Medeni Usul Hukuku
Ali Cem Budak
Varol Karaaslan
BEŞİNCİ BASININ ÖNSÖZÜ
Sistematik eserler yıllar içinde yeni basıları yapıldıkça genişlemek istidadını gösteriyor. Yazarların, kitaba yeni şeyler ilave ederken ehemmi mühimme tercih ederek eserin amacı dışına çıkmaması için çaba göstermesi gerekiyor. Medenî Usul Hukuku kitabımızın bu basısını hazırlarken biz de sayfa sayısını ve ayrıntılara ne nispette temas edileceği konusunda ilk basıdan itibaren benimsediğimiz ölçüyü korumaya gayret ettik. Yeni yazılacaklara yer açmak üzere özellikle 7251 sayılı Kanunla yapılan kapsamlı HMK değişikliğinden sonra güncelliğini kaybeden tartışmaları metinden çıkarttık. Kazaî içtihatlara yapılan atıfları elden geldiğince daha yeni tarihli olanlarla değiştirdik, literatüre yaptığımız atıfları son basıları dikkate alarak yeniledik. Kitaptan yararlanacak olan lisans öğrencileri dışındaki genç meslektaşlarımızın gündemin bir parça dışında kalmış konularda eski basılara başvurmaları tavsiye edilir.
Öte yandan her yeni basıda olduğu gibi yeni yayınları ve özellikle tez ve monografileri bazen metne ilaveler de yaparak konu başlıkları altındaki kaynakçalara ekledik, kitabın birçok yerine küçük ilaveler de yaptık. Aslî müdahale ve davaların yığılması hakkındaki iki yeni paragraf (§ 6, kn. 37; § 8, kn. 40), ispat ölçüsü ve ispat gücü hakkındaki bilgiler (§ 15, kn. 23a-23d) ve hukuk tarihi konusundaki birkaç ilave (§ 3, kn. 3; § 22, kn. 5) bunlar arasında sayılabilir. Daha önce sadece davaya son veren taraf işlemlerinin ele alındığı 17. Bölümün başlığını ise “hüküm ve usulî ret dışındaki nihaî kararlar” olarak değiştirdik ve bu bölüme davanın açılmamış sayılması ve konusuz kalması başlıklarını ilave ettik.
(Tanıtım Bülteninden)
İÇİNDEKİLER
BEŞİNCİ BASININ ÖNSÖZÜ IX
İÇİNDEKİLER XI
KISALTMALAR XXIII
GENEL KAYNAKÇA XXVII
1- GİRİŞ 1
Medenî Usul Hukukunun Konusu 1
Medenî Usul Hukukunun Amacı 3
III. Medenî Usul Hukukunun Tarihî Gelişimi ve Bugünkü Medenî Usul Kanunumuz 5
Medenî Usul Hukukunun Pozitif Kaynakları 10
Yargılama Hukuku Güvenceleri ve Medenî Usul Hukuku Bakımından Önemi 11
Usul Hükümlerinin Zaman İtibariyle Uygulama Alanı 13
VII. Medenî Usul Hükümlerinin Yorumu 17
VIII. Usul Hukuku İşlemleri 19
Medenî Usul Hukukunda İlmî ve Kazaî İçtihatlar 22
2- MAHKEME TEŞKİLATI VE YARGI GÖREVLİLERİ 25
Yargı Erki ve Adlî Yargı Mahkemeleri 25
Hâkimlik Mesleği 27
III. Hâkimlerin Bağımsızlığı 28
Hâkimlerin Tarafsızlığı 31
Hâkimin Yasaklılığı ve Reddi 32
Hâkimin Hukukî Sorumluluğu 35
VII. İstinabe 37
VIII. Avukatlık 38
3- DAVANIN AÇILACAĞI MAHKEME (GÖREV VE YETKİ) 43
Davanın Hangi Mahkemede Açılacağı 43
Mahkemelerin Görev ve Yetkisi, Hak Arama Hürriyeti ve Tabii Hâkim İlkesi 43
Mahkemelerin Görevi 46
Görevle İlgili Temel Kurallar 46
Özel Görevli Mahkemeler 48
a) Sulh Hukuk Mahkemesi 48
b) Asliye Ticaret Mahkemesi 48
c) Tüketici Mahkemeleri 51
d) Diğer Özel Görevli Mahkemeler 53
