^{Medeni Usul Hukukunda}Mahkemelerin Yetkisi

Dr. Öğr. Üyesi Dilek KARADEMİR AYDEMİR

İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ 7
SUNUŞ 9
ÖZET 13
ABSTRACT 15
İÇİNDEKİLER 17
KISALTMALAR 27
GİRİŞ 31
§ 1. YETKİYE İLİŞKİN AYRIMLAR VE YARGI ÇEVRESİ 35
I. Yetki-Görev Ayrımı 35
II. Milletlerarası- Milli (İç) Yetki Ayrımı 36
III. Yetkili Mahkeme ve Tabiî Hâkim İlkesi 37
IV. Kanuni Yetki-İradi Yetki (Yetki Sözleşmesi) 41
A. Genel Olarak 41
B. Yetki Sözleşmesi 41
1. “Açık” Yetki Sözleşmesi 42
2. Zımni Yetki Sözleşmesi 49
V. Yetki Kurallarının Konusu, Amacı ve Türleri. 51
VI. Yargı Çevresi 59
A. İlk Derece Mahkemelerinin Yargı Çevresinin Belirlenmesi Usulü 59
B. İlk Derece Mahkemelerinin Yargı Çevresi 65
1. Asliye Hukuk ve Sulh Hukuk Mahkemelerinin Yargı Çevresi 65
2. Asliye Ticaret Mahkemesinin Yargı Çevresi 65
3. Özel Mahkemelerin Yargı Çevresi 66
a. İş Mahkemelerinin Yargı Çevresi 67
b. Aile Mahkemelerinin Yargı Çevresi 69
c. Tüketici Mahkemelerinin Yargı Çevresi 69
d. İcra Mahkemelerinin Yargı Çevresi 70
e. Kadastro Mahkemelerinin Yargı Çevresi 70
f. Fikri ve Sınai Haklar Hukuk Mahkemesinin Yargı Çevresi 71
C. Bölge Adliye Mahkemelerinin Yargı Çevresi 73

D. Yargı Çevresinin Değişmesi 75
1. İlk Derece Mahkemeleri Bakımından 75
2. Bölge Adliye Mahkemesi Bakımından 82
VII. Türk Hukukunda Yetkiye İlişkin Kuralların Tarihsel Gelişimi 84
A. 1879 Tarihli Usul-i Muhakeme-i Hukukiye Kanun-u
Muvakkati’nde Yetkili Mahkemeye İlişkin Kurallar 84
B. HUMK Dönemi 86
C. HMK Dönemi 90
1. Genel Olarak 90
2. HMK’da Yer Alan Yetki Hükümlerinin Zaman Bakımından Uygulanması 91
VIII. Yetkili Mahkemeye İlişkin Kullanılan Kavram Ayrımları 95
A. Genel Yetki-Özel Yetki Ayrımı 95
B. Kesin Yetki-Kesin Olmayan Yetki Ayrımı 97
C. Kamu Düzenine İlişkin Kesin Olmayan Yetki 99
D. Kesin Yetki-Münhasır Yetki Ayrımı 107
E. Kesin Yetki-Kesin Olmayan Yetki Ayrımının Sonuçları 109
F. İki Kesin Yetki Kuralının Çatışması 110
§ 2. TARAFLARIN KONUMU BAKIMINDAN YETKİ KURALLARININ SINIFLANDIRILMASINDA KULLANILAN KAVRAMLAR 115
I. Yerleşim Yeri ve Yerleşim Yeri ile Benzerlik Gösteren Kavramlar 116
A. Yerleşim Yeri 116
1. Genel Olarak 116
2. Yerleşim Yerine Hâkim İlkeler 117
3. Gerçek Kişilerin Yerleşim Yeri. 118
a. Sanal Yerleşim Yeri 119
b. Yasal yerleşim yeri 119
c. İradi yerleşim yeri 123
aa. Yerleşim yerinin unsurları: 124
i. Subjektif unsur: 124
ii. Objektif unsur 127
bb. Nüfus Kaydının Yerleşim Yerini Tespitte Hukuki Değeri 129
cc. MERNİS (Merkezi Nüfus İdare Sistemi) Adresinin Yerleşim Yerini Tespitte Önemi 131
4. Tüzel Kişilerin Yerleşim Yeri 137

