hakları 163
(b) Rehin Hakları 164
(c) Taşınmaz Yükü 166
c.  Fikrî Haklar 167
2. Nisbi Haklar 170
a.  Alacak Hakkı 170
b. Diğer Nisbi Haklar 171
c. Etkisi Kuvvetlendirilmiş Nisbi Haklar 172
C.  Konularına Göre Haklar 175
1.  Malvarlığı Hakları 175
2. Şahısvarlığı Hakları 176
D. Kullanma Yetkisi Bakımından Hakların Tasnifi 177
1. Şahsen Kullanılması Zorunlu Haklar 177
2. Şahsen Kullanılması Zorunlu Olmayan Haklar 181
E.  Amaçlarına (Kullanılma Etkisine) Göre Özel Hakların Tasnifi 181
1.  Sıradan Haklar (Yalın Haklar) 181
2. Yenilik Doğuran Haklar 182
a. Genel Olarak 182
b. Yenilik Doğuran Hakların Çeşitleri 183
(1) Kurucu Yenilik Doğuran Haklar 183
(2)  Değiştirici Yenilik Doğuran Haklar 185
(3) Bozucu Yenilik Doğuran Haklar 186
c. Yenilik Doğuran Hakların Kullanılması 187
d. Yenilik Doğuran Hakların Ortak Özellikleri 188
(1) Yenilik Doğuran Hakların Kullanılmakla Tükenmesi 188
(2) Yenilik Doğuran Hakların Kullanıldıktan Sonra Geri Alınamaması 188
(3) Yenilik Doğuran Hakların Kullanılmasının Şarta Bağlanamaması 189
(4) Yenilik Doğuran Hakların Hak Düşürücü Süreye Bağlı Olması 191
F.  Bağımlılık Yönünden Haklar 192
1. Bağımsız Haklar 192
2. Bağlı Haklar 192
a. Alacağa Bağlı Haklar 193
b. Borç İlişkisine Bağlı Haklar 193
c. Eşyaya Bağlı Haklar 194
d. Bir Topluluğa Mensup Olmaktan Kaynaklanan Haklar 195
IV.  HAKLARIN KAZANILMA TARZI 195
A. Aslen Kazanma 195
B. Devren Kazanma 197
C. Tesisen Kazanma 199
V.  HAKLARIN KAZANILMASINDA İYİNİYET 199
A. Genel Olarak 199
B. İyiniyetin Korunmasının Nedenleri 201
C. İyiniyetin Etkileri 203
1. Sorumluluktan Kurtarma 204
2. Hakkın Kapsamını Genişletme 204
3. Hukuksal Durum Sağlama 205
4. Doğrudan Doğruya Bir Hakkı Kazandırma 206
5. Kazanılan Hakkı Koruma 208
6. Zamanaşımı İle Mülkiyeti Kazandırma 209
a. Taşınır Mallarda Zamanaşımı Yolu ile Mülkiyeti Kazandırma 209
b.  Taşınmaz Mallarda Zamanaşımı İle Mülkiyeti Kazandırma 210
D.  İyiniyetin Unsurları 211
1. Genel Olarak 211
2. Bilgisizlik veya Yanlış Bilgi Unsuru 212
3. Hoş Görülebilme Unsuru 212
a. Yasal Bilme Yükümlülüğü 213
b. Yasa Gereği İlan Edilmesi Zorunlu Olan Konular 214
c. Açıklık İlkesi Uyarınca Tutulan Siciller 214
d. Hukuk Kuralları İle İlgili Bilgisizlik 215
(1) Genel Olarak 215
(2) Tam Ehliyetsizlerle İlgili Bilgisizlik 216
(3) Sınırlı Ehliyetsizlerle Yapılan İşlemlerde Bilme Yükümlülüğü 216
(4) Durumun Gereğinden Kaynaklanan Bilme Yükümlülüğü 217
E.  İyiniyetin Korunmasının Koşulları 218
1.  Korumanın Yasa Tarafından Öngörülmüş Olması 219
2. İyiniyetin Yasaca Korunan Kişide Bulunması 220
3.  Kişinin Belirli Bir Zamanda İyiniyetli Olması 221
F. İyiniyet Karinesi 222
G. İyiniyetin Eksikliği 224
H. Yargıtay’ın İyiniyete İlişkin Bazı Yorumları 225
VI. HAKLARIN KAYBEDİLME TARZI 226
A. Genel Olarak 226
1. Hakkın Nisbi Kaybı 226
2. Hakkın Mutlak Kaybı 227
B. Hakların Kaybında Zamanaşımının Etkisi 228
1.   Kaybettirici Zamanaşımı Kavramı 228
2.  Zamanaşımı Savunmasının Bir Defî Olması 229
3.  Genel Zamanaşımı Süresi 230
C.  Hakkın Kaybında “Hak Düşürücü Sürenin” Etkisi 234
1. ‘’Hak Düşürücü Süre’’ Kavramı 234
2. Hak Düşürücü Sürelerin Koşulları 236
3. Hak Düşürücü Sürelerin Nitelikleri 237
4. Hak Düşürücü Sürenin Etki ve Sonuçları 237
5. Hak Düşürücü Sürelere Örnekler 238

