Devlet, Birey ve Özgürlük

Prof. Dr. Mehmet Semih GEMALMAZ

 

İçindekiler

ÜÇÜNCÜ BASIYA ÖNSÖZ V

KISALTMALAR VII

İÇİNDEKİLER IX

BÖLÜM 1: BATI DÜŞÜNCESİNDE DEVLET, BİREY VE ÖZGÜRLÜK ANLAYIŞININ EVRİMİ

I - ANTİK YUNAN VE ROMA’DAN ERKEN MODERN DÖNEME . 1

A- Eski Yunan ve Roma Uygarlığında Hak Anlayışı 1

1-) Platon’dan Stoacı Okula 1

a-) Platon 1

i-) Yönetim biçimleri ve özellikleri 1

ii-) Yasa yapma ve yasanın niteliği . 8

iii-) Devlet-birey arasında sözleşme . 9

iv-) Söylenceleri sorgulamak 12

b-) Aristoteles . 13

i-) Yönetim biçimleri 14

ii-) Devletin varlık sebebi . 18

iii-) Egemenlik ilişkileri ve yöneticiler . 19

iv-) Evrensel yasa ve adalet 19

c-) Eski Yunan şehirleri, ekonomi ve kölelik 23

i-) Köle sayısı ve emeği . 23

ii-) Platon düşüncesinde kölelik . 26

iii-) Aristoteles düşüncesinde egemenlik ilişkileri ve kölelik 26

d-) Eski Yunan toplumunda ve hukukunda kadın, evlilik ve aile . 28

i-) Homeros 29

ii-) Platon’un görüşü 34

iii-) Aristoteles’in görüşü 42

iv-) Sophokles’in görüşü . 48

v-) Evlilik, aile kurumu ve boşanma . 53

vi-) Hybris ve zina: Zaleucus, Drakon, Solon ve Gortyn Yasaları 61

vii-) Nüfus stokunu artırma siyasası ve yurttaşlık düzenlemeleri: Atina, Sparta 68

e-) Perikles ve Epikür 76

f-) Stoacılık . 78

2-) Roma Devleti ve Hak Anlayışı 80

a-) Cicero 80

b-) Seneca. 83

c-) Epictetus ve Marcus Aurelius 85

d-) Evrensel hukuk, insan yapımı hukuk ve kölelik . 88

e-) Roma toplumunda ve hukukunda kadın, evlilik ve aile . 90

i-) Kadının hukuksal statüsü ve Vestal rahibelerinin ayrıcalıkları . 90

ii-) “Familia”nın kapsamı, “patria potestas” ve ölümcül erk “ius vitae necisque” . 96

iii-) Evlilik 102

iv-) Evlenmede teşvikler ve yasaklar 105

v-) Boşanma ve zina: öncesi ve sonrasıyla “Lex Julia de Adulteriis Coercendis” (M.Ö.18)

. 108

3-) Antik Dünyada Şedit Cezalar . 116

a-) Eski Yunan hukuku ve uygulamasında kovuşturma, yargılama ve cezalar 117

i-) İşkence ve işkenceli sorgulama 117

ii-) Kafa kesme, hadım etme, recm ve kazığa çakma . 121

b-) Roma hukuku ve uygulamasında bazı cezalar . 125

B- Ortaçağ’da Devlet, Toplum ve Birey: Çözülmeler, Dönüşmeler . 129

1-) Orta Çağın Genel Özellikleri. 129

a-) Orta Çağda Olgusal ve Düşünsel Dönüşüm . 129

i-) Feodal düzen ve toplum 129

ii-) Dinsel erk-seküler erk çatışması ve siyasal gelişmeler 131

iii-) Ortaçağ’da kadın, evlilik ve aile kurumu 136

b-) Magna Carta (1215): Niteliği ve Kapsamı 142

2-) Köylü Ayaklanmaları 149

a-) Flaman Köylü Ayaklanması (1323-1328) . 150

b-) İngiliz Köylü Ayaklanması (1381) ve Ayaklanan Köylülerin Dilekçesi (1549) . 150

c-) Alman Köylülerinin Ayaklanması (1525) 155

i-) Alman köylü ayaklanmasının art alanı . 155

ii-) Alman Köylülerinin Talepleri (On-iki Madde) (1525) 158

iii-) Luther’in tepkisi: “Svabya Köylülüğünün On-iki Maddesi Hakkında Barış için Muhtıra” (Mayıs 1525)