B. Mutad Mesken 140
C. Geçici Oturulan Yer 144
D. Oturulan Yer. 146
E. Yerleşim Yeri ve Yerleşim Yeriyle Benzerlik Gösteren
Kavramlar Hakkında Değerlendirme 148
§ 3. DAVALI DİKKATE ALINARAK KONULMUŞ YETKİ KURALLARI 151
I. Genel Yetki Kuralı 151
A. Genel Olarak 151
B. Gerçek Kişiler Bakımından Genel Yetkili Mahkeme 154
1. Türkiye’de Yerleşim Yeri Olanlar Bakımından 154
2. Türkiye’de Yerleşim Yeri Olmayanlar Bakımından 154
a. Genel Olarak 154
b. Türk Vatandaşlarına Açılacak Davalar Bakımından 156
b. Türk Vatandaşı Olmayanlara Açılacak Davalar Bakımından 160
3. Bir Yerde Geçici Olarak Oturanlara Karşı Açılacak Davalarda Yetki. 161
C. Tüzel Kişiler Bakımından Genel Yetkili Mahkeme 165
D. Davalı Sayısının Birden Fazla Olması Halinde Yetkili Mahkeme 166
1. Genel Olarak 166
2. Davalılar Bakımından Ortak Yetkili Mahkeme Bulunması 169
a. Genel Olarak 169
b. Ortak Yetkili Mahkemenin Yetkisinin Niteliği 172
aa. Doktrindeki Görüşler 172
bb. Yargıtay Uygulaması 175
cc. Değerlendirme 179
3. Dürüstlük Kuralına Aykırı Yetkili Mahkeme Seçimi 181
E. Davalının Yerleşim Yerindeki Mahkemeyi Yetkili Kılan Diğer
Kanun Hükümleri 183
1. Can Sigortalarında Davalı Sigorta Ettiren, Sigortalı ve
Lehtarın Yerleşim Yeri Mahkemesinin Yetkisi 183
2. İş Mahkemeleri Kanunu m.6 Uyarınca Davalının Yerleşim
Yeri Mahkemesinin Yetkisi 183
3. Borçtan Kurtulma Davasında ve Menfi Tespit Davasında
Davalının Yerleşim Yeri Mahkemesinin Yetkisi 185
4. Sınai Mülkiyet Kanunu m.156 Uyarınca Davalı Sınai Mülkiyet Hakkı Sahibinin Yerleşim Yeri Mahkemesinin Yetkisi 186
F. Yerleşim Yerinin İspatı 187

