Biyoloji Uygulamaları ve Tıbbi Müdahaleler Karşısında İnsan Haklarının Korunması

BİYOLOJİ UYGULAMALARI VE TIBBİ MÜDAHALELER KARŞISINDA İNSAN HAKLARININ KORUNMASI



Dr. Mehmet Ali ZENGİN

BİRİNCİ BÖLÜM

BİYOLOJİ UYGULAMALARI VETIBBİ MÜDAHALE KAVRAMLARI

I--BİYOLOJİ UYGULAMALARI-3

A. -TERMİNOLOJİ-3

1. -Kromozom-3

2. -Kök Hücre-4

a. -Kavram-4

b. -Kök Hücre Çeşitleri-5

aa. -Fonksiyonlarına Göre Kök Hücreler-5

bb. -Elde Edildikleri Kaynaklara Göre Kök Hücreler-5

aaa. -Embriyonik Kök Hücreler-5

bbb. -Yetişkin Kök Hücreler-9

3. -Genom-10

4. -DNA-11

5. -Gen-11

B. -GENETİK-12

1. -Genetik Mühendisliği-12

a. -Genetik Çalışmaların Tarihi Gelişimi-12

b. -Genetik Mühendisliği-13

c. -Genetik Mühendisliği ve İnsan Hakları-14

2. -Biyoteknoloji-18

C. -KLONLAMA-18

1. -Klonlama Kavramı-18

2. -Klonlamanın Çeşitleri-20

a. -Klonlamanın Teknikleri Bakımından Klonlamanın Çeşitleri-20

aa. -Transgenik Teknolojisi Kullanılarak Gerçekleştirilen Klonlama-21

bb. -Çekirdek Transfer Teknolojisi Kullanılarak Gerçekleştirilen Klonlama-21

b. -Klonlamanın Amaçları Bakımından Klonlamanın Çeşitleri-22

aa. -Üreme Amaçlı Klonlama-23

bb. -Tedavi Amaçlı (Terapötik) Klonlama-26

c. -Kullanım Alanları Bakımından Klonlamanın Çeşitleri-28

aa. -İnsan Dışındaki Canlıların Klonlanması-28

bb. -İnsanın Klonlanması-28

II--TIBBİ MÜDAHALE-29

A--TIBBİ MÜDAHALE KAVRAMI VE ŞARTLARI-29

1--Tıbbi Müdahale Kavramı-29

2--Tıbbi Müdahalenin Şartları-30

a. -Tıbbi Müdahalenin Sağlık Personeli Tarafından Yapılması-31

b. -Aydınlatılmış Rıza-33

aa. -Genel Olarak-33

bb. -Genetik Çalışmalarda Aydınlatılmış Rıza-35

cc. -Etik Konsültasyonun Aydınlatılmış Rıza Üzerindeki Etkisi-37

dd. -Aydınlatılmış Rızanın Şartları-39

ee. -Aydınlatma Yükümlülüğünün Kapsamı-40

c. -Tıp Biliminin Verilerine Göre Zorunlu ve Bu Verilere Uygun Tıbbi Müdahale-42

aa. -Endikasyon-42

bb. -Tıbbi Müdahalenin Tıp Biliminin Verilerine Uygun Şekilde Gerçekleşmesi-43

B--ÜREMEYE VE ORGAN-DOKU NAKLİNE İLİŞKİN TIBBİ MÜDAHALELER-44

1. -Üremeye İlişkin Tıbbi Müdahaleler-44

a. -Kürtaj-44

aa. -Kürtaj Kavramı-44

bb. -Tıbbi Kürtaj Teknikleri-45

cc. -Kürtaja Yönelik Etik Yaklaşımlar-46

aaa. -Muhafazakar Yaklaşım-46

bbb. -Liberal Yaklaşım-46

ccc. -Ilımlı Yaklaşım-47

b. -Tüp Bebek-47

2. -Organ-Doku Nakline Yönelik Tıbbi Müdahaleler-47

a. -Genel Olarak-47

b. -Organ-Doku Nakli Çeşitleri-48

aa. -Ölü İnsandan Organ-Doku Alınmak Suretiyle Yapılan Organ-Doku Nakli-48