. 164

iv-) Luther’in tepkisi: “Cani ve Yağmacı Köylü Sürülerine Karşı” Risale (1525) 167

II – ERKEN MODERN DÖNEMDEN SANAYI DEVRİMİNE 169

A- Olgular ve Düşünceler 169

1-) Erken Modern Dönemin Cadı Avı Vahşeti . 169

a-) Giriş . 169

b-) “Malleus Malificarum”/“Cadılara Çekiç” ve Etkileri 171

c-) Yargısal işkence ve cadılara uygulanması 174

d-) Cadı ve cadılık inancını kökleştirmede Reformcuların rolü . 178

e-) Cadılar için standart infaz yöntemi: yakarak öldürme 180

i-) Teori 180

ii-) Pratik 182

f-) Felsefi kuşkuculuğun belirmesi ve cadılık inanışının sorgulanması 186

2-) Rönesans, Hümanizm ve Reform: Aklın ve Bireyin Yükselişi . 190

a-) Reform Süreci ve Etkileri . 190

i-) Augsburg Dinsel Barışı (1555) 192

ii-) Nantes Fermanı (1598) ve Nantes Fermanının geri alınması (1685). 193

b-) Rönesans ve Etkileri 196

3-) Ütopyacılar 201

a-) Roterdamlı Erasmus 201

b-) Thomas More 203

c-) Tommasa Campanella . 205

4-) İspanyol Düşünürleri: Vitoria ve Suarez. 206

5-) Hugo Grotius . 208

6-) Thomas Hobbes . 209

7-) John Locke . 210

a-) Doğa durumu ve bu halde insanın hakları. 210

b-) Mülkiyet 212

c-) Uygar/siyasal toplum/devlet ve buna geçiş ve sözleşme 214

d-) İktidarın bölüşümü, kullanımı ve sınırı 217

e-) Hoşgörü . 222

8-) Montesquieu ve Voltaire . 223

a-) Montesquieu . 223

b-) Voltaire . 226

9-) J. J. Rousseau . 228

a-) Doğa durumu, mülkiyet ve eşitlik . 229

b-) Toplum sözleşmesi 235

c-) Yönetim biçimleri 239

d-) Laiklik ve hoşgörü . 242

e-) Eğitim üzerine . 243

10-) Thomas Paine 244

B- Düşünce ve Eylemin, Hukuksal-Siyasal Alanda Yansımaları 247

1-) İngiltere’de 17. ve 18. Yüzyıl Belgelerinden Örnekler 247

a-) Kral James I’in 1603 ve 1609 yıllarında Parlamentoda yaptığı konuşma . 247

b-) Haklar Dilekçesi (1628) . 250

c-) Kral Charles I’in yargılanıp ölüm cezasına mahkum ve infaz edilmesi (1649) 251

d-) Habeas Corpus Act (1679) 253

e-) Haklar Bildirisi (1689) 253

f-) İhanet Suçu Yargılaması Yasası (1696) . 255

g-) Act of Settlement (1701) . 255

2-) Amerika’da Öncü Nitelikli 18. Yüzyıl Belgeleri . 256

a-) Haklar Bildirisi (1765) 256

b-) Virginia Haklar Bildirisi (1776) . 258

c-) Mecklenburg Bağımsızlık Bildirisi (1775) ve Amerikan Bağımsızlık

Bildirisi (1776) 260

d-) Pennsylvania Anayasası (1776) ve Massachusetts Anayasası (1780) 263

e-) ABD Anayasası (1787) . 265

i-) Anayasanın kabul edilmesi 265

ii-) 1787 Anayasasında devletin organları ve erkler ayrılığı . 267

iii-) ABD Yüksek Mahkemesinin anayasaya uygunluk denetimi yolunu açması . 268

iv-) 1787 Anayasasında bireysel haklar hiç mi yoktu? . 273

v-) 1787 Anayasasında uluslararası andlaşmalar da ülkenin üstün hukukuna dahildir

