^{Medeni Yargılama Hukukunda}İspat Hakkı ve Sınırlamaları

İÇİNDEKİLER ÖZET
BİRİNCİ BÖLÜM
MEDENÎ YARGILAMA HUKUKU SİSTEMLERİNDE
İSPAT HAKKININ GELİŞİMİ VE UYGULAMA ALANI
§1 İSPAT HAKKININ GELİŞİMİ.31
§2 FARKLI HUKUK SİSTEMLERİNDE VE KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTA İSPAT
HAKKI.89
İKİNCİ BÖLÜM
İSPAT HAKKININ KURAMSAL (DOGMATİK) TEMELLERİ
§3 İSPAT HAKKININ TEMELİ: HAK ARAMA ÖZGÜRLÜĞÜ, ÂDİL YARGILANMA
HAKKI ve DÜŞÜNCEYİ AÇIKLAMA ÖZGÜRLÜĞÜ.133
§4 YARGISAL TEMEL HAK OLARAK İSPAT HAKKININ ÖZELLİKLERİ .154
§5 İSPAT HAKKI KATALOĞU (BLOĞU) (=İSPAT HAKKININ UNSURLARI) .158
§6 İSPAT HAKKINI GÜVENCE ALTINA ALAN TEMEL İLKELER VE
HUKUKÎ ARAÇLAR 339
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
İSPAT HAKKININ YARGILAMANIN SÜJELERİ
ARASINDA DOĞURDUĞU İLİŞKİ
§7 İSPAT HAKKININ SÜJELERİ 417
§8 İSPAT HAKKI AÇISINDAN TARAFLAR İLE HÂKİMİN
İŞBİRLİĞİ İLKESİNİN ÖNEMİ .421
§9 HÂKİMİN ROLÜ423
§10 TARAFLARIN ROLÜ 474
§11 AVUKATIN ROLÜ 479
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
İSPAT HAKKININ SINIRLAN(DIRIL)MASI
§12 KAVRAMSAL OLARAK İSPAT HAKKININ SINIRLARI VE
İSPAT HAKKININ SINIRLANMASI 501
§13 İSPAT HAKKI SINIRLAMALARINA KATEGORİK BİR BAKIŞ .503
§14 İSPAT HAKKI SINIRLAMALARININ ANAYASAL DENETİMİ.519
§15 İSPAT HAKKI İLE ÇATIŞAN TEMEL HAKLAR
(TEMEL HAKLAR ÇATIŞMASI) VE KAMU MENFAATİ.567
§16 İSPAT HAKKININ KÖTÜYE KULLANILMASI YASAĞI 666
§17 İSPAT HAKKININ İHLÂLİ VE İHLÂLİN SON
XIV İçindekiler Özet
BEŞİNCİ BÖLÜM
İSPAT HAKKI SINIRLAMALARINA İLİŞKİN SEÇİLMİŞ KONULAR
§18 TEMEL HAK ÇATIŞMASINDA ÖLÇÜLÜLÜK İLKESİNE AYKIRILIK: DELİLLERİN
HUKUKA AYKIRI YOLLARDAN ELDE EDİLMESİNDEN DOĞAN SINIRLAMALAR.679
§19 DELİL İBRAZI AYRICALIKLARINDAN DOĞAN SINIRLAMALAR .730
§20 KANUNÎ DELİL SİSTEMİNDEN DOĞAN SINIRLAMALAR782
§21 KESİN DELİLLE İSPAT ZORUNLULUĞUNDAN DOĞAN SINIRLAMALAR784
§22 USÛL SÖZLEŞMELERİNDEN DOĞAN SINIRLAMALAR .793
§23 VARSAYIM VE KESİN KARİNELERDEN DOĞAN SINIRLAMALAR 800
§24 USÛLÎ KAZANILMIŞ HAKLARDAN DOĞAN SINIRLAMALAR .803
§25 GİDER AVANSINDAN DOĞAN SINIRLAMALAR804

İÇİNDEKİLER
SUNUŞ VII
ÖNSÖZ. IX
İÇİNDEKİLER ÖZET XIII
İÇİNDEKİLERXV
KISALTMALAR CETVELİ XXXI
GİRİŞ1
BİRİNCİ BÖLÜM
MEDENÎ YARGILAMA HUKUKU SİSTEMLERİNDE
İSPAT HAKKININ GELİŞİMİ VE UYGULAMA ALANI
§1. İSPAT HAKKININ GELİŞİMİ31
I. MEDENÎ YARGILAMANIN TARİHÎ GELİŞİMİNDE İSPAT HAKKINI DOĞRUDAN
ETKİLEYEN KIRILMALAR .31
A. Genel Olarak .31
B. İspat Hakkının Gelişiminde İlkesel Anlamda Temel Kırılma Noktaları 33
1. Akıldışı İspat Araçlarından, Akılcı İspat Araçlarına Geçiş.33
2. Hâkimin Delilleri Serbestçe Değerlendirme Yetkisinin Gelişimi37
3. Doğrudanlık İlkesinin Gelişimi.41
II. MEDENÎ YARGILAMANIN TARİHÎ GELİŞİMİ ÇERÇEVESİNDE İSPAT HAKKININ
GELİŞİMİ43
A. Antik Çağ ve Orta Çağ'da İspat Hakkının Gelişimi43
B. Fransız Devrimi ve Sonrasında İspat Hakkının Gelişimi .49
C. İslâm ve Osmanlı Hukukunda İspat Hakkının Gelişimi53
D. Anayasallaşma ve Temel Haklar Sürecinde İspat Hakkının Gelişimi.54
III. MEDENÎ YARGILAMA HUKUKUNUN AMACI VE İSPAT HAKKI İLİŞKİSİ.59
IV. İDEOLOJİK YAKLAŞIMLARIN MEDENÎ YARGILAMA SİSTEMLERİ VE İSPAT
HAKKI ÜZERİNDEKİ ETKİLERİ.65
A. Genel Olarak .65
B. İdeoloji ve Medenî Yargılama Hukukunun Amacı .68
C. İdeoloji ve Gerçeğin Ortaya Çıkarılması ile Taraflarca Getirilme İlkesi .70
