Osmanlı Hukukunda Dilekçe Hakkı

İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ 5
İÇİNDEKİLER 7
GİRİŞ 11
A. KONUNUN ÖNEMİ 11
B. ÇALIŞMANIN AMACI 15
C. DİLEKÇE HAKKINA DAİR KAYNAKLAR 16
D. KONUYA İLİŞKİN TEMEL DÜZENLEMELER 21
E. ÇALIŞMANIN SINIRLARI VE YÖNTEMİ 22
BİRİNCİ BÖLÜM KAVRAMLAR, DİLEKÇE HAKKININ
OSMANLI HUKUKUNDAKİ GELİŞİMİ VE YERİ
A. DİLEKÇE VE DİLEKÇE HAKKI KAVRAMLARI 25
1. Dilekçe Kavramı 25
2. Dilekçe Hakkı Kavramı 30
B. DİLEKÇE HAKKININ OSMANLI HUKUKUNDAKİ GELİŞİMİ 32
1. Klasik Dönemde Dilekçe Hakkının Gelişimi 32
2. Klasik Sonrası Dönemde Dilekçe Hakkının Gelişimi 36
C. DİLEKÇE HAKKININ OSMANLI HUKUKUNDAKİ YERİ 39
1. Dilekçe Hakkının Hak ve Hürriyetler İçerisindeki Yeri 40
a. Hak ve hürriyet kavramları 40
b. Hakların tasnifinde dilekçe hakkının yeri 43
2. Dilekçe Hakkı İle İlişkili Hak ve Özgürlükler 47
a. Düşünce hürriyeti, düşünceyi açıklama ve yayma hürriyeti 48
b. Hak arama hürriyeti 50
c. Bilgi edinme hakkı 52
d. Özel hayatın gizliliği ve haberleşme hürriyeti 53
İKİNCİ BÖLÜM
DİLEKÇE HAKKININ TARİHİ GELİŞİMİ
A. ANAYASACILIK HAREKETİNDEN ÖNCE DİLEKÇE HAKKI 56
1. İlkçağ Medeniyetlerinde Dilekçe Hakkı 56
2. Ortaçağda Dilekçe Hakkı 57
3. İslamiyet Öncesi Türklerde Dilekçe Hakkı 60
4. İslam Devletlerinde Dilekçe Hakkı 61

B. HUKUKİ BELGELERDE DİLEKÇE HAKKI 65
1. Anayasal Belgelerde Dilekçe Hakkı 65
a. 1215 Magna Carta 66
b. 689 Bill of Rights 67
2. İnsan Hakları Belgelerinde Dilekçe Hakkı 68
a. 1776 Virginia İnsan Hakları Bildirisi 69
b. 1789 Fransız İnsan ve Yurttaş Hakları Beyannamesi 69
c. 1948 Amerikan İnsan Hakları ve Ödevleri Bildirisi 71
d. 1948 Birleşmiş Milletler İnsan Hakları Evrensel Beyannamesi 71
e. 1950 Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi 72
C. ANAYASALARDA DİLEKÇE HAKKI 72
1. Dünya Anayasalarında Dilekçe Hakkı 73
a. İngiltere 74
b. Fransa 76
c. ABD 77
d. Almanya 79
e. Avusturya, İsviçre, Yunanistan, Belçika, Prusya 80
2. Türk Anayasalarında Dilekçe Hakkı 82
a. 1876 Kanun-ı Esasi. 82
b. 1921 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu. 83
c. 1924 Teşkilat-ı Esasiye Kanunu. 83
d. 1961 Anayasası 85
e. 1982 Anayasası 87
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
OSMANLI HUKUKUNDA DİLEKÇE HAKKI
A. DİLEKÇE HAKKININ KAYNAKLARI 89
1. İslam Hukuku Kaynaklarında Dilekçe Hakkı 89
a. Kuran’da Dilekçe Hakkı 90
b. Sünnette Dilekçe Hakkı. 91
c. Diğer Kaynaklarda Dilekçe Hakkı 93
2. Tanzimat Sonrasında Dilekçe Hakkının Kaynakları 94
a. Kanun-ı Esasi’de dilekçe hakkı 94
b. Çeşitli Düzenlemelerde Dilekçe Hakkı 95
B. DİLEKÇE HAKKININ KULLANILMASI 96
1. Dilekçe Hakkı Sahipleri 96
Genel olarak 96
a. Vatandaşların dilekçe hakkı 97
i. Kadınlar 99
ii. Kamu görevlileri 101