Mahkemelerin Yetkisi 54
Genel Yetki Kuralı 54
Sözleşmeye Dayanan Davalarda Yetki 58
Haksız Fiil Davalarında Yetki 58
Mirastan Doğan Davalarda Yetki 59
Taşınmaz Davalarında Yetki 60
Karşı Davada Yetki 60
Şubeler ve Tüzel Kişilerle İlgili Davalarda Yetki 60
Sigorta Sözleşmelerinden Doğan Davalarda Yetki 61
Yetki Sözleşmesi 62
Görevsizlik ve Yetkisizlik Hakkındaki Usulî Savunmaların İleri Sürülmesi 69
Görevsizlik ve Yetkisizlik Kararı Üzerine Yapılacak İşlemler ve Yargı Yerinin Belirlenmesi 70
4- YARGILAMA HUKUKU GÜVENCELERİ VE YARGILAMAYA HÂKİM OLAN İLKELER 73
Yargılama Hukuku Güvenceleri 73
Adil Yargılanma Hakkı 73
Hukukî Dinlenilme Hakkı 76
Yargılamaya Hâkim Olan İlkeler 78
Aleniyet İlkesi 79
Doğrudanlık İlkesi 81
Usul Ekonomisi İlkesi 84
Tasarruf İlkesi 85
Taraflarca Getirilme İlkesi 88
Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi 90
Tarafların Dürüst Davranma ve Doğruyu Söyleme Ödevi 96
Yargılamayı Hâkimin Sevk ve İdare Etmesi 98
III. Yargılama Hukuku Güvencelerinin ve Yargılamaya Hâkim Olan İlkelerin İhlali 98
5 - DAVADA TARAFLAR 101
Taraf Kavramı 101
İki Taraf Sistemi 102
III. Taraf Ehliyeti, Dava Ehliyeti ve Dava Takip Yetkisi 103
Taraf Ehliyeti 103
Dava Ehliyeti 108
Dava Takip Yetkisi 111
Davaya Vekâlet 114
Taraflara İlişkin Dava Şartlarının İncelenmesi 116
Davada Tarafın Yanlış Gösterilmesi 117
6- DAVA ARKADAŞLIĞI VE DAVAYA MÜDAHALE 119
Dava Arkadaşlığı 119
İhtiyarî Dava Arkadaşlığı 119
Mecburî Dava Arkadaşlığı 122
Fer’î Müdahale ve Davanın İhbarı 126
Fer’î Müdahale 127
Davanın İhbarı 131
III. Aslî Müdahale 132
Cumhuriyet Savcısının Davada Yer Alması 135
7- TEBLİGAT, SÜRELER, ESKİ HÂLE GETİRME VE ADLÎ TATİL 137
Tebligat 137
Genel Olarak 137
Tebligat Usulleri 138
Milletlerarası Tebligat 141
Süreler ve Eski Hâle Getirme 144
Süreler 144
Eski Hâle Getirme 146
III. Adlî Tatil 148
8- DAVA TÜRLERİ 151
Giriş 151
Hukukî Himayenin Niteliğine Göre Dava Türleri 151
Eda Davası 151
Tespit Davası 152
İnşaî Dava 154
III. HMK’da Yer Verilen Diğer Dava Türleri 156
Kısmî Dava 156
Belirsiz Alacak Davası 158
Davaların Yığılması (Objektif Dava Birleşmesi) 163
Terditli Dava 164
Seçimlik Dava 165
Topluluk Davası 166
9- DAVA ŞARTLARI VE İLK İTİRAZLAR 169
Dava Şartları 169
Mahkemeye İlişkin Dava Şartları 170
Türk Mahkemelerinin Yargı Yetkisinin (Yargı Hakkının) Bulunması 170
Yargı Yolunun Caiz Olması 171
Taraflara İlişkin Dava Şartları 175
Dava Konusuna İlişkin Dava Şartları 175
Hukukî Menfaat 175
a) Eda Davalarında Hukukî Menfaat 176
b) Tespit Davalarında Hukukî Menfaat 178
c) İnşaî Davalarda Hukukî Menfaat 179
Derdestlik 179
Kesin Hüküm Bulunmaması 182
Gider Avansı 182
Teminat 183
Diğer Dava Şartları 185
Dava Şartlarının İncelenmesi 186
III. İlk İtirazlar 187
İlk İtirazların İleri Sürülmesi 188
İlk İtirazların İncelenmesi 188
10- DAVA KONUSU, DAVANIN AÇILMASI VE KARŞI DAVA 189
Dava Kavramı ve Davanın Konusu 189
Davanın Açılması ve Dilekçeler Aşaması 194