bb. -Canlı İnsandan Organ-Doku Alınmak Suretiyle Yapılan Organ Doku Nakli-50

cc. -Hayvanlardan Alınan Organların İnsanlara Nakli (Xenotransplantation)-50

C--ÖTENAZİ-53

1. -Ötenazi Kavramı-53

2. -Ötenazinin Tarihi Gelişimi-54

3. -Ötenazi Türleri-55

a. -Ötenazi Uygulamasının Şekline Göre Yapılan Ayrım-55

aa. -Aktif Ötenazi-55

bb. -Pasif Ötenazi-56

b. -Hastanın Rızasının Durumuna Göre Yapılan Ayırım-57

aa. -Hastanın Rızasına Dayalı Ötenazi-57

bb. -Hastanın Rızasına Dayalı Olmayan Ötenazi-59

İKİNCİ BÖLÜM

BİYOLOJİ UYGULAMALARI KARŞISINDA İNSAN HAKLARININKORUNMASI VE HUKUKSAL DÜZENLEMELER

I--BİYOLOJİ UYGULAMALARININ İNSAN HAKLARI STANDARDI-61

A. -BİYOETİK-61

1. -Kavram-61

2. -Biyoetik - Ahlak İlişkisi-63

3. -Biyoetik Hukuk İlişkisi-64

B. -BİYOETİK VE İNSAN HAKLARI İLİŞKİSİ-65

1. -Biyoetiğin İnsan Haklarını Koruma Mekanizması ve Biyoetiğin İnsan Haklarının Ortak Dili Olması-65

2. -Kültürel Farklılıkların Biyoetiğin Evrensel İlkeleri Üzerindeki Etkileri-67

C--İNSAN HAKLARININ BİYOLOJİ UYGULAMALARININ SINIRLARININ BELİRLENMESİNDEKİ ROLÜ-70

1. -Genel Olarak-70

2. -İnsan Onuru Kavramı ve Bu Kavramın Genetik Teknoloji Çalışmalarının Sınırlandırılmasındaki Rolü-71

a. -İnsan Onuru Kavramı-71

b. -İnsan Onuru ve Temel İnsan Hakları İlişkisi-74

c. -Genetik Çalışmalarda İnsan Onurunun Korunması-76

3. -Genetik Teknoloji Uygulamaları ve İnsan Hakları-78

a. -Gen Testleri ve İnsan Hakları-78

aa. -Genel Olarak-78

bb. -Gen Testleri ve Ayrımcılık Yasağı-79

cc. -Gen Testleri ve Sağlık Hakkı-82

dd. -Gen Testleri ve Çalışma Hürriyeti-84

ee. -Gen Testleri ve Sözleşme Hürriyeti-87

ff. -Gen (DNA) Testleri ve Adil Yargılanma Hakkı-87

b. -İnsan Genom Projesi-89

aa. -Genel Olarak-89

bb. -İnsan Genom Projesinin Toplumsal Yansımaları-91

aaa. -Ayrımcılık Yasağı ve Öjenizm-91

bbb. -Biyokolonizm (Biocolonialism) ve Genetik Mirasın Korunması Hakkı-94

c. -Biyobanklar ve İnsan Hakları Açısından Karşılaşılan Etik Sorunlar-95

aa. -Biyobankanın Tanımı-95

bb. -Biyobankaların Faaliyetlerinin İnsan Hakları Hukuku Açısından Düzenlenmesi-97

aaa. -Biobankaların Faaliyetlerinde Denetimin, Şeffaflığın ve Kişi Güvenliğinin Sağlanması-97

bbb. -Biyobankalar ve Özel Hayatın Gizliliğinin Korunması-100

ccc. -Biyobankaların Faaliyetlerinde Demokratik Katılım Mekanizmalarının İşletilmesi-102

cc. -Biyobankaların Faaliyetlerinin Etik Olarak Değerlendirilmesinde İnsan Haklarının Rolü-103