D. İdeoloji ve İspat Rejimleri.77
E. HMK'nın Hâkim İdeolojisi ve Bunun İspat Hakkı Üzerindeki Etkisinin
Değerlendirilmesi.81
§2. FARKLI HUKUK SİSTEMLERİNDE VE KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTA İSPAT HAKKI89
I. FARKLI HUKUK SİSTEMLERİNDE İSPAT HAKKI 89
A. Alman Hukuku .89
B. İsviçre Hukuku.91
1. Genel Olarak.91
2. SchZPO Art. 152.91
3. İsviçre Hukukunda İspat Hakkının Temel Özellikleri ve Sınırlamaları 93
XVI İçindekiler
C. İngiliz Hukuku 95
1. Genel Olarak.95
2. Yargılama Sisteminin Temel Karakteristiğinin İspat Sistemi Üzerindeki
Etkileri .96
3. İspat Hakkı Çerçevesinde Sistemin Değerlendirilmesi .100
D. Amerikan Hukuku 102
1. Genel Olarak.102
2. Yargılama Sisteminin Temel Karakteristiğinin İspat Sistemi Üzerindeki
Etkileri .102
3. İspat Sisteminin Temel Özellikleri.106
4. İspat Hakkı Çerçevesinde Sistemin Değerlendirilmesi .107
E. Rus Hukuku.109
1. Genel Olarak.109
2. İspat Sisteminin Temel Özellikleri Çerçevesinde İspat Hakkı.110
II. MEDENÎ YARGILAMA SİSTEMLERİNİN ETKİLEŞİMİ ÇERÇEVESİNDE İSPAT
HAKKI 113
A. Etkileşimin İspat Hakkı Açısından Gelişimi .113
1. Ortak Hukuk Dünyasından Kıta Avrupası Dünyasına Doğru İlk
Yakınlaştırma Çalışmaları ve İspat Hakkı Üzerindeki Etkisi .113
2. Kıta Avrupası Sisteminden Ortak Hukuka Doğru Yakınlaştırma Çalışmaları
ve İspat Hakkı Üzerindeki Etkisi .116
3. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi'nin Yakınlaştırıcı Fonksiyonu ve İspat
Hakkı Üzerindeki Etkisi .116
4. Uluslarüstü Medenî Yargılama Prensipleri ve Kurallarının Yakınlaştırıcı
Etkisi .118
5. Medenî Yargılama Hukuklarının Ortak Sorunlarının Yakınlaştırıcı Etkisi .119
6. Küreselleşmenin Yakınlaştırıcı Etkisi122
B. İspat Hakkı Açısından Milletlerarası Tahkim Hukuku124
1. Milletlerarası Tahkim Hukuku Prensiplerinin İspat Hakkı ve Konumuz
Açısından Taşıdığı Önem .124
2. İspat Hakkı Çerçevesinde IBA Delil Kuralları'nda İspatın Temel İlkeleri 128
İKİNCİ BÖLÜM
İSPAT HAKKININ KURAMSAL (DOGMATİK) TEMELLERİ
§3. İSPAT HAKKININ TEMELİ: HAK ARAMA ÖZGÜRLÜĞÜ, ÂDİL YARGILANMA HAKKI
VE DÜŞÜNCEYİ AÇIKLAMA ÖZGÜRLÜĞÜ 133
I. İSPAT HAKKININ TEMELİ KONUSUNDA GÖRÜŞLER 133
A. Maddî Hukuk Görüşü 133
B. Yargısal Temel Hak Görüşü 134
C. Görüşlerin Değerlendirilmesi ve Kanaatimiz .137
II. YARGISAL DEMOKRASİDE İSPAT HAKKININ YERİ .139
III. İSPAT HAKKININ TEMEL HAKLAR İÇERİSİNDEKİ KONUMU VE ÖNEMİ.141
A. Genel Çerçeve 141
B. İspat Hakkı ile Hak Arama Özgürlüğü Arasındaki İlişki .143
C. İspat Hakkı ile Âdil Yargılanma Hakkı Arasındaki İlişki .146
İçindekiler XVII
D. İspat Hakkının Diğer Temel Haklar İçerisindeki Konumu ve Önemi147
IV. İSPAT HAKKININ HMK'DAKİ HUKUKÎ TEMELLERİ149
A. Genel Olarak .149
B. HMK m. 189.149
C. HMK m. 27 ve 193.152
§4. YARGISAL TEMEL HAK OLARAK İSPAT HAKKININ ÖZELLİKLERİ154
I. İSPAT HAKKININ YARGISAL TEMEL HAK OLMASINA BAĞLI OLAN GENEL
SONUÇLAR .154
II. İSPAT HAKKINA İLİŞKİN KURALLARIN UYGULANMASINDA BAŞVURULACAK
YORUM YÖNTEMLERİ .155
§5. İSPAT HAKKI KATALOĞU (BLOĞU) (=İSPAT HAKKININ UNSURLARI)158
I. İSPAT HAKKI KATALOĞUNUN TANITIMI.158
II. İSPAT HAKKI KATALOĞUNUN İÇERİĞİ.166
A. İnsan Onuruna Yakışan Şekilde İddia ve Savunma Yapma Hakkı .166
B. Âdil Yargılanma Hakkı.171
1. Hakkaniyete Uygun Yargılanma Hakkı .173
