Kamu Hukukunda Mülkiyet Hakkı Ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin Mülkiyet Hakkına Bakışı

KAMU HUKUKUNDA MÜLKİYET HAKKI VE AVRUPA İNSAN HAKLARI MAHKEMESİ'NİN MÜLKİYET HAKKINA BAKIŞI



MEHMET AKİF ETGÜ ( Erzincan Üniversitesi Hukuk Fakültesi )



- Mülkiyet Hakkı Kavramı Ve Mülkiyet Hakkının Tarihsel Gelişimi

- Mülkiyet Hakkı İle İlgili Temel Yaklaşımlar

- Mülkiyet Hakkının Türkiye'de Gelişimi

- Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin Mülkiyet Hakkına Bakışı



ÖNSÖZ .................................................................................................................. v ii

İÇİNDEKİLER......................................................................................................ix

K ISA LTM A LA R..................................................................................................xv

GİRİŞ.........................................................................................................................1

Birinci Bölüm

1. MÜLKİYET HAKKI

KAVRAMI VE MÜLKİYET

HAKKININ TARİHSEL

GELİŞİMİ

1.1. Genel Olarak Hak Kavramı .........................................................................7

1.2. Mülkiyet Hakkı Kavramı...........................................................................10

1.2.1. Mülkiyet Kavramı .............................................................................10

1.2.2. Mülkiyet Hakkı..................................................................................15

1.3. İlkel Toplumlardan Yeniçağ'a Mülkiyet Hakkının Tarihsel

Gelişimi ............................................................................................................21

1.3.1. Hayvanlar Aleminde Mülkiyet Olgusu........................................21

1.3.2. İlkel Toplumlarda Mülkiyet .......................................................... 24

1.3.3. Eski Yunan'da Mülkiyet Anlayışı .................................................27

İÇİNDEKİLERx

1.3.3.1. Platon'un Mülkiyet Görüşü...................................................29

1.3.3.1.1. Devlet'teki görüşleri......................................................32

1.3.3.1.2. Yasalar'daki görüşleri.................................................. 36

1.3.3.2. Aristoteles'in Mülkiyet Görüşü...........................................42

1.3.4. Roma'da Mülkiyet Anlayışı ............................................................47

1.3.4.1. Genel Olarak.............................................................................47

1.3.4.2. Roma'da Mülkiyet Hakkının Gelişimi............................. 49

1.3.4.3. Roma'da Mülkiyet Hakkının Özellikleri..........................52

1.3.4.4. Roma'da Mülkiyet Hakkının Sınırları...............................53

1.3.5. Ortaçağ'da Mülkiyet Anlayışı .......................................................57

İkinci Bölüm

2. MÜLKİYET HAKKI

İLE İLGİLİ TEMEL

YAKLAŞIMLAR

2.1. Genel Olarak ................................................................................................ 63

2.2. Liberal Yaklaşım.......................................................................................... 64

2.2.1. Genel Olarak Liberalizm ................................................................ 64

2.2.2. Liberal Mülkiyet Anlayışının Teorik Temellerinin

Oluşumu: John Locke'da Mülkiyet.................................................... 68

2.2.2.1. Doğal Yaşamda (Tabiat Hali) Mülkiyet Hakkı................70

2.2.2.1.1. Doğal yaşamda mülkiyet hakkının sınırları...........73

2.2.2.2. Toplum Halinde Mülkiyet Hakkı.......................................76

2.2.2.2.1. Toplum halinde mülkiyet hakkının sınırları .........78

2.2.2.3. Locke'un Mülkiyet Görüşünün Etkileri ...........................81

2.3. Marxist Yaklaşım........................................................................................ 83

2.3.1. Genel Olarak Marxizm.................................................................... 83

2.3.2. Marxist Perspektif Açısından Mülkiyetin Tarihsel Gelişimi 86

2.3.2.1. İlkel Komünal Toplum.......................................................... 87

2.3.2.2. Köleci Toplum ....................................................................... 88xi

2.3.2.3. Feodal Toplum ....................................................................... 90

2.3.2.4. Kapitalist Toplum...................................................................91

2.3.2.5. Sosyalist Toplum.....................................................................93

2.3.2.6. Komünist Toplum.................................................................. 94

2.3.3. Yabancılaşma ve Özgürleşme .........................................................95

2.3.4. Marxist Mülkiyet Anlayışının Uygulamaya Taşınması:

Sovyetler Örneği..................................................................................... 97