§ 4. DAVACI DİKKATE ALINARAK KONULMUŞ YETKİ KURALLARI 189
I. Can Sigortalarından Doğan Davalarda Yetki 189
A. Genel Olarak 189
B. Can Sigortalarında Yetkili Mahkemeye İlişkin Hükmün Amacı 191
C. Can Sigortalarında Yetkili Mahkemeye İlişkin HUMK m.19/1 ve
HMK m.15/2’nin Karşılaştırılması 191
D. Can Sigortalarına İlişkin Sözleşmelerden Doğan Davalarda
Davacının Yerleşim Yeri Mahkemesinin Yetkisi 193
II. Haksız Fiilden Doğan Davalarda Davacının Yerleşim Yeri
Mahkemesinin Yetkisi 199
III. Sınai Mülkiyet Kanunundan ve Fikir ve Sanat Eserleri Kanunundan
Doğan Davalarda Davacının Yerleşim Yeri Mahkemesinin Yetkisi. 205
IV. Boşanma ve Buna Bağlı Davalarda Davacının Yerleşim Yeri Mahkemesinin Yetkisi 207
V. Tüketici Davalarında Davacının Yerleşim Yeri Mahkemesinin
Yetkisi 211
VI. Diğer Kanunlarda Yer Alan Davacının Yerleşim Yerinde Dava Açabileceğine İlişkin Düzenlemeler 213
VII. Bir Yerde Geçici Olarak Oturanların Açacakları Davalar 213
§ 5. DAVA KONUSU DİKKATE ALINARAK KONULMUŞ YETKİ KURALLARI 217
I. Genel Olarak 217
II. Sözleşmeden Doğan Davalarda Yetki 217
A. Sözleşmeden Doğan Davalarda Yetkiye İlişkin HUMK m.10 ve
HMK m.10 Hükümlerinin Karşılaştırması 217
B. İfa Yeri Mahkemesinin Yetkili Kılınma Amacı 219
C. HMK m.10’un Uygulanmasında Dikkat Edilmesi Gereken Meseleler 220
1. HMK m.10 Hükmü Hangi Sözleşmeleri Kapsadığı Meselesi 220
2. HMK m.10 Hükmü Sözleşmeden Doğan Hangi
Uyuşmazlıkları Kapsadığı Meselesi 223
a. Sözleşmenin Baştan Geçersizliği Halinde Doğan
Uyuşmazlıklar 224
aa. Baştaki İmkânsızlıktan Doğan Uyuşmazlıklar 225
bb. Şekle aykırılık 226
cc. Muvazaa 227
dd. İrade bozuklukları 228
ee. Tamamlayıcı Unsur Olarak İcazet Aranan Haller 231

b. Sözleşmeden Dönme / Sözleşmenin Feshi ve Sonraki İmkânsızlık Halinde Doğan Uyuşmazlıklar 232
aa. Sözleşmeden Dönme / Sözleşmenin Feshinden
Doğan Uyuşmazlıklar 232
bb. Sonradan Ortaya Çıkan İfa İmkânsızlığından
Doğan Uyuşmazlıklar 236
c. Culpa in contrahendo 238
d. Davalının Sözleşmeyi İnkâr Ederek Yetki İlk İtirazında Bulunması 240
3. “Sözleşmenin İfa Yeri” İbaresinden Ne Anlaşılması
Gerektiği Meselesi 244
a. “Sözleşmenin İfa Yeri” mi “Borcun İfa Yeri” mi? 244
b. Hangi Borcun İfa Yeri? 250
D. Yetkili Mahkeme Bakımından İfa Yerine Atıf Yapan Diğer Kanunlar 256
1. İş Mahkemesi Bakımından 256
2. TTK’da Yer Alan Hükümler. 259
II. Mirastan Doğan Davalarda Yetki 260
A. HMK m.11 Hükmünün Amacı 260
B. Mirastan Doğan Davalarda Yetkiye İlişkin HUMK m.11 ve
HMK m.11’in Karşılaştırılması 262
C. Miras Hukuku Davalarında Yetki Hükmünün İncelenmesi 264
1. Genel Olarak 264
2. Ölenin Son Yerleşim Yeri Mahkemesinin Yetkisinin Kesin
Olduğu Haller 265
a. Terekenin Paylaşılmasına İlişkin Davalar 266
b. Paylaşma Sözleşmesinin Geçersizliğine İlişkin Davalar 268
c. Ölüme Bağlı Tasarrufların İptali Davası 269
d. Ölüme Bağlı Tasarrufun Tenkisi Davası 271
e. Miras Sebebiyle İstihkak Davası 272
f. Mirasçılar Arasında Terekenin Yönetiminden Doğan Davalar 273
g. Terekenin Kesin Paylaşımına Kadar Mirasçılara Karşı
Açılacak Tüm Davalar 274
2. HMK m.11/1 ve Diğer Kesin Yetki Hallerinin Çatışması 277
3. Ölenin Son Yerleşim Yeri Mahkemesinin Kesin Olmayan
Yetkisi 278

