Medeni Hukukun Uygulanmasında Yöntem

Prof. Dr. Halil AKKANAT

İÇİNDEKİLER

TAKDİM .. III

KISALTMALAR CETVELİ . XIII

§1. HUKUK EĞİTİMİNDE TEMEL ESASLAR

I. Medeni Hukuk Eğitiminde Olay Çözümünün Yeri ve Önemi 1

II. Hukuk Eğitiminde Kullanılan Temel Araçlar .. 3

A. Mevzuat derlemeleri 4

B. Ders kitapları .. 7

C. Pratik çalışma ve mahkeme kararı derleme kitapları 8

D. Şerhler . 8

E. Monografiler ve makaleler . 10

F. Hukuk terimleri sözlüğü . 10

G. Dijital kaynaklar 11

III. Hukuk Metodolojisi Nedir ve Ne İşe Yarar? . 14

IV. Medeni Kanun’un Uygulanması 18

V. Hukuk Eğitiminde Sınavların Yeri ve Amacı . 19

VI. İçerik Olarak Sınav Yöntemleri .. 24

A. Genel bilgiler .. 24

B. Sınav tarzı olarak “klasik yöntem” ve “olay çözüm tekniği” . 26

1. Genel bilgiler. 26

2. İddia ve savunmaların değerlendirilmesi açısından .. 29

3. İlgili hukuk kuralının tespit edilmesi açısından .. 31

4. İlgili hukuk kuralının içeriğinin aydınlatılması açısından .. 32

5. Altlama faaliyeti ve sonuç aşaması açısından 34

§2. OLAY ÇÖZÜM TEKNİĞİ

I. Temel Esaslar .. 35

II. Lisans Sınavlarında Olay Çözüm Tekniği . 38

III. Yazı ile İfade Yöntemi 39

IV. Olay Çözümünde Takip Edilmesi Gereken Aşamalar (Adımlar) .. 46

A. İlgili hukukî sorunun belirlenmesi .. 46

1. Maddi vakıaların tespiti açısından 46

2. Kim, kimden, neyi, hangi sebeple ve hangi süre içerisinde isteyebilir? .. 49

B. Uygulanma ihtimali bulunan hukuk kuralı/kurallarının belirlenmesi . 57

1. Genel bilgiler. 57

2. İlgili (yazılı) hukuk kuralı 61

3. İlgili (yazılı olmayan) hukuk kuralı: Örf ve âdet hukuku .. 75

C. İlgili hukuk kuralının içeriğinin aydınlatılması .. 79

1. Genel bilgiler. 79

2. Yazılı hukuk kuralları . 82

a. Yazılı hukuk kuralının içeriğinin birden fazla hukuk normundan anlaşılması 88

b. Hüküm içi boşlukların doldurulması . 90

3. İçtihat ve örf âdet hukuku kaynaklı hukuk kuralları 93

4. Hukukun temel ilkeleri ve genel hükümler 96

D. Hukuk kuralının somut olaya uygulanması (“altlama” faaliyeti) . 99

E. Sonuç/Hüküm .. 107

§3. HUKUK KURALLARININ ANLAŞILMASI (YORUM)

I. Genel Olarak Yorum Faaliyeti .. 110

II. Kanunun İçerik Olarak Yapısı (Lafız) 113

III. Kanunun Yorumlanması .. 116

A. Genel bilgiler 116

B. Yorum ihtiyacı.. 119

C. Yorumu yapan kişiye göre yorum türleri . 121

1. Yasama yorumu .. 121

2. Yargısal yorum – Kazai içtihat .. 121

3. Bilimsel yorum – İlmi içtihat .. 122

D. Yorum malzemeleri – Yoruma tâbi tutulacak metinler 123

1. Genel bilgiler.. 123

2. Metin: Lafzın değerlendirilmesi (Semantik yorum) 124

3. Diğer yorum araçları (malzemeler) 129

a. Genel bilgiler . 129

b. Hazırlık çalışmaları .. 131

c. Madde başlıkları . 131

d. Kanunun sistematik yapısı . 132

e. Mukayeseli hukuk . 135

E. Kanunun amacı (ratio legis) 136

1. Genel bilgiler.. 136

2. Kanun koyucunun iradesinin ortaya çıkartılması .. 140

F. Medeni Kanun’un benimsediği yorum sistemi . 141

G. İstisna getiren (özel kanun) hükümlerin yorumlanması . 149

H. Düzeltici yorum, dar yorum, genişletici yorum .. 150

§4. HUKUKUN UYGULANMASINDA MANTIK KURALLARININ YERİ VE ÖNEMİ

I. Genel Bilgiler 152

II. Doğrudan Uygulama ve İstisnaları . 154

A. Kanunu doğrudan uygulama 154

B. Kanunun lafzen uygulanmasının istisnaları 155

1. Zıt anlam itibarıyla (mefhumu muhalif – a contrario) uygulama .. 155

2. Evleviyet (öncelik—a fortiori) yoluyla uygulama .. 156

3. Kıyasen uygulama . 157

4. Kanunun ruhu (özü) ile uygulanması .. 159

III. Mantık ve Hukuk Kurallarına Dayalı “GEREKÇE” 160

§5. HUKUK KURALININ UYGULANMASI

I. Genel Bilgiler 162

II. Belirlenen Kuralın Uygulanabilir Olması 165

A. Özel hüküm – genel hüküm ilişkisi .. 167

B. Devletlerarası (Milletlerarası) hukukun uygulanması . 170

C. Yer itibarıyla uygulanma . 171

D. Zaman itibarıyla uygulanma . 173

E. Nitelik itibarıyla uygulanma .. 175

F. Akdî sorumlulukta sözleşmenin önceliği .. 177

III. Mahkeme Kararlarının Hukuk Kaynağı Olmaması .. 177

§6. HÂKİMİN HUKUK KURALI KOYMASI

I. Genel Bilgiler 180

II. Hâkimin Hukuk Kuralı Koymasının Şartları 182

III. Hâkimin Hukuk Kuralı Koymasında Yöntem .. 186

A. Temel İlkeler . 186

B. Bilimsel Görüşler ve Mahkeme Kararlarının Etkisi 190

IV. Kanun’un Anayasa’ya Aykırılığı Meselesi .. 192

§7. YORUM, KANUN BOŞLUĞU, HÂKİMİN TAKDİR YETKİSİ

I. Kanun Boşluğu, Doldurulması ve Yorum ile Bağlantısı . 194

II. Hâkimin Takdir Yetkisi 201

III. Karşılaştırma (Yorum- Takdir Yetkisi- Boşluk Doldurma) . 204

§8. SÖZLEŞME KAYNAKLI HUKUKÎ İHTİLAFLARIN ÇÖZÜMÜNDE YÖNTEM

I. Genel Bilgiler 206

II. Olay Çözüm Tekniği ve Sözleşme 210

III. İrade Beyanlarının Yorumlanması . 211

IV. Sözleşmenin Yorumu .. 212

A. Sözleşmenin Hukukî Niteliğinin (tipinin) Belirlenmesi.. 212

B. Sözleşmenin İçeriğinin Belirlenmesi . 213

C. Sözleşmenin Tamamlanması . 221

D. Kanun Hükümlerinin Sözleşme İlişkisine Uygulanması 224

YARARLANILAN KAYNAKLAR .. 227

Medenî Hukuka Giriş ve Kişiler Hukuku Ders Kitapları .. 234

Medenî Hukuka Giriş ve Kişiler Hukuku Uygulama Çalışması Kitapları . 236

KAVRAM DİZİNİ 237

KURAL DİZİNİ . 242