Medeni Usul Hukuku

Prof. Dr. Ali Cem BUDAK

Prof. Dr. Varol KARAASLAN

 

İÇİNDEKİLER

KISALTMALAR XXIII

GENEL KAYNAKÇA . XXVII

§ 1- GİRİŞ . 1

I. Medenî Usul Hukukunun Konusu . 1

II. Medenî Usul Hukukunun Amacı . 3

III. Medenî Usul Hukukunun Tarihî Gelişimi ve Bugünkü Medenî Usul Kanunumuz . 5

IV. Medenî Usul Hukukunun Pozitif Kaynakları . 10

V. Yargılama Hukuku Güvenceleri ve Medenî Usul Hukuku Bakımından Önemi . 11

VI. Usul Hükümlerinin Zaman İtibariyle Uygulama Alanı 13

VII. Medenî Usul Hükümlerinin Yorumu . 17

VIII. Usul Hukuku İşlemleri. 19

IX. Medenî Usul Hukukunda İlmî ve Kazaî İçtihatlar 22

§ 2- MAHKEME TEŞKİLATI VE YARGI GÖREVLİLERİ 25

I. Yargı Erki ve Adlî Yargı Mahkemeleri 25

II. Hâkimlik Mesleği 27

III. Hâkimlerin Bağımsızlığı 29

IV. Hâkimlerin Tarafsızlığı 31

V. Hâkimin Yasaklılığı ve Reddi . 33

VI. Hâkimin Hukukî Sorumluluğu . 36

VII. İstinabe . 37

VIII. Avukatlık . 38

§ 3- DAVANIN AÇILACAĞI MAHKEME (GÖREV VE YETKİ) 43

I. Davanın Hangi Mahkemede Açılacağı 43

A. Mahkemelerin Görev ve Yetkisi, Hak Arama Hürriyeti ve Tabii Hâkim İlkesi . 43

B. Mahkemelerin Görevi 46

1. Görevle İlgili Temel Kurallar . 46

2. Özel Görevli Mahkemeler . 48

a) Sulh Hukuk Mahkemesi 48

b) Asliye Ticaret Mahkemesi 48

c) Tüketici Mahkemeleri . 51

d) Diğer Özel Görevli Mahkemeler . 53

C. Mahkemelerin Yetkisi 54

1. Genel Yetki Kuralı 55

2. Sözleşmeye Dayanan Davalarda Yetki .58

3. Haksız Fiil Davalarında Yetki 58

4. Mirastan Doğan Davalarda Yetki .59

5. Taşınmaz Davalarında Yetki.60

6. Karşı Davada Yetki .60

7. Şubeler ve Tüzel Kişilerle İlgili Davalarda Yetki .60

8. Sigorta Sözleşmelerinden Doğan Davalarda Yetki .61

9. Yetki Sözleşmesi .62

D. Görevsizlik ve Yetkisizlik Hakkındaki Usulî Savunmaların İleri Sürülmesi 69

E. Görevsizlik ve Yetkisizlik Kararı Üzerine Yapılacak İşlemler ve Yargı Yerinin Belirlenmesi 70

§ 4- YARGILAMA HUKUKU GÜVENCELERİ VE YARGILAMAYA HÂKİM OLAN İLKELER .73

I. Yargılama Hukuku Güvenceleri 73

A. Adil Yargılanma Hakkı73

B. Hukukî Dinlenilme Hakkı .76

II. Yargılamaya Hâkim Olan İlkeler .78

A. Aleniyet İlkesi 79

B. Doğrudanlık İlkesi 81

C. Usul Ekonomisi İlkesi .84

D. Tasarruf İlkesi 85

E. Taraflarca Getirilme İlkesi .88

F. Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi 90

G. Tarafların Dürüst Davranma ve Doğruyu Söyleme Ödevi .96

H. Yargılamayı Hâkimin Sevk ve İdare Etmesi 98

III. Yargılama Hukuku Güvencelerinin ve Yargılamaya Hâkim Olan İlkelerin İhlali .98

§ 5 - DAVADA TARAFLAR .101

I. Taraf Kavramı 101 İçindekiler

II. İki Taraf Sistemi 102

III. Taraf Ehliyeti, Dava Ehliyeti ve Dava Takip Yetkisi . 103

A. Taraf Ehliyeti 103

B. Dava Ehliyeti . 108

C. Dava Takip Yetkisi . 111

IV. Davaya Vekâlet . 114

V. Taraflara İlişkin Dava Şartlarının İncelenmesi 116

VI. Davada Tarafın Yanlış Gösterilmesi 117

§ 6- DAVA ARKADAŞLIĞI VE DAVAYA MÜDAHALE 119

I. Dava Arkadaşlığı . 119