4. -Biyoloji Uygulamalarının Sınırlandırılmasında Ölçü Alınacak Bazı İnsan Hakları-104

a. -Yaşama Hakkı-104

b. -Kişinin Maddi ve Manevi Varlığını Geliştirme Hakkı-106

c. -Doğal Yoldan Doğma Hakkı-108

d. -Bilim Özgürlüğü-111

e. -Özel Hayatın Gizliliği Hakkı ve Tıbbi Verilerin Korunması-112

aa. -Özel Hayatın Gizliliği Hakkı-112

bb. -Tıbbi Verilerin Korunması-113

aaa. -Genel Olarak-113

bbb. -Tıbbi Verilerin Elektronik Ortamda Transferi ve Güvenliği-116

ccc. -Genetik Verilerin Özel Konumu-117

ddd. -Tıbbi Verilerin Korunmasında Benimsenen Yaklaşımlar-120

eee. -Tıbbi Verilerin Korunması Hakkının Sınırlandırılması-126

f. -Anne Babayı (Genetik Kökenini) Bilme Hakkı-130

aa. -Bilgi Edinme Hakkı Açısından Anne Babayı Bilme Hakkı-130

bb. -Anne Babayı Bilme Hakkı-131

cc. -Anne Babayı Bilme Hakkının Çocuğun Sağlık Durumuna Olan Etkileri (Yaşama Hakkı-Sağlık Hakkı ve Önleyici Tıp)-136

II--KLONLAMA ÇALIŞMALARI KARŞISINDA İNSAN HAKLARININ KORUNMASI-138

A. -EMBRİYO'NUN STATÜSÜ VE KLONLAMA ÇALIŞMALARI-138

1. -Embriyonun Tıp Bilimi Açısından Statüsü-138

2. -Embriyonun Hukuk Bilimi Açısından Statüsü ve İnsan Onuruna Sahipliği Sorunu-138

a. -Kişilik Merkezli Yaklaşımlar-138

b. -Embriyonun Gelişim Sürecine Dayalı Yaklaşımlar-141

c. -Dini Değerleri Esas Alan Yaklaşımlar-145

B. -KLONLAMA TÜRLERİ BAKIMINDAN İNSAN HAKLARININ KORUNMASI-148

1. -Üreme Amaçlı Klonlama ve İnsan Hakları-148

2. -Tedavi Amaçlı Klonlama ve İnsan Hakları-151

a. -Embriyonun Potansiyel Yaşam Hakkı ile Hastaların Yaşam-Sağlık Hakkı Arasında Dengenin Sağlanması-151

b. -Tedavi Amaçlı Klonlama Çalışmaları ve Kadın Haklarının Korunması-155

C. -KLONLAMA ÇALIŞMALARININ SONUÇLARI VE İNSAN HAKLARINA OLAN ETKİLERİ-157

1. -Klonlama Çalışmaları, Hybrid Canlılar (Chimera) ve İnsan Varlığının Geleceği-157

2. -Klonlama Çalışmaları ve Varoluşsal Ayrımcılık (Existential Segregation)-160

3. -İnsan Hakları Bakımından Klonlamanın Ortaya Çıkaracağı Muhtemel Sonuçlar-162

a. -Klonlamanın Zararlı Sonuçları-162

b. -Klonlamanın Yararları Sonuçları-167

III--İNSAN HAKLARI AÇISINDAN BİYOTEKNOLOJİ ÜRÜNLERİNİN PATENTLENMESİ-170

A. -PATENT KAVRAMI-170

B. -BİYOTEKNOLOJİ ÇALIŞMALARINDA İNSAN KAYNAKLI ÜRÜNLERİN PATENTLENMESİ-172

1. -İnsan Vücudunun Bölümlerinin Patentlenme Bakımından Değeri-172

2. -Genlerin Eşya Olma Vasfı ve Patentlenmesi-174

a. -İnsan Genlerinin Eşya Olma Vasfı ve İnsan Onuru-174

b. -İnsan Genlerinin Patentlenmesi Konusunda Yaşanan Tartışmalar ve İnsan Hakları Açısından Yapılan Değerlendirmeler-177