. 274

vi-) 1787 Anayasasına haklar listesinin eklenmesi (1791) 275

3-) Kıta Avrupa’sında Öncü Belgeler . 276

a-) İsveç Birlik ve Güvenlik Yasası (1789) 276

b-) Polonya Anayasası (1791) . 277

c-) Prusya Genel Kodu (1791) . 282

d-) Fransa’da 18. Yüzyıl Belgelerinden Örnekler 283

i-) Paris Parlamentosunun 03/05/1788 tarihli Bildirisi . 283

ii-) Feodal Sistemin İlgası Kararnamesi (1789) . 284

iii-) İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi (1789) . 288

iv-) “İnsan ve Yurttaş Hakları Bildirisi” (1789) ile “Kadının ve Kadın Yurttaşın

Hakları Bildirisi”nin (1791) karşılaştırılması . 290

v-) Fransa Anayasaları (1791 ve 1793) . 297

4-) 19. Yüzyıl Erken Dönem Anayasaları . 299

a-) İspanya/Cadiz Anayasası (1812) 299

b-) Norveç Anayasası (1814) ve Hollanda Anayasası (1815) . 301

c-) Belçika Anayasası (1831) . 302

d-) Prusya Anayasası (1851) . 303

C- Burjuvazinin Hakları - İnsan Hakları 304

1-) Hakların Temeli Olarak Mülkiyet Hakkı . 305

2-) Burjuva Sınıfı İçin Geçerli Haklar: Seçme Hakkı – Mülkiyet İlişkisi . 305

3-) Cinsiyet Ayrımcı ya da Erkek Egemen Anlayışı Yansıtan Haklar . 309

4-) Belli Toplumsal Kesimlerin Dışlanması 310

5-) Hakların Evrenselliği Temasının ya da Yanılsamasının Üretilmesi . 311

6-) Ara Sonuç: Kazanımların Anlamı 312

D- Hak Bildirileri - Anayasalar: Etkileşim ve Dönüştürme . 312

1-) Osmanlı Belgelerinde Bu Sürecin Saptanması . 312

2-) Mülkiyet, Cinsiyet ve Yaş Unsurları Bakımından Osmanlı ve Cumhuriyet Seçim Mevzuatı

. 316

a-) Osmanlı dönemi mevzuatı 317

b-) Osmanlı ve Cumhuriyet döneminde mahalli seçimler: Belediye seçimleri

mevzuatı . 320

c-) Cumhuriyet döneminde mahalli seçimler: Köy muhtar ve ihtiyar heyeti

seçimleri mevzuatı 322

d-) Şehir ve kasabalarda mahalle muhtar ve ihtiyar heyeti seçimleri mevzuatı . 325

e-) İl Genel Meclisi seçimleri mevzuatı . 326

f-) Cumhuriyet döneminde genel seçimler: milletvekili seçimi mevzuatı . 328

i-) Milletvekili seçme yaşı meselesi 331

ii-) Milletvekili seçilme yaşı meselesi . 332

iii-) TBMM’de kadın temsilci sayısı ve yüzdeleri 332

III - SANAYİ DEVRİMİNDEN ERKEN 20. YÜZYILA: İŞÇİ SINIFININ VE İKİNCİ KUŞAK

HAKLARIN YÜKSELİŞİ VE ANAYASALAR . 334

A- Sanayi Devrimi, İşçi Sınıfının ve İstemlerinin Belirginleşmesi . 334

1-) Sanayi Devrimi ve Sosyal, Siyasal ve Hukuksal Yansıması 334

2-) Robert Owen: “Britanya’nın İşveren Fabrikatörlerine Mektup” (1818) 336

3-) Sanayi devrimi döneminde İngiltere’de çalışma şartları, çocuk istihdamı . 338

a-) 19. yüzyıl İngiliz dokuma sanayinde çocuk işçiler 338

b-) Fabrikalarda çalışma şartları ve çocukların çalıştırılması (Çocuk Çalıştırma

Komite Raporu, 1832) . 338

c-) Fabrika Yasaları (1802, 1833 ve 1844): çocuk istihdamı, asgari çalışma yaşı ve