Dava Dilekçesi 195
Dava Dilekçesinin Zorunlu Unsurları 195
Dava Dilekçesinin Zorunlu Olmayan Unsurları 198
Dava Açılması ve Sonuçları 201
Cevap Dilekçesi 204
Savunma Araçları 206
İkinci Dilekçeler Aşaması 211
III. Karşı Dava 212
11- İDDİA VE SAVUNMANIN DEĞİŞTİRİLMESİ VE GENİŞLETİLMESİ YASAĞI VE ISLAH 215
İddia ve Savunmanın Değiştirilmesi ve Genişletilmesi Yasağı 215
Islah 221
12- DAVANIN GERİ ALINMASI, DAVA KONUSUNUN DEVRİ, İRADÎ TARAF DEĞİŞİKLİĞİ 227
Davanın Geri Alınması 227
Dava Konusunun Devri 228
III. İradî Taraf Değişikliği 229
13- ÖN İNCELEME 231
14- TAHKİKAT 237
İsticvap 239
Tarafların Dinlenmesi 241
III. Tutanaklar 242
Dosyanın İşlemden Kaldırılması 243
Ön Sorun 244
Bekletici Sorun 245
VII. Davaların Birleştirilmesi ve Ayrılması 247
15- İSPAT VE DELİLLER 251
İspat Hukukuna İlişkin Bazı Temel Kavram ve Müesseseler 251
İspat Kavramı 251
İkrar 252
İspat Yükü 257
İspat Yüküne İlişkin Temel Kavramlar 257
İspat Yükü Bakımından Özellik Arz Eden Durumlar 259
İspat Ölçüsü 261
İspat Gücü 262
Somutlaştırma Yükü 264
Karineler 265
Deliller 268
Delil Sistemleri 268
Hukuka Aykırı Deliller 270
Delil Sözleşmeleri 273
Delillerin İleri Sürülmesi 274
Delil Türleri 280
Kesin Deliller 281
a) Senet 281
Senet ve Belge Kavramları 281
İspat Şartı-Geçerlilik Şartı Ayırımı 282
Senetlerin İspat Gücü 284
Senetlerin Üçüncü Kişilere Karşı İspat Gücü 287
Senet ve Belgelerin Mahkemeye İbrazı 288
Ticarî Defterlerle İspat 290
b) Yemin 292
c) Kesin Hüküm 295
Takdirî Deliller 296
a) Tanık Beyanı 296
Tanıklıktan Çekinme 298
Kişisel Nedenlerle Tanıklıktan Çekinme 299
Sır Nedeniyle Tanıklıktan Çekinme 299
iii. Menfaat İhlali Tehlikesi Nedeniyle Tanıklıktan Çekinme 300
Tanık Beyanının Değerlendirilmesi 301
b) Bilirkişi 302
Genel Olarak 302
Bilirkişilik Kanunu ile Yapılan Düzenlemeler 302
Bilirkişi Raporu 305
Bilirkişi Raporunun Değerlendirilmesi 308
Bilirkişinin Hukukî Sorumluluğu 310
c) Keşif 310
d) Kanunda Düzenlenmemiş Deliller 312
III. Senetle İspat Zorunluluğu 312
Temel Kural 313
Senetle İspat Zorunluluğunun İstisnaları 315
Ticarî Defterlerle İspat Usulünün Senetle İspat Zorunluluğu ile İlişkisi 315
Manevî İmkânsızlık Hâlleri 316
Maddî İmkânsızlık Hâlleri 317
Delil Başlangıcı 318
Senede Karşı Senetle İspat Zorunluluğu 320
16- SÖZLÜ YARGILAMA VE HÜKÜM 323
Sözlü Yargılama 323
Karar ve Hüküm 324
III. Hükmün Tashihi, Tavzihi ve Tamamlanması 328
Hükmün Etkileri ve Kesin Hüküm 329
Genel Olarak 329
Şeklî Anlamda Kesin Hüküm 330
Maddî Anlamda Kesin Hüküm 330
Maddî Anlamda Kesin Hükmün Unsurları 330
Kesin Hükmün Etkileri 332
Kesin Hükmün Olumsuz (Dava Şartı) Etkisi 332
Kesin Hükmün Olumlu (Kesin Delil) Etkisi 333
Yenilik Doğuran (İnşaî) Etki 334
Kesin Hükmün Unsur Etkisi 335
İlamların Belge Olarak Delil Teşkil Etmesi 336
Kesin Hükmün Kişi Bakımından Sınırları 337
Ceza Mahkemesi Kararının Hukuk Mahkemesini Bağlaması 338
17- HÜKÜM VE USULÎ RET DIŞINDAKİ NİHAÎ KARARLAR 341