IV--HUKUKSAL DÜZENLEMELER-183

A. -ULUSLARARASI HUKUKTA DÜZENLEMELER-183

1. -Birleşmiş Milletler Bünyesindeki Bazı Düzenlemeler-183

a. -Evrensel İnsan Genomu ve İnsan Hakları Deklarasyonu (Universal Decleration on the Human Genome and Human Rights)-183

b. -İnsan Genetik Verileri Uluslararası Bildirgesi (International Declaration on Human Genetic Data)-185

c. -Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) İnsanın Üreme Amaçlı Klonlanması Raporu (WHO Report of Reproductive Cloning of Human Beings)-187

d. -DSÖ Biyomedikal Araştırmaları Değerlendiren Etik Komiteler İçin Uygulama Kuralları (WHO Operational Guidelines for Ethics Committees That Review Biomedical Research)-188

e. -İnsan Konulu Biyotıp Araştırmaları Hakkında Uluslararası Etik Yönergesi (International Ethical Guidelines for Biomedical Research Involving Human Subjects)-189

2. -Avrupa Komisyonu ve AB Bünyesindeki Bazı Düzenlemeler-190

a. -Biyoloji ve Tıbbın Uygulanması Bakımından İnsan Hakları ve İnsan Haysiyetinin Korunması Sözleşmesi: İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesi-192

b. -Biyoloji ve Tıbbın Uygulanması Bakımındanİnsan Hakları ve İnsan Haysiyetinin Korunması Sözleşmesine Ek İnsan Kopyalanmasının Yasaklanmasına İlişkin Protokol (Additional Protocol To The Convention For The Protection of Human Rights And Dignity Of The Human Being With Regard To The Application Of Biology and Medicine, On The Prohibition of Cloning Human Beings)-196

c. -İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesi, Biyotıp Araştırmaları Hakkında Ek Protokol (Additional Protocol to the Convention on Human Rights and Biomedicine, Concerning Biomedical Research)-197

d. -İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesi Sağlık Amaçlı Genetik Teste Dair Ek Protokol (Additional Protocol to the Convention on Human Rights and Biomedicine concerning Genetic Testing for Health Purposes)-198

e. -Avrupa Komisyonu'nun İnsan Temelli Biyolojik Araştırmalar Hakkında Tavsiye Kararı (Recommendation on Research on Biological Materials of Human Origin)-200

f. -Avrupa Komisyonu, Bilim ve Yeni Teknolojilerde Biyoetik Avrupa Grubu Görüşleri (Commission of Europe, Europen Group on Bioethics in Science and New Technologies, EGE)-202

aa. -İnsan Kök Hücre Araştırmaları ve Kullanımının Etik Yönleri (Ethical Aspects of Human Stem Cell Research and Use)-202

bb. -Bilgi Toplumunda Sağlık Hizmetinin Etik Sorunu (Ethical Issues of Healthcare in the Information Society)-204

cc. -Gelişmiş Ülkelerde Klinik Araştırmaların Etik Boyutları (Ethical Aspects of Clinical Research in Developing Countries)-206

dd. -İşyerinde Genetik Testin Etik Boyutları (Ethical Aspects of Genetic Testing in the Workplace)-208

ee. -Nanotıbbın Etik Boyutları (Ethical Aspects of Nanomedicine)-209

B. -ULUSLARARASI KURUMLAR-211

1. -Birleşmeiş Milletler Bünyesindeki Bazı Kurumlar-211

a. -UNESCO Uluslararası Biyoetik Komitesi (International Bioethics Committee)-211

b. -BM Üniversitesi (United Naitons University, UNU)-212

c. -Tıp Bilimi Uluslararası Organizasyonlar Konseyi (The Council for International Organisations and Medical Sciences, CIOMS)-212