2. Eşdeğer Silâhlarla Yargılanma Hakkı (Silâhların Eşitliği İlkesi)174
a. İspat Hakkının Tesisinde Genel Olarak Eşitlik İlkesinin Uygulanması
Gerekliliği 174
b. Eşit Silâhlarla Yargılanma Hakkının Önemi ve Unsurları180
aa. Âdil Şekilde Delil Sunma Hakkı 184
aaa. Genel Olarak.184
bbb. Delillerin Değerlendirilmesi .185
bb. Karşı Delil Sunma Hakkı.193
cc. Tanıkların Dinlenmesinde Silâhların Eşitliği .196
aaa. Genel Olarak.196
bbb. Karşı Tarafın Tanıklarını Sorguya Çekme/Çektirme Hakkı .202
dd. Bilirkişi Yönünden Silâhların Eşitliği .203
3. Çelişmeli Yargılanma Hakkı208
4. Mâkûl Sürede Yargılanma Hakkı 210
a. Genel Olarak.210
b. Yargılamaların Uzun Sürmesi ve İspat Hakkı Arasındaki İlişki .213
c. Makûl Sürede Yargılanmanın Ölçütleri ve İspat Hakkı ile Etkileşimi216
d. Ekonomik Yargılanma Hakkı.219
e. Türk Hukuk Uygulamasının Patolojik Sorunları Karşısında İspat
Hakkının Etkinliğini Kaybetmesi Sorunu .221
5. Alenî Yargılanmayı Talep Hakkı .227
6. Âdil Yargılanma Hakkı Kapsamında İspat Hakkının Kullanılmasında Dil
Engellerinin Aşılması 231
a. Yargılamada Dil Engellerinin Aşılması ve İspat Hakkı231
b. İspat Hakkı Kapsamında Medenî Yargıya İlişkin Davalar Açısından
Tercümandan Yararlanma Hakkının Âdil Yargılama Açısından Zorunlu
Olup Olmadığı Sorunu 232
C. Hukukî Dinlenilme Hakkı .233
XVIII İçindekiler
1. Hukukî Dinlenilme Hakkı ve İspat Hakkı Arasındaki İlişki.233
a. Genel Olarak.233
b. HMK m. 27 235
c. SchZPO Art. 53.238
2. Bilgilenme Hakkı .240
a. Hakkın İçeriği ve İspat Hakkı Bakımından Önemi 240
b. İspat Hakkı Çerçevesinde Bilgilenme Hakkının Konusu.243
aa. Tarafların Uyuşmazlık Konusu Hakkında Bilgiye ve Delile Erişim
Hakkı 243
aaa. İspat Hakkı Açısından Bilgiye
İçindekiler XIX
(aa) Süreye İlişkin Sınırlar, Teksif İlkesi ve İspat
Hakkı 277
(aaa) Genel Olarak.277
(bbb) Delillerin Gösterilme Zamanı.280
(i) Kural: Dilekçelerin Değişimi
Aşaması ve İspat Hakkı 280
(ii) İspat Hakkı Kapsamında Ön
İnceleme Aşamasında Delil
Gösterilmesi 282
(iii) İspat Hakkı Kapsamında Tahkikat
Aşamasında Delil Gösterilmesi .283
(iv) İspat Hakkı Kapsamında Temyiz
Aşamasında Delil Gösterilmesi .284
(ccc) İddia ve Savunmanın
Değiştirilmesi/Genişletilmesi Yasağı ile
İspat Hakkı İlişkisi286
(ddd) HMK m. 145 ile İspat Hakkı İlişkisi289
(bb) Tarafların Delil İbrazından Kaçınma Sebepleri ve
İspat Hakkı .290
(cc) Somutlaştırma Yükü.292
(aaa) Delile Erişim Hakkının Sınırı Olarak
Somutlaştırma Yükü294
(bbb) Hukuk Sistemlerinin Ortak İhtiyacı: Delile
Erişim İmkânlarının Sınırlandırılması
(Fishing Expedition ve Somutlaştırma
Yükü Kurumlarının Karşılaştırılması) 295
bb. Yargılama ve Yargı Organı İşlemleri Hakkında Bilgilenme 297
c. İspat Hakkı Çerçevesinde Bilgilendirmenin Şekli297
3. Açıklama Hakkı.298
a. Açıklama Hakkının İspat Hakkı ile İlişkisi298
b. Açıklama Hakkının Konusu ile İspat Hakkı İlişkisi.299
c. Açıklama Hakkının Kullanılması Şekli ve İspat Hakkı İlişkisi 300
4. Dikkate Alınma Hakkı301
a. Hakkın İspat Hakkı ile İlişkisi.301
b. Gerekçeli Karar Elde Etme Hakkı ve İspat Hakkı İlişkisi.301
c. Sürpriz Karar Verme Yasağı ve İspat Hakkı İlişkisi.305
D. Tarafların Hazır Bulunduğu Duruşmada Sözlülük Esasına Dayalı Yargılanma
Hakkı .306
1. Duruşmalı Yargılanma Hakkı306
2. Sözlülük Esasına Dayalı Yargılanma Hakkı .310