Giriş 341
Davaya Son Veren Taraf İşlemleri 342
Davadan Feragat ve Davayı Kabul 344
Sulh 346
III. Davanın Açılmamış Sayılması 349
Davanın Konusuz Kalması 351
18- YARGILAMA GİDERLERİ VE ADLÎ YARDIM 353
Yargılama Giderleri 353
Adlî Yardım 357
19- BASİT YARGILAMA USULÜ 361
20- GEÇİCİ HUKUKÎ KORUMA TEDBİRLERİ 365
Genel Olarak 365
İhtiyatî Tedbir 366
İhtiyatî Tedbir Türleri 367
İhtiyatî Tedbirde Yargılama Usulü 368
İhtiyatî Tedbirde Görev ve Yetki 368
Tedbir Talebi 369
İhtiyatî Tedbirde Teminat 369
İhtiyatî Tedbir Kararına İtiraz ve Kanun Yolu 369
İhtiyatî Tedbir Kararının Uygulanması ve Tedbiri Tamamlayan İşlemler 371
İhtiyatî Tedbir Dolayısıyla Tazminat 372
III. Delillerin Tespiti 373
21- ÇEKİŞMESİZ YARGI 375
Genel Olarak 375
Çekişmesiz Yargı İşleri 378
III. Çekişmesiz Yargı İşlerinin Sınıflandırılması 378
Çekişmesiz Yargı Organları 380
Çekişmesiz Yargıda Görev ve Yetki 380
Bir İşin Yargılama Sırasında Çekişmesiz Olmaktan Çıkıp Çekişmeli Yargı Alanına Girmesi 381
VII. Çekişmesiz Yargıda İlgililer 383
VIII. Çekişmesiz Yargıda Üçüncü Kişilerin Yargılamaya Katılması 383
Çekişmesiz Yargıda Yargılama Usulü 384
Çekişmesiz Yargıda Yargılamanın Başlaması 385
Çekişmesiz Yargıda Yargılama Konusunun Belirlenmesi 385
Çekişmesiz Yargıda Re’sen Araştırma İlkesinin Uygulanması 386
Çekişmesiz Yargıda Yargılamanın Sona Ermesi 386
Talebin Geri Alınması, Feragat, Kabul ve Sulh 386
Nihaî Karar 386
Çekişmesiz Yargıda Kanun Yolları 387
Çekişmesiz Yargı Kararlarına Karşı İstinaf 387
Çekişmesiz Yargı Kararlarına Karşı İtiraz 389
Adın Değiştirilmesine İtiraz 389
Vesayet ile İlgili Çekişmesiz Yargı İşlerinde İtiraz 390
Vasi Tayinine İtiraz 390
Vasinin Azline İlişkin Sulh Hukuk Mahkemesi Kararına İtiraz 390
Sulh Hukuk Mahkemesinin Vesayet Makamı Olarak Verdiği Kararlara İtiraz 390
22- KANUN YOLLARI 393
Genel Bilgiler 393
HMK'nın Kanun Yollarına İlişkin Hükümleri 396
HMK’nın Kanun Yolları Hükümlerinin Zaman İtibarıyla Uygulanması 396
HMK’ya Göre Kanun Yolları 401
İstinaf 401
İstinaf Başvurusu 402
Yetkili İstinaf Mahkemesi 402
İstinaf Edilebilecek Kararlar 402
İstinaf Gerekçesi ve Talep Sonucu 406
İstinafa Hangi Tarihte Başvurulmuş Sayılacağı 406
İstinaf Süresi 407
İstinaf Dilekçesine Cevap ve Katılma Yoluyla İstinaf 408
İstinaftan Feragat 409
İstinafın İcraya Etkisi 410
İstinaf İncelemesi 413
İstinafta Ön İnceleme 413
İstinafta Esastan İnceleme 416
İstinafta Karar 419
Bölge Adliye Mahkemesinin Duruşma Yapmadan ve Kesin Olarak Karar Vereceği Hâller 423
Davaya Bakması Yasak Olan Hâkimin Karar Vermiş Olması ve İleri Sürülen Haklı Ret Talebine Rağmen Reddedilen Hâkimin Davaya Bakmış Olması 424
Mahkemenin Görevli ve Yetkili Olmasına Rağmen Görevsizlik veya Yetkisizlik Kararı Vermiş Olması veya Mahkemenin Görevli ya da Yetkili Olmamasına Rağmen Davaya Bakmış Bulunması 425
iii. Diğer Dava Şartlarına Aykırılık Bulunması 426