2. -Avrupa Komisyonu ve Avrupa Birliği Bünyesindeki Kurumlar-213

a. -Bilim ve Yeni Teknolojilerde Biyoetik Avrupa Grubu (Europen Group on Bioethics in Science and New Technologies, EGE)-215

b. -Avrupa Tıp Ajansı (European Medicine Agency)-216

c. -Avrupa Komisyonu Bilim, Ekonomi ve Toplum Direktörlüğü (Commission of Europe; Science, Economy and Society Directorate)-217

d. -Tıbbi Ürünlerin Değerlendirilmesi Avrupa Ajansı (European Agency for the Evaluation of Medicinal Products, EMEA)-218

V. -KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTA DÜZENLEMELER-219

1. -İzlanda-219

a. -Projenin Genel Durumu ve İşleyişi-219

b. -Proje Kapsamında Hazırlanan Yasalar-223

aa. -Sağlık Sektörü Veritabanı Hakkında Yasa (The Act on a Health Sector Database)-223

bb. -Biyobankalar Hakkında Yasa (Act on Biobanks)-225

cc. -Biyobankalardaki Biyolojik Örneklerin Saklanması ve Kullanılmaları Hakkında Düzenleme (Regulations on the Keeping and Utilisation of Biological Samples in Biobanks)-226

2. -Estonya-227

3. -Kanada (CARTaGENE)-229

4. -İngiltere-229

VI. -TÜRK HUKUKUNDA YER ALAN DÜZENLEMELER-230

1. -Kök Hücre Çalışmaları ve Hukuki Durum-230

2. -Klonlama Çalışmaları ve Embriyonun Hukuki Durumu-234

3. -Genetik Çalışmalar ve Hukuki Durum-241

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM

TIBBİ MÜDAHALELER KARŞISINDAİNSAN HAKLARININ KORUNMASI

I--TIBBİ MÜDAHALELER VE İNSAN HAKLARI ARASINDAKİ İLİŞKİ-245

II--ÜREMEYE İLİŞKİN TIBBİ MÜDAHALELER VE İNSAN HAKLARININ KORUNMASI-247

A. -KÜRTAJ-247

1. -Yaşama Hakkı ve Ceninin Yaşamının Sona Erdirilmesi-247

2. -Ceninin İnsan Haklarına Sahip Olup Olamayacağı Konusundaki Tartışmalar ve Yargısal İçtihatlar-248

a. -Genel Olarak-248

b. -Konuya Dair Avrupa Komisyonu Kararları-249

aa. -Bruggeman ve Scheuten v. FRG Kararı-249

bb. -Paton v. UK Kararı-250

cc. -D-Z Kararı-252

c. -Konuya Dair AİHM Kararları-252

aa. -Open Door ve Dublin Well Woman v. Ireland Kararı-252

bb. -Vo v. France Kararı-253

3. -Kürtaj Hakkı (Özel Hayat Hakkı) ve Ceninin Yaşama Hakkı Arasında Dengenin Sağlanması-259