E. Adalete ve Mahkemeye Etkin Erişim Hakkı.313
1. Mahkemeye Etkin Erişim Hakkı ve İspat Hakkı İlişkisi313
a. Mahkemeye Başvuru Hakkı ve İspat Hakkı 313
b. Mahkemeye Etkin Erişim Hakkı ve İspat Hakkı 314
2. Adalete Erişim Hakkı ve İspat Hakkı İlişkisi 315
a. Adalete Erişim Hakkı Konusundaki Gelişmelerin İspat Hakkına Etkisi .315
XX İçindekiler
b. Adalete Erişim Hakkı Kapsamında Etkin ve Güçlü Hâkim Modelinin
Gelişmesi 316
c. Adalete Erişim Hakkı Kapsamında İspat Kurallarının Basit, Anlaşılır
Olması Gereği.317
d. Adalete Erişim Hakkı Kapsamında Avukatla Temsil Hakkı.318
aa. Medenî Haklara ve Ödevlere İlişkin Davalarda Avukatla Temsil
Hakkının Sağlanması Zorunluluğu Olup Olmadığı ve İspat Hakkına
Etkisi 318
aaa. Temel İlke .318
bbb. Medenî Haklara ve Ödevlere İlişkin Davalarda Avukatla Temsil
Hakkının Tanınmasını Gerektiren Ölçütler .319
ccc. Avukatla Temsil Hakkının Tamamlayıcısı Olarak Adlî
Yardımdan Yararlanma Hakkı 321
bb. Avukatla Temsil Hakkının Tanınmadığı Davalarda İspat Hakkının
Güvence Altına Alınması321
F. Doğrudanlık İlkesine Uygun Yargılanma Hakkı.322
1. Doğrudanlık İlkesinin İspat Hakkı Açısından Önemi.322
2. Doğrudanlık İlkesinin İstisnalarının İspat Hakkı Açısından Değerlendirilmesi 329
G. Tarafsız ve Bağımsız Bir Mahkeme Önünde Yargılanma Hakkı.332
1. Genel Olarak Hakkın Önemi.332
2. Hâkimlerin Tarafsızlığının ve Bağımsızlığının İspat Hakkı ile İlişkisi ve
Önemi .333
3. Bilirkişilerin Tarafsızlığı ve Bağımsızlığının İspat Hakkı ile İlişkisi ve Önemi335
§6. İSPAT HAKKINI GÜVENCE ALTINA ALAN TEMEL İLKELER VE HUKUKÎ ARAÇLAR339
I. TEMEL İLKELER .339
A. Hukuk Devleti İlkesi .339
1. İspat Hakkı Açısından Önemi .339
2. Hukuk Devletinin Unsurlarının İspat Hakkı İle İlişkisi342
a. Anayasa'nın Bağlayıcılığı ile Üstünlüğünün Sağlanması, Anayasa
Yargısı ve İspat Hakkı Güvencesi.342
b. Hukukun Evrensel İlkelerine Uygunluk ve Temel Hakların Güvence
Altına Alınması ve İspat Hakkı344
c. Hukukun Üstünlüğünün Sağlanması ve İspat Hakkı.346
d. Kanun Önünde Eşitliğin Sağlanması (Silâhların Eşitliği İlkesi) ve İspat
Hakkı.347
B. Hukukî Güvenlik İlkesi .347
1. Genel Olarak.347
2. Hukukî Belirlilik ve İspat Hakkı İlişkisi .350
a. Yasama İşlemlerinde Hukukî Belirlilik ve İspat Hakkı .350
aa. Yasama İşlemlerinde Hukukî Belirliliğin İspat Hakkı Açısından
Anlamı 350
aaa. İspat Hakkını Güvence Altına Alan Kurallarda Hukukî
Belirlilik .350
bbb. İspat Hakkını Sınırlandıran Kurallarda Hukukî Belirlilik 351
ccc. İspat Hakkı İhlâllerine Karşı Başvuru Yollarında Hukukî
Belirlilik .351
İçindekiler XXI
bb. Bazı Örnekler352
aaa. İİK m. 68b .352
bbb. HMK m. 119 ve 130352
ccc. HMK m. 193353
b. Yargı Faaliyetlerinde Hukukî Belirlilik ve İspat Hakkı354
aa. Mahkeme Kararlarının Açık ve Anlaşılır Olmasının İspat Hakkı ile
İlişkisi 354
bb. Kararların Tebliği/Tefhimi ve Yayımlanmasının İspat Hakkı ile
İlişkisi 355
cc. Kararların Gerekçeli Olması ve Gerekçenin Tatmin Edici
Olmasının İspat Hakkı ile İlişkisi.355
3. Hukukî İstikrar ve İspat Hakkı İlişkisi 357
a. Genel Olarak Hukukî İstikrarın İspat Hakkı Açısından Önemi 357
b. Hukuk Normlarında Hukukî İstikrar ve İspat Hakkı İlişkisi.358
c. Mahkeme Kararlarında Hukukî İstikrar ve İspat Hakkı359
aa. İspat Hakkı Açısından Önemi.359
