Medeni Usul Hukukunda Tanıklıktan Çekinme Hakkı
Esra Taşkın ADIYAMAN
İÇİNDEKİLER
GİRİŞ ............................................................................................. 1
1. TANIK KAVRAMI VE TANIKLIK..................................................... 4
1.1 TANIK KAVRAMI VE TANIK DELİLİ ..................................... 4
1.1.1 Kavram .................................................................................. 4
1.1.2 Tanık Delili............................................................................ 7
1.1.3 Tanık Delilinin Bağlayıcılığı ................................................. 9
1.1.4 Tanığın Görevleri................................................................. 11
1.1.4.1 Mahkemeye gelme....................................................... 11
1.1.4.2 Yemin etme.................................................................. 15
1.1.4.3 Doğru beyanda bulunma.............................................. 16
1.2 TANIKLIĞI ETKİLEYEN NEDENLER................................... 19
1.2.1 Tanığın Psikolojisi ............................................................... 20
1.2.1.1 Algı .............................................................................. 21
1.2.1.2 Hafıza .......................................................................... 21
1.2.2 Tanığın Kişisel Durumu....................................................... 22
1.2.2.1 Tanığın Çocuk Olması................................................. 22
1.2.2.2 Tanığın yaşı.................................................................. 23
1.2.2.3 Tanığın ruhsal durumu................................................. 24
1.2.2.4 Tanığın mesleği............................................................ 25
1.2.2.5 Tanığın kültürel seviyesi.............................................. 25
1.2.3. Tanığın İçinde Bulunduğu Durumlar.................................. 25
1.2.3.1 Olayın gerçekleştiği esnadaki durumu ........................ 25
1.2.3.1.1 Duyularının durumu: ......................................... 25
1.2.3.1.2 Dikkati: .............................................................. 26
1.2.3.2 Mekân.......................................................................... 26
1.2.3.3 Zaman.......................................................................... 27
1.2.4 Tanığın, Tanıklık Ettiği Sırada İçinde Bulunduğu Durumlar.27
xii İçindekiler
1.2.4.1 Telkin ve kendi kendini telkin ..................................... 27
1.2.4.2 Telkin edici sorgu ........................................................ 28
1.2.4.3 Daha önce verilen tanık ifadesinin yenisi üzerine tesiri 29
2. HUKUK MUHAKEMELERİ KANUNU’NDA YER ALAN
TANIKLIKTAN ÇEKİNME NEDENLERİ..................................... 29
2.1 KİŞİSEL İLİŞKİLER NEDENİYLE TANIKLIKTAN
ÇEKİNME.................................................................................. 30
2.1.1 Hısımlık Nedeniyle.............................................................. 35
2.1.1.1 İki taraftan birinin nişanlısı ......................................... 36
2.1.1.2 İki taraftan birinin eşi .................................................. 38
2.1.1.3 Kendisi veya eşinin altsoy ve üstsoyu......................... 42
2.1.1.4 Taraflardan biri ile arasında evlatlık bağı bulunanlar.. 43
2.1.1.5 Taraflardan birinin üçüncü derece de dahil olmak
üzere kan veya kendisini oluşturan evlilik bağı
ortadan kalkmış olsa dahi kayın hısımları .................. 45
2.1.2 Koruyucu Aile İlişkisi Nedeniyle ........................................ 45
2.1.3 Çekinme Hakkının Kapsamı................................................ 47
2.1.4 Çekinme Hakkının Mutlak Oluşu ve Tanık Tarafından İleri
Sürülmesi............................................................................. 48
2.2 SIR NEDENİYLE TANIKLIKTAN ÇEKİNME ....................... 49
2.2.1 Sır Kavramı ve Meslek Sırrı Nedeniyle Tanıklıktan
Çekinme............................................................................... 50
2.2.1.1 Sırrın unsurları............................................................. 52
2.2.1.2 Meslek sırrı nedeniyle tanıklıktan çekinme hakkının
mevzuatımızdaki yeri ........................................................ 55
2.2.1.3 Mesleğin icrası ile edinilen sır arasında illiyet bağı
bulunması gerekliliği ................................................... 57
2.2.1.4 Meslek sırrının üçüncü kişilere aktarılması
durumunda tanıklıktan çekinme .................................. 59
2.2.1.5 Sır sahibinin tanıklığa muvafakati............................... 59
2.2.1.6 Sır sahibinin ölümünden sonra sır saklama
yükümlülüğü................................................................ 61
İçindekiler xiii
2.2.1.7 Meslek adamının tanıklıktan çekinmesinin sır
sahibinin muvafakati olmayan durumlarda
zorunlu olması ............................................................. 62
2.2.2 Sır Nedeniyle Tanıklıktan Çekinme Usûlü.......................... 66
2.3. MENFAAT İHLÂLİ TEHLİKESİ NEDENİYLE
TANIKLIKTAN ÇEKİNME ..................................................... 68
2.3.1 Doğrudan Doğruya Mali Bir Zarar İhtimali Sebebiyle
Tanıklıktan Çekinme............................................................ 70
2.3.2 Şeref ve Haysiyeti İhlâl ya da Ceza Soruşturması veya
Kovuşturması Sebebiyle Tanıklıktan Çekinme ................... 71