4. -Kürtajın Toplumsal Boyutu ve Meşruluğu-262

B. -TÜP BEBEK-262

1. -Tüp Bebek Yönteminin Üreme Hakkının Gerçekleştirilmesi Bakımından Önemi-262

2. -Üreme Hakkı ve Eşey Hücrelere Müdahalelerin Kapsamı-264

3. -Tüp Bebek Yönteminin Embriyonun Hukuki Statüsüne Olan Etkileri-266

4. -Üreme Hakkının Bazı İnsan Haklarıyla Olan İlişkisi-267

a. -Üreme Hakkı ve Özel Hayatın Gizliliği Hakkı İlişkisi-267

b. -Üreme Hakkı ve Bilgi Edinme Hakkı İlişkisi-270

c. -Üreme Hakkı ve Seyahat Hürriyeti İlişkisi-271

III--ORGAN NAKLİNE YÖNELİK TIBBİ MÜDAHALELER VE İNSAN HAKLARININ KORUNMASI-275

A. -ORGAN NAKLİNİN KİŞİ HÜRRİYETİ VE GÜVENLİĞİNİ TEHLİKEYE DÜŞÜRMEMESİ ZORUNLULUĞU-275

1. -Genel Olarak-275

2. -Organ Naklinin Kişi Hürriyeti ve Güvenliği Hakkına Olan Etkileri-275

B. -ORGAN NAKLİ İÇİN ORGAN TEMİNİNDE KARŞILAŞILAN ZORLUKLAR VE SAĞLIK HAKKI-276

1. -Yasal Yollardan Organ Teminini Zorlaştıran Faktörler-276

a. -Organ Temininde Sosyal ve Kültürel Etkenler-277

b. -Organ Temininde Yasal Düzenlemelerin Etkisi-281

c. -Organ Temininde Karşılaşılan Tıbbi Zorluklar-282

aa. -Tıbbi Teknoloji Bakımından Ortaya Çıkan Zorluklar-282

bb. -Ölüm Anının Tespiti ve Bunun Organ Teminine Olan Etkileri-285

cc. -Organ Temininde Dini İnanışların Etkisi-287

2. -Sosyal Devletin Organ Teminini Sağlama Yükümlülüğü-289

a. -Sağlık Hizmetlerinin Sunulması Bakımından Sosyal Devletin Sorumluluğu-289

b. -Organ Bankalarının Oluşturulması ve Koordinasyonun Sağlanması Yükümlülüğü-290

C. -ORGAN NAKİLLERİNDE ORGAN TEMİNİ İÇİN ÖNGÖRÜLEN TOPLAMA SİSTEMLERİ-291

1. -Genel Olarak-291

2. -Gönüllülük Esasına Dayalı Toplama Sistemi-292

3. -Nakil için Gerek Duyulan Organların Donörlerden Para Karşılığında Temin Edilmesi-294

a. -İnsan Hakları Bakımından Ortaya Çıkan Tartışmalar-294

b. -Organ Satışına Karşı Toplumsal Algının Değişmesi ve Hukuk Kurallarının Bu Değişime Adaptasyonu-301

c. -Organ Teminini Arttırmada Vergi İndirimi Uygulanması ve Diğer Alternatif Öneriler-304

4. -Zorunlu Organ Bağışı Sistemi-304

5. -Farazi Rıza (Opt-out) Sistemi-307

D. -ORGAN TEMİNİNDE ÖNGÖRÜLEN DİĞER ÇÖZÜM YOLLARI-310

1. -Kürtaj Yoluyla Alınan Ceninin Organlarının Kullanılması-310

a. -Ceninden Organ Temin Edilmesinin Önemi-310

b. -Ceninden Alınan Doku ya da Organların Kullanıldığı Bazı Hastalıklar-312

c. -İnsan Hakları Açısından Çekinceler-313

aa. -Genel Olarak-313

bb. -Ceninin Sağlayacağı Muhtemel Yararların Kürtajı Teşvik Etmesi ve İnsan Onurunun Korunması-314

cc. -Hekimlerin Organ Nakli için Kullanabilecekleri Ceninleri Temin Edebilmek Amacıyla Hastalarını Kürtaja Sevketmeleri-315

2. -Anensefalik (Beyni Bulunmayan) Yenidoğanın Organlarının Kullanılması-316

a. -Genel Olarak-316

b. -İnsan Hakları Açısından Çekinceler-317

3. -Beyin Ölümü Gerçekleşen Hamile Kişinin Ceninin Organları Oluşana Kadar Yaşatılması Suretiyle Organ Temini-319