bb. Hukukî İstikrar, İçtihat Birliği ve İspat Hakkı İlişkisi.359
cc. Hukukî İstikrar, Kesin Hüküm ve İspat Hakkı İlişkisi.361
dd. Hukukî İstikrar, Hâkimin Takdir Yetkisi, Keyfilik ve İspat Hakkı
İlişkisi 362
ee. Hukukî İstikrar, İspat Hakkı Temelli Yorum Yöntemleri ve İspat
Hakkı İlişkisi363
4. Hukukî Öngörülebilirlik ve İspat Hakkı İlişkisi .364
a. Yasama İşlemlerinde Hukukî Öngörülebilirlik ve İspat Hakkı .364
b. Yargı Faaliyetlerinde Hukukî Öngörülebilirlik ve İspat Hakkı 364
C. İspat Hakkı Çerçevesinde Yargılamanın Haysiyeti İlkesi 365
II. HUKUKÎ ARAÇLAR368
A. Delil Tespiti368
B. İspat Güçlüklerinin Aşılması 370
1. İspat Hakkı Kapsamında İspat Güçlüklerinin Aşılması Zorunluluğu .370
2. Somut Bazı Örnekler Çerçevesinde İspat Güçlükleri, İmkânsızlıkları.370
a. Genel Bazı Örnekler .370
b. Özel Bir Durum Olarak İspatın Engellenmesi (Delillerin Yok Edilmesi) 374
3. İspat Güçlüklerinin Aşılmasında Kanunî Karineler377
a. İspat Güçlüklerinin Kanuni Karinelerle Aşılarak İspat Hakkının Etkin
Şekilde Koruma Altına Alınması .377
b. Toplumsal ve Sektörel Kitlelerin İspat Güçlüklerinden Kurtarılarak İspat
Hakkının Korunması .379
c. Tekil Anlamda Kişilerin İspat Güçlüklerinden Kurtarılarak İspat Hakkının
Korunması.380
4. İspat Güçlüklerinin Aşılmasında Hâkim Tarafından Başvurulabilecek
Yöntemler381
a. Genel Olarak.381
b. İspat Ölçüsünün Düşürülmesi ve İspat Hakkının Tesisi382
c. Karşı Tarafın Vakıaların Aydınlatılmasına Katkısı ve İspat Hakkının
Tesisi.383
XXII İçindekiler
d. Dolaylı İspattan Yararlanılması ve İspat Hakkı .384
e. İspat Engellerini Aşmak İçin İspat Yükü Kuralının Değiştirilip
Değiştirilemeyeceği Sorunu 386
C. İspat Hakkını Genişleten Delil Sözleşmeleri387
D. Kanun Yolları.388
1. Genel Olarak.388
2. Olağan Kanun Yollarının İspat Hakkının Güvence Altına Alınmasındaki
Fonksiyonu389
a. Genel Olarak.389
b. Kanun Yolunun Amacı ve İspat Hakkı İhlâllerine Karşı Kanun Yolu
Denetiminin Kapatılmasının Mümkün Olup Olmayacağı Meselesi .390
3. Yargılamanın Yenilenmesi Yolunun İspat Hakkının Güvence Altına
Alınmasındaki Fonksiyonu393
a. Yargılamanın Yenilenmesi Yolunun İspat Hakkının Gelişimine Etkisi 393
b. Yargılamanın Yenilenmesi Yoluna Başvurulabilecek Ağır İspat Hakkı
İhlâlleri.394
aa. Hâkimin Tarafsız Olmaması Nedeniyle394
bb. Uyuşmazlıkla İlgisi Bulunan Delillerin Elde Edilememiş veya
Gözden Kaçırılmış Olması Nedeniyle 395
cc. Hileli Davranışlar Nedeniyle .398
dd. Âdil Yargılanma Hakkının İhlâl Edilmiş Olması Nedeniyle .401
E. Diğer Başvuru Yolları 402
1. Anayasa Yargısının İspat Hakkının Güvence Altına Alınmasındaki
Fonksiyonu402
a. Anayasa Yargısının İspat Hakkının Gelişiminde Fonksiyonu .402
b. Somut ve Soyut Norm Denetimi404
c. Anayasa'ya Mahkemesi'ne Bireysel Başvuru .405
aa. Anayasa Mahkemesi'ne Bireysel Başvuru Yolunun İspat Hakkının
Gelişiminde Etkisi .405
aaa. Anayasa Mahkemesi'ne Bireysel Başvuru Yolunun İspat
Hakkın Gelişimine Katkısı.405
bbb. Delillerin Değerlendirilmesi Konusundaki İçtihatların İspat
Hakkı Açısından Değerlendirilmesi.409
ccc. Âdil Yargılanma Hakkı İhlâllerinin Sonradan Giderildiği
Konusundaki İçtihatların İspat Hakkı Açısından
Değerlendirilmesi412
bb. Anayasa Mahkemesi'ne Başvurulabilecek İspat Hakkı İhlâlleri414
2. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne Başvurunun İspat Hakkının Güvence