a. İstihkak Davası 278
b. Mirasçılık Belgesinin İptali ve Yeni Mirasçılık Belgesi Verilmesi 284
4. HMK m.11 ve TMK m.576’da Belirtilmeyen Diğer Davalar 291
a. Miras Ortaklığının Temsilcisine, Vasiyeti Tenfiz Memuruna, Defter Tutmada Tereke İdarecisine,
Resmi Tasfiye Memuruna Karşı Açılacak Davalar 291
b. Resmi Tasfiye Talebi 292
c. Tereke Üzerindeki Elbirliği Mülkiyetin Paylı Mülkiyete Dönüştürülmesi Talebi 293
d. Mirasın Reddi Beyanı ve Terekenin Borca Batıklığının Tespiti 294
e. Miras Payının Devrine İlişkin Uyuşmazlıklar 297
f. Mirasbırakanın Ölmeden Önce Açacağı Miras
Sözleşmesinin Geçersizliğinin Tespiti Davası 298
g. Mirasçıların Tereke Maliki Olarak Davacı Oldukları
Davalar 299
III. Taşınmazın Aynından Doğan Davalarda Yetki 299
A. HMK m.12’nin Konuluş Amacı 300
B. Taşınmazın Aynından Doğan Davalarda Yetkiye İlişkin
HMK m.12 ve HUMK m.13’ün Karşılaştırılması 302
C. HMK m.12’nin Uygulama Alanı Bakımından Taşınmaz Kavramı 305
1. TMK Bakımından Taşınmazlar 305
a. Arazi 305
b. Bağımsız ve Sürekli Haklar 306
c. Kat Mülkiyeti ve Kat İrtifakı 307
2. Gemilerin Durumu 309
D. Ayni Hak Kavramı 311
E. “Taşınmazın Aynından Doğan Dava” Kavramı, Zilyetlik ve Alıkoyma 312
F. HMK m.12 Kapsamına Girmeyen Davalar 315
1. Taşınmaza İlişkin Kira Sözleşmesinden Doğan Uyuşmazlıklar 315
2. Taşınmaza Aynına İlişkin Sözleşmelerden Doğan Tescile
Zorlama Davası Dışındaki Davalar 317
3. Tasarrufun İptali Davası 319
G. HMK m.12 Kapsamına Giren Davalar. 322

1. Taşınmaz Üzerindeki Ayni Hakka veya Ayni Hak
Değişikliğine İlişkin Davalar 322
a. Genel Olarak 322
b. Tapu Sicilinin Tutulmasından Doğan Zararlar İçin Açılan Davalar 324
c. Yolsuz Tescilin Düzeltilmesi Davası 326
d. Taşınmaz Üzerinde Ayni Hak Değişikliği Yaratacak Davalar 327
e. Haksız ve Taşkın İnşaattan Doğan Davalar 328
f. Sınır Belirleme Davaları 329
g. Genel Sulardan Doğan Davalar 329
h. Meranın vb. Aidiyetinin Tespiti ve Tesciline İlişkin Davalar 330
ı. İpoteğin Kaldırılması Talepli Dava 331
i. Kamulaştırmasız Elatmadan Doğan Davalar 332
j. Mal Rejiminin Tasfiyesine İlişkin Davalar 334
k. Tapu Sicilindeki Diğer Kayıtlara (Şerh, Beyan) İlişkin Davalar 337
2. Zilyetlik Davaları 341
3. Alıkoyma Hakkından Doğan Davalar 343
4. Diğer Kanunlarda Taşınmazın Bulunduğu Yeri Kesin Yetkili
Kılan Hükümler 344
H. Taşınmazın Bulunduğu Yer 346
1. Taşınmazın Fiilen Bulunduğu Yer 346
2. Dava Sırasında Taşınmazın Bulunduğu Yargı Çevresinin
Değişmesi 349
3. Dava Konusu Taşınmazın Birden Fazla Yargı Çevresinde
Olması 353
4. Taşınmazın Hangi İlçenin Sınırları İçinde Kaldığının Tespit Edilememesi 355
İ. Birden Fazla Taşınmaz Bulunması Halinde Durum 357
İ. Değerlendirme 359
IV. Şubenin İşlemlerinden Doğan Davalarda Yetki ve Tüzel Kişinin Merkezinin Bulunduğu Yer Mahkemesinin Yetkisi 361
A. HMK m.14 Hükmünün Amacı 362
B. Şubenin İşlemlerinden Doğan Davalarda Yetkiye ve Tüzel Kişinin Merkezinin Bulunduğu Yer Mahkemesinin Yetkisine
İlişkin HMK m.14 ve HUMK m.19’un Karşılaştırılması 364