Dördüncü Bölüm
DÜRÜSTLÜK KURALI

I. DÜRÜSTLÜK KURALININ ANA KAYNAĞI 241
II.  DÜRÜSTLÜK KAVRAMI 242
III. DÜRÜSTLÜK KURALININ UYGULANMASINDA ÖLÇÜT/
“ROL MODEL” 244
IV. DÜRÜSTLÜK KURALININ KAPSAMI VE NİTELİKLERİ 245
A.Dürüstlük Kuralının Kapsamı 245
B. Dürüstlük Kuralının Nitelikleri 246
1. Dürüstlük Kuralının İleri Sürülmesinin Niteliği 246
2. Dürüstlük Kuralının Genel ve İkincil Nitelikte Olması 247
a. Dürüstlük Kuralının Emredici Niteliği 249
b. Dürüstlük Kuralının Kendiliğinden Nazara Alınması 249
c. Dürüstlük Kuralının Objektif ve Tamamlayıcı Niteliği 250
d. Dürüstlük Kuralının Başka Hükümlerle Öngörülmesi 250
V. HAKKIN KÖTÜYE KULLANILMA YASAĞI 252
A. Genel Olarak 252
B. Hakkın Kötüye Kullanıldığını Gösteren Haller 255
1. Bir Hakkın Kullanılmasında Meşru Bir Menfaatin Bulunmaması 255
2. Menfaat İle Zarar Arasında Aşırı Oransızlık Bulunması 256
3. Çelişkili Davranışta Bulunma 257
4.  Hakkın Tanınma Amacına Aykırı Kullanılması 262
a. Genel Olarak 262
b. Tüzel Kişilik Perdesinin Aralanması 264
5. Hakkın İleri Sürülmesine Engel Bir Karşı Hakkın Bulunması 265
6. Uzun Süre Sessiz Kalma 265
C. Hakkın Kötüye Kullanılmasının Yaptırımı 266
VI. DÜRÜSTLÜK KURALININ UYGULANMA ALANLARI 270
A. Genel Olarak 270
B. Kanunun Yorumlanması ve Boşluklarının Doldurulmasında 271
C. Kanuna Karşı Hilenin Önlenmesinde 273
D.Hukuksal İşlemler ve Sözleşmeler İle İlgili Uygulamalar 275
E. Sözleşme Yapma Zorunluluğunda 275
F. Sözleşme Görüşmelerinde (Culpa in Contrahendo’da) 278
1. Genel Olarak 278
2. Sözleşme Öncesi Görüşmelerde 279
G. Sözleşmelerin Yorumlanmasında 281
1.Klasik Güven Teorisi 282
2.Yeni Güven Teorisi 283
H. Sözleşmelerin Tamamlanmasında 286
I. Sözleşmeden Doğan Borçların Belirlenmesinde 289
K. Sözleşmelerin Uyarlanmasında 291
L.Sözleşme Benzeri Borç İlişkilerinde 295
M.Sözleşme Öncesi İlişkilerden Sorumlulukta (Culpa İn Contrahendo’da) 296
N. Sözleşmenin Art Etkisi Teorisinde 298
O. Etkili Sözleşme Teorisinde 298
P. Edim Yükümünden Bağımsız Borç İlişkileri Teorisinde 299
R.Fiili Sözleşme Teorisinde 300
S.Tahvil 301