Altına Alınmasındaki Fonksiyonu414
a. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne Başvuru Yolunun İspat Hakkının
Gelişiminde Etkisi414
b. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne Başvurulabilecek İspat Hakkı
İhlâlleri.415
İçindekiler XXIII
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
İSPAT HAKKININ YARGILAMANIN SÜJELERİ ARASINDA DOĞURDUĞU İLİŞKİ
§7. İSPAT HAKKININ SÜJELERİ417
I. HAKKIN SAHİBİ .417
A. Genel Olarak .417
B. İspatın Türlerine Göre Hakkın Sahipleri 418
II. HAKKIN MUHATABI 419
§8. İSPAT HAKKI AÇISINDAN TARAFLAR İLE HÂKİMİN İŞBİRLİĞİ İLKESİNİN ÖNEMİ.421
§9. HÂKİMİN ROLÜ .423
I. İSPAT HAKKININ ETKİN ŞEKİLDE TESİS VE TEMİNİNDE HÂKİMİN ROLÜ VE
ÖNEMİ .423
A. Genel Olarak .423
B. Karşılaştırmalı Hukuk Tarihi ve İspat Hakkı Perspektifleri ile Hâkimin Konumuna
Kısa Bir Bakış 425
C. Hukuk Sistemlerinde Hâkimin Aktifleştirilmesi Yönündeki Eğilimin Temelinde
Yatan Sebepler427
D. Hukuk Sistemlerinde Bu Amaçla Yapılan Revizyonlardan Bazı Örnekler.431
1. İngiltere Örneği .431
2. Almanya Örneği 433
II. HÂKİME İSPAT SÜRECİNİ YÖNETME KONUSUNDA VERİLEN ARAÇLAR437
A. Ön İnceleme Aşaması ve Hâkimin Tarafları Sulhe Teşvik Görevi ve İspat Hakkı
İlişkisi.437
B. Hâkimin Davayı Sevk ve İdare Yetkisinin İspat Hakkı Çerçevesinde
Değerlendirilmesi.441
1. Genel Olarak.441
2. Hâkimin Yargılamayı Şeklî ve Maddî Anlamda Yürütümü Ayrımı ve İspat
Hakkı ile İlişkisi442
3. Hâkimin Davayı Şeklî Anlamda Sevk ve İdare Yetkisinin İspat Hakkı
Açısından Önemi 443
4. Karşılaştırmalı Hukukta Hâkimin Davayı Maddî Anlamda Sevk ve İdare
Yetkisi Konusunda Yaşanan Gelişmelerin İspat Hakkı Açısından Önemi 444
C. Hâkimin Davayı Aydınlatma Yükümlülüğü ve İspat Hakkı İlişkisi.445
1. Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevinin İspat Hakkının Tesisinde Fonksiyonu.445
a. Genel Olarak.445
b. Hâkimin Davayı Aydınlatma Yükümlülüğünün Sürpriz Karar Yasağı
Açısından Fonksiyonunun İspat Hakkı ile İlişkisi 447
c. Hâkimin Davayı Aydınlatma Yükümlülüğünün Etkin Hukukî Korunma
Hakkı Açısından Fonksiyonunun İspat Hakkı ile Arasındaki İlişkisi 447
d. Hâkimin Davayı Aydınlatma Yükümlülüğünün Usûl Ekonomisi Açısından
Fonksiyonunun İspat Hakkı ile Arasındaki İlişkisi .448
2. HMK'daki Hâkimin Davayı Aydınlatma Yükümlülüğüne İlişkin
Düzenlemelerin İspat Hakkı Açısından Değerlendirilmesi 448
3. Vakıalar Bakımından Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi ve İspat Hakkı ile
İlişkisi 449
4. Deliller Bakımından Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi ve İspat Hakkı ile
İlişkisi 452
XXIV İçindekiler
5. Hukukî Sebepler Bakımından Hâkimin Davayı Aydınlatma Ödevi ve İspat
Hakkı ile İlişkisi456
6. Hâkimin Davayı Aydınlatma Yükümlülüğünü Yerine Getirmemesinin,
Hâkimin Ödevini İhlâlinin Sonucu: İspat Hakkı İhlâli.457
D. Hâkimin Tarafları Dinlemesi ve İsticvabının İspat Hakkı ile İlişkisi.460
E. Hâkimin Delilleri Serbestçe Değerlendirmesi İlkesinin İspat Hakkı ile İlişkisi461
1. Hâkimin Delilleri Serbestçe Değerlendirme İlkesinin İspat Hakkı Açısından
Önemi .461
2. Hâkimin Delilleri Serbestçe Değerlendirme İlkesini Sınırlayan Kurum ve
Kuralların İspat Hakkı ile İlişkisi 465
a. Kanunî Delil Sistemi, Hâkimin Delilleri Serbestçe Değerlendirmesi İlkesi