2.3.4.1. Devlet Mülkiyeti..................................................................... 99

2.3.4.2. Kolektif Çiftlik Mülkiyeti...................................................101

2.3.4.3. Kişisel Mülkiyet .................................................................. 102

2.3.4.4. Özel Mülkiyet ....................................................................... 103

2.3.5. Marxist Mülkiyet Anlayışının Sonuçları ................................. 104

2.4. Üçüncü Bir Yol: Karma Yaklaşım ......................................................... 105

2.4.1. Sosyal Devlet Anlayışı ................................................................... 105

2.4.2. Sosyal Devlette Mülkiyet Hakkı................................................. 109

Üçüncü Bölüm

3. MÜLKİYET HAKKININ

TÜRKİYE'DE GELİŞİMİ

3.1. İslam'da Mülkiyet Hakkı ........................................................................ 115

3.1.1. İslamiyet Öncesi Türklerde Mülkiyet Hakkı ........................... 115

3.1.2. İslam'da Mülkiyet Hakkının Gelişimi ......................................117

3.1.2.1. İslam'da Mülkiyet Hakkının Sınırları..............................119

3.1.2.2. İslam'da İkta Sistemi ........................................................... 121

3.1.2.3. İbn-i Haldun'un Mülkiyet Anlayışı ................................. 122

3.2. Selçuklular ve Osmanlı'da Mülkiyet Hakkı ...................................... 125

3.2.1. Selçuklularda Mülkiyet Hakkı .................................................... 125

3.2.2. Osmanlı'da Mülkiyet Hakkının Gelişimi................................ 127

3.2.2.1. Genel Olarak ......................................................................... 127

3.2.2.2. Sened-i İttifak'ta Mülkiyet Hakkı ................................... 132xii

3.2.2.2.1. 1838 Osmanlı- İngiliz ticaret anlaşması ve

mülkiyet hakkı ........................................................................ 134

3.2.2.3. Tanzimat Döneminde Mülkiyet Hakkı.......................... 136

3.2.2.3.1. Gülhane Hattı Hümayunu'nda mülkiyet hakkı . 136

3.2.2.3.2. Islahat Fermanı'nda mülkiyet hakkı .................... 139

3.2.2.3.3. Islahat Fermanı sonrası kanunlaştırma

hareketleri ................................................................................ 140

3.2.2.4. 1876 Anayasası (Kanun-u Esasi) Döneminde

Mülkiyet Hakkı ............................................................................. 144

3.3. Türkiye Cumhuriyeti Döneminde Mülkiyet Hakkının

Anayasal Gelişim Süreci............................................................................ 148

3.3.1. 1921 Anayasası Döneminde Mülkiyet Hakkı.......................... 148

3.3.2. 1924 Anayasası Döneminde Mülkiyet Hakkı ........................ 149

3.3.3. 1961 Anayasası Döneminde Mülkiyet Hakkı.......................... 155

3.3.3.1. Genel Olarak ......................................................................... 155

3.3.3.2. 1961 Anayasası Döneminde Mülkiyet Hakkının

Sınırlanması ................................................................................... 159

3.3.4. 1982 Anayasası'nda Mülkiyet Hakkı ......................................... 163

3.3.4.1. Genel Olarak.......................................................................... 163

3.3.4.2. 1982 Anayasası'nda Mülkiyet Hakkının Sınırlanması 171

3.3.4.2.1. Mülkiyet hakkının sınırlanması nedenleri...........171

3.3.4.2.1.1. Kamu yararı........................................................171

3.3.4.2.1.2. Toplum yararına uygun kullanma................174

3.3.4.2.2. Mülkiyet hakkının sınırlanmasının şartları .......176

3.3.4.2.2.1. Sınırlamanın kanunla yapılması.................. 177

3.3.4.2.2.2. Sınırlamanın nedene dayanması................. 179

3.3.4.2.2.3. Sınırlamanın temel hak ve özgürlüklerin

özlerine dokunmaması................................................... 180

3.3.4.2.2.4. Sınırlamanın demokratik toplum düzeninin

gereklerine uygun olması............................................... 182

3.3.4.2.2.5. Sınırlamanın ölçülülük ilkesine uygun

olması ................................................................................. 184xiii