4. -İdam Edilen Mahkûmlardan Alınan Organların Kullanılması: Çin Halk Cumhuriyeti Modeli-319

5. -Mahkumların Organ Bağışında Bulunması ve Bunun İnfaz Rejimine Olan Etkileri-323

E. -ORGAN NAKLİNDE KARŞILAŞILAN ETİK SORUNLAR ÜZERİNE GENEL BİR DEĞERLENDİRME-326

1. -Organ Naklinin İnsan Hakları Açısından Meşruluğu-326

2. -Globalleşmenin Organ Nakline Olan Etkileri-327

a. -Organ Ticareti Yasağı-328

aa. -Organ Ticaretini Yasaklayan Etik Değerler-328

bb. -İnsan Organlarının Bireyin Organları Üzerindeki Mülkiyet Hakkına Dayanılarak Satılması ve Serbest Piyasa Oluşturulması-329

b. -Organ Nakli Turizmi ve Seyahat Özgürlüğü-333

F. -ORGAN NAKLİNİN GERÇEKLEŞTİRİLMESİNDE İNSAN HAKLARININ KORUNMASINI AMAÇLAYAN POZİTİF DÜZENLEMELER-337

IV--ÖTENAZİ VE İNSAN HAKLARININ KORUNMASI-338

A. -KİŞİNİN YAŞAMINA SON VEREBİLME HAKKI-338

1. -Ötenazi ve İnsan Hakları-338

a. -Çatışan Değerler: Kamu Yararı ve Ötenazi Hakkı-338

b. -Ötenazi Hakkı ve Kürtaj Hakkı-340

2. -Tedavi Sürecindeki Hastanın Geleceğinin Belirlenmesinde Etkili Olan Faktörler-342

a. -Hastanın Karar Verme Otonomisi-342

b. -Tıbbi İmkansızlık-347

aa. -Genel Olarak-347

bb. -Tıbbi İmkânsızlığın Tespiti ve Sınıflandırılması-350

cc. -Mesleki Otonomi ve Meslek Ahlakının Korunması-352

aaa. -Mesleki Otonominin Korunması Hakkı-352

bbb. -Meslek Ahlakının Korunması Hakkı-357

c. -Kamu Kaynaklarının Etkin Kullanımı ve Tedavi Hakkı Dengesi-358

aa. -Genel Olarak-358

bb. -AİHS'ne göre Tedavi Hakkı ve Kamu Kaynaklarının Kullanımı-360

cc. -Tedavi Hakkı ve Kamu Kaynaklarının Kullanımı Konusunda Örnek İki Olay-361

aaa. -Jameey Bowen Davası-361

bbb. -Bebek Ryan Nguyen Olayı-364

3. -Ötenazinin Aktif ve Pasif Olarak Tasnifi ve Bu Tasnifin İnsan Hakları Hukuku Açısından Meşruluk Analizi-365

a. -Genel Olarak-365

b. -Aktif ve Pasif Ötenazi Tasnifinin İhmal Teorsine Dayandırılması-367

c. -Aktif ve Pasif Ötenazi Tasnifinin Nedensellik Bağı Teorisine Dayandırılması-369

4. -Ötenazi Uygulamalarının Yasallaştırılması ve Yaşanan Hukuki Tartışmalar-370

5. -Olağanüstü Durumlarda Ötenazi Uygulamalarının Yasal Olarak Ele Alınması: Katrina Kasırgası Örneği-375

B. -KİŞİNİN BAŞKASININ YAŞAMINA SON VERİLMESİNİ İSTEME HAKKI-379

C. -BAZI AHLAKİ DEĞERLER VE ÖTENAZİ-380

1. -Genel Olarak-380

2. -İnsan Yaşamının Değeri ve Çift Etki Öğretisi-381

3. -Tıbbi Müdahlenin Zararsız Olması ve Fayda Sağlaması İlkesi-384

V--HUKUKSAL DÜZENLEMELER-386

A. -ULUSLARARASI DÜZENLEMELER-386

1. -Dünya Sağlık Birliği'nin (DSB) İnsan Organ ve Dokusuna Dair 57. 18 Nolu Kararı (Resolution on Human Organ and Tissue Transplantation) -386