A. İhtiyarî Dava Arkadaşlığı . 119

B. Mecburî Dava Arkadaşlığı . 122

II. Fer’î Müdahale ve Davanın İhbarı 126

A. Fer’î Müdahale . 127

B. Davanın İhbarı 131

III. Aslî Müdahale . 132

IV. Cumhuriyet Savcısının Davada Yer Alması . 135

§ 7- TEBLİGAT, SÜRELER, ESKİ HÂLE GETİRME VE ADLÎ TATİL 137

I. Tebligat. 137

A. Genel Olarak . 137

B. Tebligat Usulleri 138

C. Milletlerarası Tebligat 141

II. Süreler ve Eski Hâle Getirme 144

A. Süreler 144

B. Eski Hâle Getirme . 146

III. Adlî Tatil . 148

§ 8- DAVA TÜRLERİ . 151

I. Giriş 151

II. Hukukî Himayenin Niteliğine Göre Dava Türleri . 151

A. Eda Davası 151

B. Tespit Davası 152 İçindekiler

C. İnşaî Dava 154

III. HMK’da Yer Verilen Diğer Dava Türleri .156

A. Kısmî Dava .156

B. Belirsiz Alacak Davası 158

C. Davaların Yığılması (Objektif Dava Birleşmesi) 163

D. Terditli Dava 165

E. Seçimlik Dava 165

F. Topluluk Davası .166

§ 9- DAVA ŞARTLARI VE İLK İTİRAZLAR .169

I. Dava Şartları 169

A. Mahkemeye İlişkin Dava Şartları .170

1. Türk Mahkemelerinin Yargı Yetkisinin (Yargı Hakkının) Bulunması .170

2. Yargı Yolunun Caiz Olması .171

B. Taraflara İlişkin Dava Şartları.175

C. Dava Konusuna İlişkin Dava Şartları 175

1. Hukukî Menfaat .175

a) Eda Davalarında Hukukî Menfaat 177

b) Tespit Davalarında Hukukî Menfaat 178

c) İnşaî Davalarda Hukukî Menfaat .179

2. Derdestlik 179

3. Kesin Hüküm Bulunmaması .182

4. Gider Avansı 182

5. Teminat .184

6. Diğer Dava Şartları 185

II. Dava Şartlarının İncelenmesi.186

III. İlk İtirazlar .187

A. İlk İtirazların İleri Sürülmesi .188

B. İlk İtirazların İncelenmesi 188

§ 10- DAVA KONUSU, DAVANIN AÇILMASI VE KARŞI DAVA 189

I. Dava Kavramı ve Davanın Konusu .189

II. Davanın Açılması ve Dilekçeler Aşaması .194

A. Dava Dilekçesi .195 İçindekiler

1. Dava Dilekçesinin Zorunlu Unsurları . 195

2. Dava Dilekçesinin Zorunlu Olmayan Unsurları . 198

B. Dava Açılması ve Sonuçları . 201

C. Cevap Dilekçesi . 205

D. Savunma Araçları 206

E. İkinci Dilekçeler Aşaması 212

III. Karşı Dava . 212

§ 11- İDDİA VE SAVUNMANIN DEĞİŞTİRİLMESİ VE GENİŞLETİLMESİ YASAĞI VE ISLAH . 217

I. İddia ve Savunmanın Değiştirilmesi ve Genişletilmesi Yasağı 217

II. Islah 223

§ 12- DAVANIN GERİ ALINMASI, DAVA KONUSUNUN DEVRİ, İRADÎ TARAF DEĞİŞİKLİĞİ . 229

I. Davanın Geri Alınması 229

II. Dava Konusunun Devri . 230

III. İradî Taraf Değişikliği 231

§ 13- ÖN İNCELEME . 235

§ 14- TAHKİKAT . 241

I. İsticvap . 243

II. Tarafların Dinlenmesi . 245

III. Tutanaklar 246

IV. Dosyanın İşlemden Kaldırılması 247

V. Ön Sorun 248

VI. Bekletici Sorun . 249

VII. Davaların Birleştirilmesi ve Ayrılması . 251

§ 15- İSPAT VE DELİLLER . 255

I. İspat Hukukuna İlişkin Bazı Temel Kavram ve Müesseseler . 255

A. İspat Kavramı 255

B. İkrar 256

C. İspat Yükü . 261 İçindekiler

1. İspat Yüküne İlişkin Temel Kavramlar 261

2. İspat Yükü Bakımından Özellik Arz Eden Durumlar . 263