ve İspat Hakkı İlişkisi.465
b. Katı Delil Sistemi, Hâkimin Delilleri Serbestçe Değerlendirmesi İlkesi ve
İspat Hakkı İlişkisi .467
c. Yasak Deliller, Hâkimin Delilleri Serbestçe Değerlendirmesi İlkesi ve
İspat Hakkı İlişkisi .467
d. Hâkimin Özel Bilgisini Kullanma Yasağı, Hâkimin Delilleri Serbestçe
Değerlendirmesi İlkesi ve İspat Hakkı İlişkisi 471
e. Delil Sözleşmesi, Hâkimin Delilleri Serbestçe Değerlendirmesi İlkesi ve
İspat Hakkı İlişkisi .472
§10. TARAFLARIN ROLÜ .474
I. TARAF HÂKİMİYETİNİN İSPAT HAKKININ ETKİN OLARAK TESİSİNDE ROLÜ .474
A. İspat Hakkı ve Eksen Kavramlar .474
B. İspat Sürecinde Taraf Hâkimiyetinin ve Taraflarca Getirilme İlkesinin İspat Hakkı
Açısından Taşıdığı Önem476
II. TARAF YÜKÜMLÜLÜKLERİNİN İSPAT HAKKININ ETKİN ŞEKİLDE TESİSİ
BAKIMINDAN TAŞIDIĞI ÖNEM.482
A. Genel Olarak .482
B. Tarafların Uyuşmazlığa Çözümüne Katkıda Bulunma Yükümlülüğü ve İspat
Hakkı ile Etkileşimi 483
C. Doğruyu Söyleme ve Dürüst Davranma Ödevi .485
1. Doğruyu Söyleme ve Dürüst Davranma Ödevinin İspat Hakkının Temini
Açısından Taşıdığı Fonksiyon ve Sahip Olduğu Önem485
2. Karşılaştırmalı Hukukta Konunun Önemi487
3. Yargısal Dürüstlük ve Gerçeği Söyleme Ödevlerinin İspat Hakkı
Bakımından Somut Görünüm Şekilleri489
4. Ara Değerlendirme496
§11. AVUKATIN ROLÜ499
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM
İSPAT HAKKININ SINIRLAN(DIRIL)MASI
§12. KAVRAMSAL OLARAK İSPAT HAKKININ SINIRLARI VE İSPAT HAKKININ
SINIRLANMASI501
§13. İSPAT HAKKI SINIRLAMALARINA KATEGORİK BİR BAKIŞ503
I. GENEL ÇERÇEVE.503
II. TARAF USÛL İŞLEMLERİNDEN KAYNAKLANAN SINIRLAMALAR 505
İçindekiler XXV
III. HÂKİMİN İŞLEMLERİNDEN VE DAVRANIŞLARINDAN KAYNAKLANAN
SINIRLAMALAR.506
IV. KANUN HÜKMÜNDEN KAYNAKLANAN SINIRLAMALAR508
V. YORUM YÖNTEMLERİNİN HATALI / EKSİK UYGULANMASINDAN
KAYNAKLANAN SINIRLAMALAR .509
VI. TEMEL HAK ÇATIŞMALARINDAN KAYNAKLANAN SINIRLAMALAR .510
VII. KAMU MENFAATİNDEN KAYNAKLANAN SINIRLAMALAR.512
VIII. SİSTEMDEN VEYA İSPAT KURUMLARININ KENDİ BÜNYESINDEN
KAYNAKLANAN SINIRLAMALAR .513
§14. İSPAT HAKKI SINIRLAMALARININ ANAYASAL DENETİMİ519
I. ANAYASAL SINIRLAMA REJİMİNİN TEMEL ESASLARI519
A. Genel Çerçeve.519
1. Anayasa m. 13'ün İspat Hakkının Sınırlandırılmasındaki Fonksiyonu520
2. Ara Değerlendirme523
B. İspat Hakkı Sınırlamalarının Sınırlama Rejiminden Kaynaklanan Bazı Özellikleri525
C. Karşılaştırmalı Hukukta Temel Hakların Sınırlanması Rejiminden Örnekler ve
İspat Hakkı Bakımından Temel Esasları ile Değerlendirilmesi526
II. KANUNÎLIK İLKESİ 530
III. ÖZEL SINIRLAMA SEBEBİNİN VARLIĞI (SORUNU)533
A. Sorunun Tespiti ve Görüşler533
1. Sorunun Tespiti.533
2. Öğreti Görüşleri.535
3. Anayasa Mahkemesi İçtihatları.537
B. Ara Değerlendirme 539
IV. ANAYASA'NIN SÖZÜNE VE RUHUNA UYGUNLUK.543
V. DEMOKRATİK TOPLUM DÜZENİ .544
VI. LAİK CUMHURİYETİN GEREKLİLİKLERİ .546
VII. ÖLÇÜLÜLÜK İLKESİ547
A. Genel Olarak .547
B. Elverişlilik İlkesi549
C. Gereklilik İlkesi.551
D. Dar Anlamda Ölçülülük (Orantılılık İlkesi)553
E. İspat Hakkının Tesis ve Temininde Ölçülülük İlkesinin Uygulanmasına Örnek:
SchZPO Art. 156 .557
VIII. HAKKIN ÖZÜNE DOKUNMA YASAĞI.560
A. Hakkın Özü Kavramı .560
B. İspat Hakkı Bakımından Hakkın Özü 561
1. Türk Hukuku Bakımından .561
2. İsviçre Hukuku Bakımından 564