2. -DSB'nin İnsan Organ ve Dokusuna Dair 63. 22 Nolu Kararı (Resolution on Human Organ and Tissue Transplantation)-387

3. -Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) İnsan Hücresi, Dokusu ve Organı Nakli Konusunda Temel İlkeler Kararı (WHO Guiding Principles on Human Cell, Tissue and Organ Transplantation)-389

4. -Nakil Toplululuğu (The Transplantation Society) ve Uluslararası Nefroloji Topluluğu (International Society of Nephrology) İstanbul Bildirisi-391

5. -DSÖ, Zenotransplantasyon Hakkında Görüşler (WHO, Advisory Consultation Meeting)-394

6. -İnsan Hakları ve Biyotıp Sözleşmesi İnsan Kaynaklı Organ ve okuların Nakline Daie Ek Protokol (Additional Protocol to The Convention on Human Rights and Biomedicine Concerning Transplantation of Organs and Tissues of Human Origin)-395

7. -İnsan Doku ve Hücrelerinin Depolanması, Korunması, İşlenmesi, Testi, Bağışlanmsı Konularında Kalite ve Gücenlik Standartlarının Oluşturılmasına Dair Avrupa Parlamentosu ve Konseyi Direktifi (Directive of The European Parliament and of The Council On Setting Standards of Quality and Safety for The Donation, Procurement, Testing, Processing, Preservation, Storage and Distribution of Human Tissues and Cells)-397

B. -ULUSLARARASI KURULUŞLAR-400

1. -Dünya Sağlık Konseyi, DSK (World Health Assembly, WHA)-400

2. -İskandinav Nakil Programı (Scandiatransplant Programme)-400

3. -Organ Nakli için Asya Güç Birliği (Asia Task Force for Organtransplant)-401

VI. -KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTA DÜZENLEMELER-402

1. -Brezilya-402

2. -Avustralya-402

3. -İngiltere-411

4. -Japonya-416

5. -Almanya-417

6. -Singapur-417

7. -Kanada-419

8. -Malezya-421

9. -Filipinler-423

10. -Mısır-425

11. -Hindistan-425

12. -Pakistan-427

13. -Hollanda-427

14. -ABD-431

a. -Mahkumların Sağlık Hakları ve Organ Nakli Üzerine Yaşanan Tartışmalar-433

b. -Organ Teminini Arttırmada ABD'ye Özgü Bir Model: Sağlık Sigortası Karşılığında Organ Bağışı ve Hukuki Tartışmalar-435

c. -İnternet Aracılığıyla Verilen İlanlarla Organ Temininin Arttırılması-437

d. -Kürtaj Yoluyla Ceninden Organ ya da Doku Temini-438

e. -Hukuki Düzenlemeler-439

aa. -Doğuştan Gelen Anatomik Tek Biçim Yasası (Uniform Anatomical Gift Act, UAGA)-439

bb. -Ulusal Organ Nakli Yasası (National Organ Transplantation Act, NOTA)-440

cc. -Doğmamış Kişilere Şiddet Yasası (Unborn Victims of Violence Act)-441

dd. -Oregon Onurlu Ölüm Yasası (Oregon Death With Dignity Act)-442

ee. -Teksas İleri Direktif Yasası (Teksas Advance Directive Act)-443

f. -Yargısal İçtihatlar-445

aa. -People v. Kevorkian Kararı-445

bb. -Quill v. Vacco Kararı-446

VII. -TÜRK HUKUKUNDAKİ DÜZENLEMELER-446

SONUÇ-449

KAYNAKÇA-457



"