3.3.4.2.2.6. Sınırlamanın laik Cumhuriyetin gereklerine

uygun olması .................................................................... 186

3.3.4.2.2.7. Sınırlamanın Anayasa'nın sözüne ve özüne

uygun olması..................................................................... 187

3.3.4.2.3. Mülkiyet hakkının sınırlandırılması ile ilgili

diğer hükümler........................................................................ 189

3.3.4.2.3.1. Genel olarak...................................................... 189

3.3.4.2.3.2. Kamulaştırma .................................................. 189

3.3.4.2.3.3. Devletleştirme ................................................. 192

Dördüncü Bölüm

4. AVRUPA İNSAN HAKLARI

MAHKEMESİ'NİN MÜLKİYET

HAKKINA BAKIŞI

4.1. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde Mülkiyet Hakkı.................... 195

4.1.1. AİHS ve Sözleşmenin İç Hukuktaki Yeri .................................. 195

4.1.2. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesinde Mülkiyet

Hakkının Düzenleniş Şekli................................................................ 201

4.1.2.1. Genel Olarak.......................................................................... 201

4.1.2.2. Mal ve Mülk Kavramı..........................................................204

4.1.2.3. Mülkiyet Hakkının Kapsamı ............................................206

4.1.2.3.1. Genel olarak.................................................................206

4.1.2.3.2. AİHM'e göre mülkiyet hakkının kapsamına

dahil olan şeyler......................................................................207

4.1.2.3.3. AİHM'e göre mülkiyet hakkının kapsamına

dahil olmayan şeyler .............................................................. 213

4.2. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin Mülkiyet Hakkı ile

İlgili Yorumu .................................................................................................216

4.2.1. Genel Olarak.....................................................................................216

4.2.2. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi'nin Mülkiyet

Hakkını Yorumlamasında Üç Kural................................................ 219xiv

4.2.2.1. Birinci Kural: Mal ve Mülkün Dokunulmazlığı ........... 219

4.2.2.2. İkinci Kural: Mal ve Mülkten Mahrum Bırakma ........ 221

4.2.2.3. Üçüncü Kural: Mal ve Mülkün Kullanımının

Kontrolü...........................................................................................223

4.2.3. AİHM'e Göre Mülkiyet Hakkının Sınırlanması....................225

4.2.3.1. Genel Olarak .........................................................................225

4.2.3.2. Mülkiyet Hakkının Sınırlanması Nedenleri.................225

4.2.3.2.1. Kamu yararı veya genel çıkar..................................225

4.2.3.2.2. Vergilerin veya başka katkıların ödenmesi ......... 229

4.2.3.2.3. Para cezalarının ödenmesi ve suçla ilgili

malın müsaderesi.................................................................... 232

4.2.3.3. Mülkiyet Hakkının Sınırlanması Şartları...................... 237

4.2.3.3.1. Sınırlamanın yasal olması........................................ 237

4.2.3.3.2. Sınırlamanın uluslararası hukukun genel

ilkelerine uygun olması......................................................... 239

4.2.3.3.3. Sınırlamanın ölçülülük ilkesine uygun olması... 241

4.2.3.3.4. Sınırlamanın makul karşılıkla (tazminat

ödenerek) yapılması ..............................................................244

4.3. Mülkiyet Hakkı ile AİHS'in Diğer Maddelerinin İlişkisi...............247

4.3.1. Mülkiyet Hakkı ve İşkence Yasağı (md. 3) ...............................247

4.3.2. Mülkiyet Hakkı ve Adil Yargılanma Hakkı (md. 6) .............. 253

4.3.3. Mülkiyet Hakkı ve Aile Yaşamına Saygı Hakkı (md. 8) ....... 257

4.3.4. Mülkiyet Hakkı ve Ayrımcılık Yasağı (md. 14)....................... 259

4.3.5. Mülkiyet Hakkı ve Olağanüstü Hallerde Askıya Alma

(md. 15) ..................................................................................................265

4.4. Kıbrıs Olgusu Açısından AİHM'in Türkiye ile İlgili

Kararlarında Mülkiyet Hakkı................................................................... 267

SONUÇ................................................................................................................ 277

KAYNAKÇA ......................................................................................................287