D. İspat Ölçüsü . 265

E. İspat Gücü . 267

F. Somutlaştırma Yükü 268

G. Karineler 269

II. Deliller .273

A. Delil Sistemleri 273

B. Hukuka Aykırı Deliller 274

C. Delil Sözleşmeleri 277

D. Delillerin İleri Sürülmesi 278

E. Delil Türleri 284

1. Kesin Deliller285

a) Senet .285

aa. Senet ve Belge Kavramları 285

bb. İspat Şartı-Geçerlilik Şartı Ayırımı . 287

cc. Senetlerin İspat Gücü . 288

dd. Senetlerin Üçüncü Kişilere Karşı İspat Gücü . 291

ee. Senet ve Belgelerin Mahkemeye İbrazı 292

ff. Ticarî Defterlerle İspat 294

b) Yemin 296

c) Kesin Hüküm .300

2. Takdirî Deliller .300

a) Tanık Beyanı 300

aa. Tanıklıktan Çekinme .303

i. Kişisel Nedenlerle Tanıklıktan Çekinme 303

ii. Sır Nedeniyle Tanıklıktan Çekinme .303

iii. Menfaat İhlali Tehlikesi Nedeniyle Tanıklıktan Çekinme 304

bb. Tanık Beyanının Değerlendirilmesi .305

b) Bilirkişi .306

aa. Genel Olarak .306

bb. Bilirkişilik Kanunu ile Yapılan Düzenlemeler .306

cc. Bilirkişi Raporu .309

dd. Bilirkişi Raporunun Değerlendirilmesi 312 

ee. Bilirkişinin Hukukî Sorumluluğu . 314

c) Keşif 314

d) Kanunda Düzenlenmemiş Deliller. 316

III. Senetle İspat Zorunluluğu 316

A. Temel Kural 316

B. Senetle İspat Zorunluluğunun İstisnaları 319

1. Ticarî Defterlerle İspat Usulünün Senetle İspat Zorunluluğu ile İlişkisi 319

2. Manevî İmkânsızlık Hâlleri 320

3. Maddî İmkânsızlık Hâlleri . 321

4. Delil Başlangıcı 322

C. Senede Karşı Senetle İspat Zorunluluğu . 324

§ 16- SÖZLÜ YARGILAMA VE HÜKÜM 327

I. Sözlü Yargılama 327

II. Karar ve Hüküm 328

III. Hükmün Tashihi, Tavzihi ve Tamamlanması . 332

IV. Hükmün Etkileri ve Kesin Hüküm . 333

A. Genel Olarak . 334

B. Şeklî Anlamda Kesin Hüküm . 334

C. Maddî Anlamda Kesin Hüküm 334

1. Maddî Anlamda Kesin Hükmün Unsurları 334

2. Kesin Hükmün Etkileri 336

a. Kesin Hükmün Olumsuz (Dava Şartı) Etkisi . 336

b. Kesin Hükmün Olumlu (Kesin Delil) Etkisi . 337

c. Yenilik Doğuran (İnşaî) Etki . 338

d. Kesin Hükmün Unsur Etkisi . 339

3. İlamların Belge Olarak Delil Teşkil Etmesi . 340

4. Kesin Hükmün Kişi Bakımından Sınırları . 341

5. Ceza Mahkemesi Kararının Hukuk Mahkemesini Bağlaması 342

§ 17- HÜKÜM VE USULÎ RET DIŞINDAKİ NİHAÎ KARARLAR 347

I. Giriş 347

II. Davaya Son Veren Taraf İşlemleri 348

A. Davadan Feragat ve Davayı Kabul . 350 

B. Sulh 352

III. Davanın Açılmamış Sayılması . 355

IV. Davanın Konusuz Kalması 357

§ 18- YARGILAMA GİDERLERİ VE ADLÎ YARDIM 359

I. Yargılama Giderleri .359

II. Adlî Yardım 363

§ 19- BASİT YARGILAMA USULÜ .367

§ 20- GEÇİCİ HUKUKÎ KORUMA TEDBİRLERİ .371

I. Genel Olarak .371

II. İhtiyatî Tedbir 372

A. İhtiyatî Tedbir Türleri 373

B. İhtiyatî Tedbirde Yargılama Usulü .374

1. İhtiyatî Tedbirde Görev ve Yetki 374

2. Tedbir Talebi .375

3. İhtiyatî Tedbirde Teminat 375

4. İhtiyatî Tedbir Kararına İtiraz ve Kanun Yolu .375

5. İhtiyatî Tedbir Kararının Uygulanması ve Tedbiri Tamamlayan İşlemler .377