2.3.3 Meslek veya Sanata Ait Sırların Ortaya Çıkma İhtimali
Sebebiyle Tanıklıktan Çekinme........................................... 74
3. DİĞER KANUNLARDA VE MEVZUATTA YER ALAN
TANIKLIKTAN ÇEKİNME NEDENLERİ..................................... 75
3.1 AVUKATLIK KANUNU’NDA DÜZENLENEN
TANIKLIKTAN ÇEKİNME HAKKI ........................................ 75
3.1.1 Avukatlık Meslek Sırrını Saklama Yükümlülüğü Olan
Kişilerin Tespiti ................................................................... 75
3.1.2 Avukatın Sır Saklama Yükümlülüğünün Hukukî Dayanağı ...76
3.1.3 Avukatlık Mesleğinde Sır Saklama Yükümlülüğü
Kurumunun Gerekçesi.......................................................... 77
3.1.4 Avukatlık Meslek Sırrı ........................................................ 79
3.1.4.1 Genel olarak................................................................. 79
3.1.4.2 Avukatlık sırrı kavramı................................................ 81
3.1.4.3 Avukatın kimlere karşı sır saklama yükümlülüğü
altında olduğunun tespiti ............................................. 84
3.1.4.4 Avukatın sır saklama yükümlülüğünün kapsamı......... 84
3.1.4.5 Avukatın sır saklama yükümlülüğünü ihlâlinin
müeyyidesi................................................................... 85
3.1.4.6 Avukatın sır saklama yükümlülüğünden kurtarılması . 87
3.1.4.6.1 Müvekkilin rızası:............................................... 87
3.1.4.6.2 Iztırar hali: .......................................................... 91
3.1.4.6.3 Avukatın kendi savunma hakkını kullanması: .... 93
3.1.4.7. Avukatın sır nedeniyle tanıklıktan çekinmesi............. 96
3.2 ARABULUCULUK KANUNU’NDA DÜZENLENEN
TANIKLIKTAN ÇEKİNME HAKKI (6325 s. K.) .................... 98
3.3 NOTERLERİN TANIKLIKTAN ÇEKİNME HAKKI ............ 101
3.4 HEKİMLERİN TANIKLIKTAN ÇEKİNME HAKKI............. 102
3.4.1 Hekimin Sır Saklama Yükümlülüğü.................................. 102
3.4.2 Hekimin Sır Saklama Yükümlülüğünün Kaynağı ............. 104
3.4.3 Hekimin Sır Saklama Yükümlülüğünün Kapsamı ............ 106
3.4.4 Hekimin Karşısında Sır Saklama Yükümlülüğünün
Olduğu Kişilerin Tespiti ..................................................... 109
3.4.5 Hekimin Sır Saklama Yükümlülüğünden Kurtarılması..... 110
3.4.5.1 Hastanın rızası ........................................................... 110
3.4.5.2 İhbar ve bildirim yükümlülüğünün yerine getirilmesi.. 111
3.4.5.3 Hekimin savunma hakkını kullanması ...................... 112
3.4.5.4 Hekimin bilirkişi sıfatıyla hastayı muayene etmesi... 112
3.4.6 Hekimin Sır Saklama Yükümlülüğünün Sona Ermesi ...... 114
3.4.7 Hekimin Sır Saklama Yükümlülüğüne İlişkin Bazı
Özel Durumlar................................................................... 115
3.4.8 Hekimin Tanıklıktan Çekinmesi........................................ 115
3.5 DİĞER SAĞLIK ÇALIŞANLARININ TANIKLIKTAN
ÇEKİNME HAKKI................................................................. 121
3.6 KAMU GÖREVLİLERİNİN TANIKLIKTAN ÇEKİNME
HAKKI.........................................................................................122
3.7 DEVLET SIRRI SAYILAN HUSUSLARLA İLGİLİ
TANIKLIKTAN ÇEKİNME .................................................... 124
3.8 MALİ MÜŞAVİRLERİN TANIKLIKTAN ÇEKİNME HAKKI. 127
3.9 İŞÇİLERİN TANIKLIKTAN ÇEKİNME HAKKI.................. 129
3.10 BASIN KANUNU’NDA DÜZENLENEN TANIKLIKTAN
ÇEKİNME HAKKI (5187 s. K.)........................................... 129
4. TANIKLIKTAN ÇEKİNME HAKKININ İSTİSNALARI VE
HAKKIN KULLANIMI................................................................. 132
xiv İçindekiler
İçindekiler xv
4.1 TANIKLIKTAN ÇEKİNME HAKKININ İSTİSNALARI...... 132
4.1.1 Hukukî Bir İşlemin Yapılması Sırasında Hazır Bulunma
Durumu.............................................................................. 133
4.1.2 Doğum, Ölüm, Evlenme Hâlleri........................................ 134
4.1.3 Mali Uyuşmazlık Bulunması Durumu............................... 135
4.1.4 Tanığın Selef veya Temsilci Sıfatıyla Kendisinin Yaptığı
İşlemler.............................................................................. 136
4.2 TANIKLIKTAN ÇEKİNME HAKKININ KULLANIMI........ 137
4.2.1 Tanıklıktan Çekinme Hakkının Hukukî Niteliği................ 137
4.2.2 Çekinme Hakkının Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda
Yer Alan Belgelerin İbrazı Mecburiyeti Bağlamında
İncelenmesi........................................................................ 138
4.2.3 Çekinme Sebeplerinin Bildirilmesi ve İncelenmesi .......... 139
4.2.4 Çekinme Hakkı Konusunda Tanığın Bilgilendirilmesi...... 144
4.2.5 Çekinme Hakkı Konusunda Bilgilendirmenin Yapılacağı
Zaman................................................................................ 146
4.2.6 Çekinme Hakkı Konusunda Bilgilendirmenin Şekli ve
İçeriği................................................................................. 147
4.2.7 Çekinme Hakkının Hatırlatılması Yükümlülüğünün İhlâli...147
4.2.8 Çekinme Hakkı Bulunan Bir Kimsenin Tanıklık Etmekten
Sonradan Vazgeçmesi........................................................ 149
4.2.9 Çekinmenin Kabul Edilmemesinin Sonucu ...................... 150
SONUÇ ......................................................................................... 153
REFERANSLAR.................................................................................. 157