Mahkemece Usule Aykırı Olarak Davanın veya Karşı Davanın Açılmamış Sayılmasına Karar Verilmiş Olması 427
Mahkemece Usule Aykırı Olarak Davaların Birleştirilmesine veya Ayrılmasına Karar Verilmiş Olması 427
Mahkemece Uyuşmazlığın Çözümünde Etkili Olabilecek Ölçüde Önemli Delillerin Toplanmamış veya Değerlendirilmemiş Olması ya da Talebin Önemli Bir Kısmı Hakkında Karar Verilmemiş Olması 430
Bölge Adliye Mahkemesinin Duruşma Yapmadan Esasa İlişkin Karar Vereceği Hâller 433
İstinaf İncelemesinde Yapılamayacak İşlemler 434
Temyiz 438
Temyiz Başvurusu 438
Temyiz Edilebilecek Kararlar 438
Temyiz Sebepleri ve Talep Sonucu 441
Temyize Hangi Tarihte Başvurulmuş Sayılacağı 444
Temyiz Süresi 444
Temyiz Dilekçesine Cevap ve Katılma Yoluyla Temyiz 444
Temyiz Dilekçesinin Hangi Yargıtay Dairesine Gönderileceği (Yargıtay Daireleri Arasındaki İş Bölümü) 445
Temyizden Feragat 446
Temyizin İcraya Etkisi 446
Temyiz İncelemesi 446
Temyizde Ön İnceleme 446
Temyizde Esastan İnceleme 447
Temyizde Karar 448
Bozma Kararı Üzerine Yapılacak İşlemler 450
Kanun Yararına Temyiz 458
Yargılamanın İadesi 459
HUMK’un Eski (20.07.2016 Tarihinden Önce Karara Bağlanan Davalarda Uygulanan) Hükümlerine Göre Kanun Yolları 465
HUMK’un Eski Kanun Yolları Hükümlerinin Zaman İtibarıyla Uygulama Alanı 466
Temyiz 466
Temyiz Başvurusu 466
Temyiz Edilebilecek Kararlar 466
Temyiz Sebepleri ve Talep Sonucu 467
Temyize Hangi Tarihte Başvurulmuş Sayılacağı 469
Temyiz Süresi 470
Temyiz Dilekçesine Cevap ve Katılma Yoluyla Temyiz 470
Temyiz Dilekçesinin Hangi Yargıtay Dairesine Gönderileceği (Yargıtay Daireleri Arasındaki İş Bölümü) 470
Temyizden Feragat 471
Temyizin İcraya Etkisi 471
Temyiz İncelemesi 471
Temyizde Ön İnceleme 471
Temyizde Esastan İnceleme 471
Temyizde Karar 472
Bozma Kararı Üzerine Yapılacak İşlemler 472
Kanun Yararına Temyiz 473
Karar Düzeltme Yolu 474
23- TAHKİM 477
Giriş 477
Tahkim Hükümlerinin Uygulama Alanı 478
III. Tahkime Elverişlilik 480
Tahkim Sözleşmesi 481
Tahkimde Görevli ve Yetkili Mahkeme 483
Tahkim İtirazı 484
VII. Tahkimde Geçici Hukukî Koruma 484
VIII. Hakemlerin Seçimi 486
Hakemlerin Kendi Yetkileri Hakkında Karar Vermeleri 487
Tahkim Yargılamasında Usul 488
Hakemlerin Hakkaniyet ve Nasafet Kurallarına Göre Karar Vermeleri 489
XII. Hakem Yargılamasında Tebligat 490
XIII. Hakem Kararlarının İptali 491
XIV. Hakem Kararlarının İcra Kabiliyeti 493
Hakem Kararlarına Karşı Yargılamanın İadesi 494
24- ARABULUCULUK 497
Genel Olarak 497
Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu’nda Arabuluculuk 500
Arabuluculuk ve Arabulucular 500
Arabuluculuğa Elverişlilik 501
Arabuluculuğa İlişkin Temel Kurallar 502
Arabuluculuk Faaliyeti 502
III. Dava Şartı Olarak Arabuluculuk 505
Dava Şartı Olarak Arabuluculuk Hakkındaki Genel Hükümler 505
İş Davalarında Arabuluculuk 509
Ticarî Davalarda Arabuluculuk 512
Tüketici Davalarında Arabuluculuk 515
KAVRAMLARA GÖRE ARAMA CETVELİ 517
KANUN MADDELERİNE GÖRE ARAMA CETVELİ 529