6. İhtiyatî Tedbir Dolayısıyla Tazminat 378

III. Delillerin Tespiti 378

§ 21- ÇEKİŞMESİZ YARGI 381

I. Genel Olarak .381

II. Çekişmesiz Yargı İşleri .384

III. Çekişmesiz Yargı İşlerinin Sınıflandırılması 384

IV. Çekişmesiz Yargı Organları 386

V. Çekişmesiz Yargıda Görev ve Yetki 386

VI. Bir İşin Yargılama Sırasında Çekişmesiz Olmaktan Çıkıp Çekişmeli Yargı Alanına Girmesi .387

VII. Çekişmesiz Yargıda İlgililer 389

VIII. Çekişmesiz Yargıda Üçüncü Kişilerin Yargılamaya Katılması .389

IX. Çekişmesiz Yargıda Yargılama Usulü .390

A. Çekişmesiz Yargıda Yargılamanın Başlaması .391 

B. Çekişmesiz Yargıda Yargılama Konusunun Belirlenmesi . 391

C. Çekişmesiz Yargıda Re’sen Araştırma İlkesinin Uygulanması . 392

D. Çekişmesiz Yargıda Yargılamanın Sona Ermesi . 392

1. Talebin Geri Alınması, Feragat, Kabul ve Sulh 392

2. Nihaî Karar 392

E. Çekişmesiz Yargıda Kanun Yolları . 393

1. Çekişmesiz Yargı Kararlarına Karşı İstinaf . 393

2. Çekişmesiz Yargı Kararlarına Karşı İtiraz . 395

a. Adın Değiştirilmesine İtiraz . 395

b. Vesayet ile İlgili Çekişmesiz Yargı İşlerinde İtiraz 396

aa. Vasi Tayinine İtiraz . 396

bb. Vasinin Azline İlişkin Sulh Hukuk Mahkemesi Kararına İtiraz 396

cc. Sulh Hukuk Mahkemesinin Vesayet Makamı Olarak Verdiği Kararlara İtiraz . 396

§ 22- KANUN YOLLARI. 399

I. Genel Bilgiler 399

II. HMK'nın Kanun Yollarına İlişkin Hükümleri 402

A. HMK’nın Kanun Yolları Hükümlerinin Zaman İtibarıyla Uygulanması. 402

B. HMK’ya Göre Kanun Yolları 407

1. İstinaf 407

a. İstinaf Başvurusu 408

aa. Yetkili İstinaf Mahkemesi 408

bb. İstinaf Edilebilecek Kararlar . 408

cc. İstinaf Gerekçesi ve Talep Sonucu . 412

dd. İstinafa Hangi Tarihte Başvurulmuş Sayılacağı 412

ee. İstinaf Süresi 413

ff. İstinaf Dilekçesine Cevap ve Katılma Yoluyla İstinaf 415

gg. İstinaftan Feragat 415

hh. İstinafın İcraya Etkisi 416

b. İstinaf İncelemesi 419

aa. İstinafta Ön İnceleme 419

bb. İstinafta Esastan İnceleme . 422

c. İstinafta Karar . 425

aa. Bölge Adliye Mahkemesinin Duruşma Yapmadan ve Kesin Olarak Karar Vereceği Hâller 429

i. Davaya Bakması Yasak Olan Hâkimin Karar Vermiş Olması ve İleri Sürülen Haklı Ret Talebine Rağmen Reddedilen Hâkimin Davaya Bakmış Olması .430

ii. Mahkemenin Görevli ve Yetkili Olmasına Rağmen Görevsizlik veya Yetkisizlik Kararı Vermiş Olması veya Mahkemenin Görevli ya da Yetkili Olmamasına Rağmen Davaya Bakmış Bulunması 431

iii. Diğer Dava Şartlarına Aykırılık Bulunması 433

iv. Mahkemece Usule Aykırı Olarak Davanın veya Karşı Davanın Açılmamış Sayılmasına Karar Verilmiş Olması 433

v. Mahkemece Usule Aykırı Olarak Davaların Birleştirilmesine veya Ayrılmasına Karar Verilmiş Olması 434

vi. Mahkemece Uyuşmazlığın Çözümünde Etkili Olabilecek Ölçüde Önemli Delillerin Toplanmamış veya Değerlendirilmemiş Olması ya da Talebin Önemli Bir Kısmı Hakkında Karar Verilmemiş Olması 436