İçindekiler 9

iii. Küçükler 103
iv. Köleler 104
v. Mahkûmlar 105
vi. Tüzel kişiler 107
vii. Zimmiler 111
b. Yabancıların dilekçe hakkı 113
i. Klasik dönemde 114
ii. Klasik sonrasında 117
c. Dilekçe hakkının toplu kullanımı 119
2. Dilekçe Mercileri 124
a. Klasik Dönemde Dilekçe Mercileri 125
Genel olarak 125
i. Padişaha dilekçe verilmesi 127
ii. Divan-ı Hümayun’a dilekçe verilmesi 132
iii. Sadarete verilen dilekçeler 137
iv. Kadılara verilen dilekçeler 139
v. Divanlar ve diğer dilekçe mercileri 140
b. Tanzimat Sonrasında Dilekçe Mercileri 141
i. Padişaha dilekçe verilmesi 142
ii. Meclis-i Umumi’ye verilen dilekçeler 143
iii. Dilekçe verilen diğer merciler 148
3. Dilekçenin Sunulmasına İlişkin Hususlar 151
a. Dilekçe mercilerine ulaşma 151
b. Dilekçenin şekil şartları. 153
i. Dilekçenin yazılı olması 154
ii. Dilekçenin dili 155
iii. Manzum dilekçeler 156
iv. Arzuhalcilik mesleği 157
c. Dilekçenin unsurları. 159
d. Dilekçenin muhtevası 161
e. Dilekçeye ek belgeler 163
4. Dilekçenin Engelsiz Olması: Sayı Sınırlandırması ve Ücret 164
5. Dilekçenin Konusu 170
a. Genel olarak dilekçe konuları 170
b. Talep ve şikâyet içerikli dilekçeler 171
i. Kişisel talep ve şikâyet 172
ii. Başkası adına talep ve şikâyet 175
iii. Bir grup adına talep ve şikâyet 176
iv. Kamusal talep ve şikâyet 178
c. Öneri içeren dilekçeler 179
9
d. Soru içerikli dilekçeler 181
e. Bilgi verme ve izin alma amaçlı dilekçeler 183
i. Kisve bahası dilekçeleri 183
ii. Başvuru ve izin talepli dilekçeler 185
6. Şikâyet Edilenler 187
C. DİLEKÇE HAKKINDA YAPILAN İŞLEMLER 189
Genel olarak yapılan işlemler 189
1. Dilekçenin Reddedilmesi veya Yargı Merciine Gönderilmesi 189
i. Dilekçenin reddi 189
ii. Yargının görevine giren dilekçeler 191
2. Dilekçe Konusunun Araştırılması 196
3. Dilekçe Sahibinin Sorumluluğu 198
4. Dilekçenin Gereğinin Yapılması 200
5. Dilekçenin Sonucunun Bildirilmesi ve Süre 202
D. DİLEKÇE HAKKININ SINIRLANDIRILMASI VE KORUNMASI 207
1. Dilekçe Hakkının Sınırlandırılması 207
2. Dilekçe Hakkının Korunması 209
a. Genel olarak hakların korunması. 209
b. Dilekçe hakkının korunması 213
E. DİLEKÇE HAKKININ FONKSİYONLARI 215
1. Dilekçenin İdarenin Denetlenmesindeki Fonksiyonu 217
a. Genel olarak 217
b. Padişahın idareyi denetimi 218
c. Divanların idareyi denetimi 221
d. Bağımsız mercilerin idari denetimi 223
e. Yerel yönetimlerde denetim 225
f. İfta denetimi 225
2. Dilekçenin Adaletin Gerçekleştirilmesi Fonksiyonu 227
3. Dilekçenin Kamu Düzeninin Korunmasındaki Fonksiyonu 230
4. Dilekçenin Yönetime Katılım Sağlamadaki Fonksiyonu 232
a. Kanun teklifi niteliğinde 233
b. Kanunların uygulanmasına yönelik dilekçeler 237
c. Yönetim yetkilerine dair dilekçeler. 240
5. Dilekçenin Bilgi Edinme Fonksiyonu 243
6. Dilekçenin Halkın İhtiyaçlarını Gidermedeki Fonksiyonu 244
SONUÇ 247
KAYNAKLAR 251