C. Tüzel Kişi Kavramı 366
D. Şubenin İşlemlerinden Doğan Davalarda Yetki 367
1. HMK m.14/1’in Uygulanması Bakımından “Şube” Kavramı 367
2. Şubenin Bulunduğu Yer Mahkemesinde Açılacak Davaya
Konu “Şube İşlemi” 374
3. Şubenin Bulunduğu Yer Mahkemesinin Yetkisi 377
4. Tüzel Kişinin Tasfiyeye Girmiş Olması Halinde Şubenin
İşleminden Dolayı Açılacak Davalarda Yetki 381
5. İflâs Davasında Yetki 382
E. Ortaklık ve Üyelik İlişkileri İle İlgili Davalarda Yetki 383
V. Haksız Fiil Davalarında Dava Konusunu Dikkate Alan Yetki Kuralları 391
A. Haksız Fiilden Doğan Davalarda Yetkili Mahkemeye İlişkin
HUMK m.21-HMK m.16 Hükümlerinin Karşılaştırılması 393
B. Hukuka Aykırı Fiilin Gerçekleştiği, Zararın Ortaya Çıktığı veya Çıkma İhtimalinin Olduğu Yer Mahkemelerinin Yetkili
Kılınmasının Amacı. 397
C. Hukuka Aykırı Fiilin Gerçekleştiği, Zararın Meydana Geldiği,
Zararın Meydana Gelme İhtimali Olan Yer Mahkemesinin Yetkisi 399
D. Özel Düzenlemeye Tabi Bazı Haksız Fiillerde Yetki 404
1. İş Kazalarından Doğan Davalarda Yetkili Mahkeme 404
2. Haksız Rekabetten Doğan Davalarda Yetkili Mahkeme 407
3. Sınai Mülkiyete İlişkin Haksız Fiillerden Doğan Davalarda
Yetkili Mahkeme 409
4. Karayollarında Gerçekleşen Motorlu Araç Kazalarından
Doğan Davalarda Yetkili Mahkeme 410
5. Denizde ve Havada Meydana Gelen Haksız Fiillerden
Doğan Davalarda Yetkili Mahkeme 412
6. Basın, Yayın ve İnternet Yolu İle Haksız Fiil 414
7. HMK m.16’nın Uygulanacağı Diğer Özel Haksız Fiil Halleri 417
8. Culpa in contrahendo Sorumluluğundan Doğan Davalarda
Yetkili Mahkeme 418
9. Sebepsiz Zenginleşmeden Doğan Davalarda Yetkili Mahkeme 418
E. Haksız Fiilin Diğer Borç Kaynakları ile Yarıştığı Durumlarda
Yetkili Mahkeme 419
VI. Zarar Sigortalarından Doğan Davalarda Yetkili Mahkeme 425
A. Zarar Sigortalarında Yetkili Mahkemeye İlişkin HUMK m.19 ve
HMK m.15 Hükümlerinin Karşılaştırılması 426
B. Zarar Sigortalarında Yetkili Mahkemeye İlişkin Hükmün Amacı 431