§15. İSPAT HAKKI İLE ÇATIŞAN TEMEL HAKLAR (TEMEL HAKLAR ÇATIŞMASI)
VE KAMU MENFAATİ .567
I. TEMEL HAKLAR ÇATIŞMASI567
A. Sorunun Ortaya Konulması .567
1. Genel Olarak.567
XXVI İçindekiler
2. Anayasal Hakların Çatışması Hâlinde Menfaatlerin Dengelenmesi .568
3. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'ne Göre Çatışan Hakların Dengelenmesi .570
B. İspat Hakkının Özel Hayatın Korunması Hakkı İle Çatışması.571
1. Genel Olarak.571
2. Özel Hayatın Sınırlandırılmasının Temel Ölçütleri575
a. Genel Olarak.575
b. Kanunun İzin Vermesi.576
c. Meşru Amaçların Varlığı .579
d. Demokratik Toplumun Gereklilikleri 580
3. İspat Hakkının Teminine Yönelik Olarak Özel Hayata Müdahalenin
Meşruluğu .582
a. Mahkeme Kararına Dayanmayan Müdahalenin Meşruluğu582
b. Mahkeme Kararına Dayanan Müdahalenin Meşruluğu 583
aa. Genel Olarak 583
bb. HMK m. 219 ve 221 Kurallarının Özel Hayata Müdahaleyi Meşru
Kılacak Hukukî Araçlar Olarak Değerlendirilip
Değerlendirilemeyeceği Sorunu .584
cc. Özel Hayata Müdahale Teşkil Edecek Delil Tespiti Talepleri.586
dd. Medenî Yargıda İletişimin Tespiti ve Benzeri Yönde Mahkeme
Kararı Tesis Edilip Edilemeyeceği Sorunu .586
4. İspat Hakkının Özel Hayatın Korunması Hakkı İle Çatışmasına İlişkin Ara
Değerlendirme 587
C. İspat Hakkının Kişi Dokunulmazlığı ile Kişinin Maddî ve Manevî Varlığını
Koruma Hakkı İle Çatışması588
1. İspat Hakkının Kişi Dokunulmazlığı ile Çatışması 588
a. Beden Muayenesi ve Örnek Alınmasına Katlanma Yükümlülüğü 588
b. Soybağının Tespitine İlişkin HMK m. 292 .590
aa. Düzenlemenin Amacı .590
bb. Düzenlemenin Uygulama Alanı ile İspat Hukuku ve İspat Hakkı
Açısından Önemi594
aaa. Düzenlemenin Uygulama Alanı 594
bbb. Düzenlemenin İspat Hukuku ve İspat Hakkı Bakımından
Taşıdığı Özellikler.595
ccc. Düzenlemenin Uygulama Alanı Bakımından Kabul Edilen
İspat Ölçüsünün İspat Hakkı İle İlişkisi .597
c. Medenî Yargılama Hukukunda Genel Bir Beden Muayenesine ve Örnek
Alınmasına Katlanma Yükümlülüğü Bulunup Bulunmadığı Sorunu600
aa. CMK m. 75 vd.nın Medenî Yargıda Uygulanıp Uygulanamayacağı
Sorunu600
bb. Alkol Muayenesi Testinin İspat Hakkı Açısından Değerlendirilmesi.604
cc. HMK'da Kan ve Örnek Alınmasına İmkân Tanıyan Genel Bir
Düzenleme Bulunup Bulunmadığı Sorunu .605
2. İspat Hakkının Maddî ve Manevî Varlığın Korunması Hakkı ile Çatışması 607
a. Tanık Koruma Kanunu ve Medenî Yargılamada İspat Hakkı ile Etkileşimi.607
b. HMK m. 250 Düzenlemesinin İspat Hakkı ve Anayasa'nın 17. Maddesi
Çerçevesinde Değerlendirilmesi .609
İçindekiler XXVII
c. Anayasa m. 17 Hükmüne Hizmet Etmek Üzere Başvurulacak Araçlar 611
aa. HMK m. 151611
bb. HMK m. 32/2.611
d. Ara Değerlendirme612
D. İspat Hakkının Diğer Bazı Temel Haklarla Çatışması .615
1. İspat Hakkının Mülkiyet Hakkı İle Çatışması 615
2. İspat Hakkının Basın Özgürlüğü ve Düşünceyi Açıklama Özgürlüğü ile
Çatışması616
a. Korunan Hukukî Menfaat ve Ayrıcalığın Uygulama Alanı.616
b. İspat Hakkı ile Basın Özgürlüğünün Çatışmasında Menfaatlerin
Dengelenmesi .623
3. İspat Hakkının İnanç Özgürlüğü İle Çatışması .626
4. İspat Hakkının Çalışma Hakkı ile Çatışması.627
5. İspat Hakkının Sözleşme Özgürlüğü İle Çatışması 631
a. Medenî Yargılamada İrade Serbestisinin ve Sözleşme Özgürlüğünün
Anlamı.631
b.