çalışma süresi dahil, genel olarak çalışma koşulları . 339

i-) 1802 tarihli ilk Fabrika Yasası . 340

ii-) 1833 tarihli Fabrika Yasası 341

iii-) 1844 tarihli Fabrika Yasası . 344

d-) Madenlerde çalışma şartları ve çocukların çalıştırılması (Madenlerde Kadın ve Çocuk Çalıştırma Komisyon Raporu, 1842)

. 346

e-) Kömür Madenleri Yasası (1842): çocuk istihdamı, asgari çalışma yaşı ve çalışma süresi

347

f-) Makine kırıcılığı eylemleri 347

4-) İngiltere’de işçi taleplerinin siyasal taleplere evrilmesi ve düzenlemeler 350

a-) Reform Kanunu (1832) 350

b-) Halkın Bildirisi/Dilekçesi (1838) 351

5-) Fransa’da Geçici Hükümetin Çıkardığı İşçi Kararnamesi (1848) . 352

B- 1848 Devrimi, Anayasacılık Devinimi ve Sosyal Hakların Anayasallaşması . 352

1-) 1848 Fransa Anayasası 353

2-) 1848 Frankfurt/(Alman) Anayasası 353

a-) Devletin yapılandırılması . 354

b-) Haklar ve özgürlükler 355

c-) 1848 Anayasasının akıbeti . 357

3-) 1848 İsviçre Anayasası . 358

a-) Devletin organları . 359

b-) Anayasanın değiştirilmesi (1848, 1874 ve 1891 düzenlemeleri karşılaştırmalı olarak)

362

c-) Haklar ve özgürlükler . 364

4-) 1848 İtalya Anayasası 365

C- 1848 Devrimi Sonrasında Ulusal ve Uluslararası Düzlemde Siyasal ve

Hukuksal Gelişmeler . 365

1-) Genel tespitler . 365

2-) 1871 Alman İmparatorluk Anayasası . 367

3-) 1874 İsviçre Anayasası . 368

IV - LATİN AMERİKA’DAKİ GELİŞMELER . 371

A- Sömürgeleştirme Olgusunun Belirleyiciliği ve Pan-Amerikanizm . 371

1-) Sömürgeleştirme Olgusunun Belirleyiciliği 371

2-) Pan-Amerikanizmin Erken Evreleri 373

B- Latin Amerika 19. Yüzyıl Anayasacılığı ve Yasalar . 375

1-) 19. Yüzyıl Latin Amerika Anayasacılığının Genel Özellikleri . 375

2-) 19. Yüzyıl Latin Amerika Anayasalarından Örnekler 379

a-) 1826 Bolivya Anayasası . 379

b-) 1833 Şili Anayasası 381

c-) 1853 Arjantin Anayasası 382

d-) 1857 Meksika Anayasası . 383

3-) 19. Yüzyıl Latin Amerikasında Yasa Çıkarma Etkinliklerinden Örnekler . 385

V – 20. YÜZYIL ANAYASACILIĞINDA BAŞLICA UNSURLAR 386

A- 20. Yüzyılın Başında İkinci Kuşak Hakları Kurumsallaştıran Anayasalar 386

1-) 1917 Meksika Anayasası ve Etkileri . 386

a-) Devletin yapılandırılması . 386

b-) Klasik haklar 387

c-) Ekonomik ve sosyal haklar 391

d-) Laik Anayasa . 393

e-) 1917 Meksika Anayasasının etkileri 394

2-) 1919 Weimar Anayasası ve Etkileri . 395

a-) Devletin organları ve erkin bölüşümü . 396

b-) Laik devlet ve dini özgürlükler 397

c-) Eşitlik ilkesi ve görünümleri . 397

d-) Klasik haklar 398

e-) Ekonomik, sosyal ve kültürel haklar 399

f-) Evrensel asgari sosyal hakları güvence altına almaya yönelik uluslararası belge hazırlanması için girişimde bulunma

taahhüdü 403

g-) 1919 Weimar Anayasasının etkileri . 405

3-) 1920 Estonya Anayasası 405

B- 20. Yüzyıl Liberal Burjuva Anayasalarında Ortak Özellikler 406

1-) Haklar Listesinin Yeri ve Kapsamı 407

2-) Hakların Kayıtlanması ve Olağan-Olağanüstü Rejim İkiciliğinin Benimsenmesi . 409