C. Zarar Sigortalarından Doğan Davalarda Yetkili Mahkeme 432
D. Deniz Sigortalarından Doğan Uyuşmazlıklarda Yetkili Mahkeme 436
E. Değerlendirme 438
§ 6. YETKİYE İLİŞKİN ÖZEL DURUMLAR 441
I. KARŞI DAVADA YETKİLİ MAHKEME 441
A. Genel Olarak 441
B. Karşı Davada Yetkiye İlişkin HUMK m.14 ve HMK m.13’ün Karşılaştırılması 443
C. Karşı Davada Yetki Hükmünün Amacı 444
D. Karşı Davada Yetki 445
E. Karşı Dava Olarak Açılmak İstenen Dava İçin Kesin Yetki Kuralı
Olması Halinde Yetkili Mahkeme 449
F. Asıl Dava İçin Yapılmış Olan Yetki Sözleşmesinin Karşı Davaya Etkisi 452
G. Değerlendirme 454
II. DAVA YIĞILMASINDA, TERDİTLİ DAVADA VE SEÇİMLİK DAVADA YETKİ 454
A. Geniş Anlamda Objektif Dava Yığılması 454
B. Dava Yığılması 455
1. Dava Yığılması Kavramı 455
2. Dava Yığılmasında Yetkili Mahkeme 458
C. Terditli Dava 463
1. Terditli Dava Kavramı 463
2. Terditli Davada Yetkili Mahkeme 465
D. Seçimlik Davada Yetki 468
III. Geçici Hukuki Koruma Tedbirlerinde Yetkili Mahkeme 470
A. İhtiyati Tedbirlere İlişkin Taleplerde Yetkili Mahkeme 471
1. İhtiyati Tedbir 471
2. İhtiyati Tedbirde Yetkiye İlişkin HUMK m.104 ve
HMK m.390/1 Hükümlerinin Karşılaştırılması 473
3. İhtiyati Tedbirin Talep Edileceği Yetkili Mahkeme 476
4. Haksız İhtiyati Tedbir Sebebi İle Açılacak Tazminat
Davasında Yetkili Mahkeme 484
B. İhtiyati Hacizde Yetkili Mahkeme 486
1. İhtiyati Haciz 486
2. İhtiyati Hacizde Yetkiye İlişkin HUMK m.12 ve İİK m.258’in Karşılaştırılması 488

3. İhtiyati Haczin Talep Edileceği Yetkili Mahkeme 488
4. Haksız İhtiyati Haciz Sebebi İle Açılacak Tazminat
Davasında Yetkili Mahkeme 495
C. Delil Tespitinde Yetkili Mahkeme 497
1. Delil Tespiti 497
2. Delil Tespitinde Yetkiye İlişkin HUMK m.370-HMK m.401 Hükümlerinin Karşılaştırması 499
3. Delil Tespitinde Yetkili Mahkeme 500
D. Diğer Geçici Hukuki Korumalarda Yetkili Mahkeme 504
IV. Çekişmesiz Yargı İşlerinde Yetkili Mahkeme 507
A. Çekişmesiz Yargı 507
B. Çekişmesiz Yargı İşlerinde Yetkili Mahkeme 510
1. HUMK Döneminde Çekişmesiz Yargı İşlerinde Yetkili Mahkeme 510
2. HMK’ya Göre Çekişmesiz Yargı İşlerinde Yetkili Mahkeme 511
a. Genel Olarak 511
b. HMK m.384’teki “talepte bulunan” ve “ilgili” Kavramları 512
c. Çekişmesiz Yargıda Yetkili Mahkeme Belirlenirken
Dikkate Alınan “oturulan yer” Kavramı 514
C. Çekişmesiz Yargı İşlerinde Yetkinin Niteliği 516
1. HUMK Döneminde Çekişmesiz Yargı İşlerinde Yetkinin Niteliği 516
2. HMK Döneminde Çekişmesiz Yargı İşlerinde Yetkinin Niteliği 517
D. Çekişmesiz Yargıda Yetkili Mahkemeye İlişkin Özel Kanunlarda
Yer Alan Hükümler 522
V. Tahkimde Yetkili Mahkeme 525
A. Tahkim 525
B. Tahkim Yeri 526
C. HMK m.410 ve MTK m.3’ün Karşılaştırılması 528
D. Tahkimde Mahkemeye Başvurulacak Haller 531
E. Tahkimde Yetkili Mahkeme 532
SONUÇ. 543
KAYNAKÇA 551