Beşinci Bölüm
HAKKI KAZANDIRAN VE KAYBETTİREN İŞLEMLER

I. GENEL OLARAK 303
A. Hukuksal Olay 303
B. Hukuksal Eylem (Fiil) 304
C. İrade Açıklamaları 306
1. Hukuksal İşlemler 307
2. Hukuksal İşlem Benzeri Fiiller 308
3. Bilgi (Tasavvur Açıklamaları) 309
4. His Açıklamaları 309
II. HUKUKSAL İŞLEMLER 310
A. Genel Olarak 310
B. Hukuksal İşlemlerin Unsurları 311
1. İrade Açıklaması 311
a. İrade Açıklaması Kavramı 311
b. İrade Açıklamalarının Çeşitleri 314
(1) Açık - Örtülü İrade Açıklamaları ve Susma 314
(2) Yönetilmesi Gereken ve Gerekmeyen İrade Açıklamaları 315
a. İrade Beyanlarının Şekle Bağlı Olup Olmaması 318
b. İrade Açıklaması İle Hedeflenen Sonucun Tanınması 319
C.  Hukuksal İşlemlerin Türleri 320
1. Medenî Hukukun Alanlarına Göre Hukuksal İşlemler 320
2. Hayatta ve Öldükten Sonra Etki Doğurmaları Bakımından 320
3. Taraflarına Göre Hukuksal İşlemler 321
a. Tek Taraflı Hukuksal İşlemler 321
b. İki veya Çok Taraflı Hukuksal İşlemler (Sözleşmeler ve Kararlar) 321
4. Etki Doğurdukları Alan Bakımından 323
5.  Malvarlığına Yaptıkları Etkiye Göre Hukuksal İşlemler 323
a. Borçlandırıcı İşlem (Taahhüt İşlemleri) 323
b. Tasarruf İşlemi 325
c. Kazandırıcı İşlem 327
(1)  Genel Olarak 327
(2)  Karşılıklı ve Karşılıksız Kazandırıcı İşlemler 328
(3) Kazandırıcı İşlemin Hukuksal Nedeni 329
D. Hukuksal İşlemlerin Geçersizliği 330
1. Yokluk 331
2. Kesin Hükümsüzlük 332
3. İptal Edilebilirlik (Nispi Butlan) 335
a. Düzelebilir Hükümsüzlük 337
b. Bozulabilir Geçerlilik 337
4. Noksanlık (Askıda Geçersizlik) 338
5. Kısmi Geçersizlik 341

Altıncı Bölüm
HAKLARIN KORUNMASI

I.  HAKKIN BİZZAT SAHİBİ TARAFINDAN KORUNMASI 343
A. Haklı Savunma (Meşru Müdafaa) 343
1. Haklı Savunma Kavramı 343
a. Haklı Savunmanın Şartları 345
2. Zorda Kalma (Iztırar Hali) 346
3. Kendi Hakkını Korumak İçin Kuvvet Kullanma 348
II.  HAKLARIN MAHKEMELER VASITASIYLA KORUNMASI 349
A. Genel Olarak 349
1. Talep Hakkı 350
2. Dava Hakkı 352
a. Medenî Hukuk İle İlgili Dava Çeşitleri 353
(1) Eda Davaları 354
(2) Tespit Davaları 355
(3) Yenilik Doğuran (İnşai) Davalar 356
b. Savunma 358
(1) İnkâr ve Dava Sebebinin İnkârı 358
(2) Maddi Hukuka Dayanan Savunmalar 359
(a) İtiraz Savunması 359
(b) Defî Savunması 359
c. Cebri İcra 361
KAYNAKÇA 365
KAVRAM DİZİNİ 377