3-) Anayasanın Üstünlüğü - Bağlayıcılığı İlkesi ve Güçler Ayrılığı ile Yargısal Denetim 410

C- Anayasaların Görünmeyen Arka Yüzü: Ordunun Rolü ve Darbeler 411

BÖLÜM 2: MARXİST/SOSYALİST ÖĞRETİ VE HUKUKTA DEVLET, BİREY VE ÖZGÜRLÜK

I - MARXİST İNSAN HAKLARI ANLAYIŞININ KURAMSAL TEMELLERİ 413

II - MARXİST/SOSYALİST HUKUK ÖĞRETİSİNDE İNSAN HAKLARI 418

A- Sosyalist Hukuk Öğretisinin İnsan Haklarını Temellendirmesi 418

B- Bir Karşılaştırma Denemesi: Sosyalist ve Burjuva İnsan Hakları Anlayışları 421

1-) Hakların Kökeni ve Kaynağı . 421

2-) Bildiriler ile İleri Sürülen Savın Niteliği. 422

3-) Eşitlik Savındaki Yanılsama ve Hakların Sunuluş Biçemi 422

4-) Haklar - Ödevler Bütünselliği . 422

5-) İlkede Bütünleşme, Yöntemde Ayrılma . 423

III - SOSYALİST DEVLET DENEYİMİ: 20. YÜZYILIN İLK YARISINDA SSCB . 424

A- Rusya’daki Gelişmeler ve Rusya Anayasası (1906) . 424

1-) Rusya’nın Batılılaşması 424

a-) 17. Yüzyılın Sonundan 19. Yüzyılın İlk Yarısına 424

b-) 19. Yüzyılın İkinci Yarısı: Serfliğin Kaldırılması (1861) 425

c-) Çar Alexander III ve Nikola II: Reformlardan geri dönüş, işçi grevleri ve şiddet yoluyla bastırılması

. 430

d-) 1906 Anayasasına doğru: Ekim 1905 fermanı ve Aralık 1905 Duma için seçim kanunu