bb. Bölge Adliye Mahkemesinin Duruşma Yapmadan Esasa İlişkin Karar Vereceği Hâller .439

d. İstinaf İncelemesinde Yapılamayacak İşlemler 440

2. Temyiz .444

a. Temyiz Başvurusu 444

aa. Temyiz Edilebilecek Kararlar 444

bb. Temyiz Sebepleri ve Talep Sonucu .447

cc. Temyize Hangi Tarihte Başvurulmuş Sayılacağı 450

dd. Temyiz Süresi .450

ee. Temyiz Dilekçesine Cevap ve Katılma Yoluyla Temyiz 450

ff. Temyiz Dilekçesinin Hangi Yargıtay Dairesine Gönderileceği (Yargıtay Daireleri Arasındaki İş Bölümü) .451

gg. Temyizden Feragat .452

hh. Temyizin İcraya Etkisi .452

b. Temyiz İncelemesi .452

aa. Temyizde Ön İnceleme .452

bb. Temyizde Esastan İnceleme .453

c. Temyizde Karar 454

d. Bozma Kararı Üzerine Yapılacak İşlemler 456

3. Kanun Yararına Temyiz . 464

4. Yargılamanın İadesi 465

C. HUMK’un Eski (20.07.2016 Tarihinden Önce Karara Bağlanan Davalarda Uygulanan) Hükümlerine Göre Kanun Yolları . 472

1. HUMK’un Eski Kanun Yolları Hükümlerinin Zaman İtibarıyla Uygulama Alanı 472

2. Temyiz 473

a. Temyiz Başvurusu . 473

aa. Temyiz Edilebilecek Kararlar 473

bb. Temyiz Sebepleri ve Talep Sonucu 474

cc. Temyize Hangi Tarihte Başvurulmuş Sayılacağı . 476

dd. Temyiz Süresi . 476

ee. Temyiz Dilekçesine Cevap ve Katılma Yoluyla Temyiz . 477

ff. Temyiz Dilekçesinin Hangi Yargıtay Dairesine Gönderileceği (Yargıtay Daireleri Arasındaki İş Bölümü) 477

gg. Temyizden Feragat 477

hh. Temyizin İcraya Etkisi 477

b. Temyiz İncelemesi 477

aa. Temyizde Ön İnceleme 477

bb. Temyizde Esastan İnceleme. 478

c. Temyizde Karar . 478

d. Bozma Kararı Üzerine Yapılacak İşlemler 478

3. Kanun Yararına Temyiz . 480

4. Karar Düzeltme Yolu . 480

§ 23- TAHKİM 483

I. Giriş 483

II. Tahkim Hükümlerinin Uygulama Alanı . 484

III. Tahkime Elverişlilik . 486

IV. Tahkim Sözleşmesi . 487

V. Tahkimde Görevli ve Yetkili Mahkeme . 489

VI. Tahkim İtirazı 490

VII. Tahkimde Geçici Hukukî Koruma . 490

VIII. Hakemlerin Seçimi 492

IX. Hakemlerin Kendi Yetkileri Hakkında Karar Vermeleri . 493

X. Tahkim Yargılamasında Usul .494

XI. Hakemlerin Hakkaniyet ve Nasafet Kurallarına Göre Karar Vermeleri .495

XII. Hakem Yargılamasında Tebligat 496

XIII. Hakem Kararlarının İptali 497

XIV. Hakem Kararlarının İcra Kabiliyeti .499

XV. Hakem Kararlarına Karşı Yargılamanın İadesi500

§ 24- ARABULUCULUK .503

I. Genel Olarak .503

II. Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu’nda Arabuluculuk .506

A. Arabuluculuk ve Arabulucular .506

B. Arabuluculuğa Elverişlilik 508

C. Arabuluculuğa İlişkin Temel Kurallar .509

D. Arabuluculuk Faaliyeti .510

III. Dava Şartı Olarak Arabuluculuk .513

A. Dava Şartı Olarak Arabuluculuk Hakkındaki Genel Hükümler .513

B. İş Davalarında Arabuluculuk517

C. Ticarî Davalarda Arabuluculuk 520

D. Tüketici Davalarında Arabuluculuk .521

IV. Arabuluculuk Sonucunda Yapılan Milletlerarası Sulh Anlaşmaları Hakkında Birleşmiş Milletler Konvansiyonu 522

KAVRAMLARA GÖRE ARAMA CETVELİ 525

KANUN MADDELERİNE GÖRE ARAMA CETVELİ 537