. 431

2-) Rusya İmparatorluk Anayasası (1906) . 433

a-) Devletin temel organları ve birbirleriyle ilişkileri 433

b-) Rus tebaasının hakları ve ödevleri 435

3-) 1906 -1917 arasındaki gelişmeler 437

B- 1917 Sosyalist Devrimi ve Devrim Sonrası Bildirileri 439

1-) Barış Üzerine Sovyetler İkinci Kongresi Kararnamesi (1917) . 439

2-) Rusya Halklarının Hakları Bildirisi (1917) . 440

3-) Emekçi ve Sömürülen Halkın Hakları Bildirisi (1918) . 440

C- 1918 ve 1924 Anayasaları ve Diğer Temel Yasalar . 441

1-) Rus Sosyalist Federal Sovyet Cumhuriyeti Anayasası (1918) . 441

2-) SSCB Anayasası (1924) . 443

3-) Diğer Yasalar ve Kurumsallaşma 444

D-) SSCB Anayasası (1936) 445

IV - 1949-1989 DÖNEMİNDE SOSYALİST DEVLET ANAYASALARI VE GELİŞMELER 448

A- Sosyalist Devletler Anayasaları . 448

1-) Avrupa’daki Sosyalist Devletler Anayasalarından Örnekler . 448

a-) 1949 ve 1972 Macaristan Anayasaları 449

b-) 1948 ve 1960 Çekoslovakya Anayasaları. 450

c-) 1947 ve 1971 Bulgaristan Anayasaları . 450

2-) SSCB Anayasası (1977) ve 1988-1990 Evresi Değişiklikleri 451

a-) 1977 SSCB Anayasasının Hazırlanması ve Kapsamı . 451

b-) 1977 Anayasasında Yapılan Değişiklikler (1988-1990) 454

3-) Asya ve Amerika’daki Sosyalist Devletler Anayasalarından Örnekler 456

a-) 1978 Çin Anayasası . 456

b-) 1976 Küba Anayasası 457

c-) 1986 Nikaragua Anayasası . 458

B- Sosyalist Devletlerin Anayasalarında Temel Özellikler . 458

1-) SSCB Anayasaları, Halk Cumhuriyetleri Anayasalarına Model Olmuştur . 458

2-) Haklar Listesi ve Haklar - Ödevler Bütünselliği 459

3-) Hakların Kullanımının Genel Çerçevesi ve Anayasal Hakların Korunmasına Farklı Yaklaşım

461

4-) Tek - Partili Siyasal Modelin Kurumsallaştırılması, Savunulması ve İnsan Hakları . 463

V – SOSYALİZMDEN LİBERALİZME GEÇİŞ: AVRUPA’DA 1990-1993 DÖNEMİ

ANAYASALARI 467

A- Balkanlar ve Orta Avrupa’da Yeni Anayasalar 467

1-) Bulgaristan Cumhuriyeti Anayasası (1991) 467

2-) Romanya Cumhuriyeti Anayasası (1991) . 468

3-) Hırvatistan Cumhuriyeti Anayasası (1990) 469

4-) Çek Cumhuriyeti Anayasası (1992) ve Slovak Cumhuriyeti Anayasası (1992) 470

a-) Çek Cumhuriyeti Anayasası (1992) 471

b-) Slovak Cumhuriyeti Anayasası (1992) . 472

5-) Macaristan Cumhuriyeti Anayasası (1990) 473

6-) Polonya Cumhuriyeti Anayasası (1992) . 474

B- Doğu Avrupa’da Yeni Anayasalar 475

1-) Estonya Cumhuriyeti Anayasası (1992) . 475

2-) Rusya Federasyonu Anayasası (1993) . 477

C- Avrupa’daki Yeni Anayasalarda Anayasa Uygunluk Denetimi ve Siyasi Parti Kapatma

478

1-) AYM’nin Kompozisyonu, Yetkileri ve Anayasaya Uygunluk Denetimi . 478

a-) Bulgaristan Cumhuriyeti Anayasası (1991) . 478

b-) Romanya Cumhuriyeti Anayasası (1991) 479

c-) Hırvatistan Cumhuriyeti Anayasası (1990) 480

d-) Slovenya Cumhuriyeti Anayasası (1991) . 481

e-) Çek Cumhuriyeti Anayasası (1992) 482

f-) Slovak Cumhuriyeti Anayasası (1992) 482

g-) Macaristan Cumhuriyeti Anayasası (1990) 483

h-) Polonya Cumhuriyeti Anayasası (1992) 484

i-) Estonya Cumhuriyeti Anayasası (1992) 484

2-) Siyasi Parti Kapatma 486

a-) Bulgaristan Cumhuriyeti Anayasası (1991) . 486

b-) Romanya Cumhuriyeti Anayasası (1991) 486

c-) Hırvatistan Cumhuriyeti Anayasası (1990) 487

d-) Slovenya Cumhuriyeti Anayasası (1991) . 487

e-) Çek Cumhuriyeti Anayasası (1992) 487

f-) Slovak Cumhuriyeti Anayasası (1992) 487

g-) Polonya Cumhuriyeti Anayasası (1992) . 488

h-) Estonya Cumhuriyeti Anayasası (1992) . 488

BÖLÜM 3: GELENEKSEL KÜLTÜR ÇEVRELERİNDE DEVLET, BİREY VE ÖZGÜRLÜK

I - GELENEKSEL KÜLTÜR ÇEVRELERİNİN İNSAN HAKLARI ANLAYIŞI BAKIMINDAN

ORTAK PAYDALARI . 489

II - ASYA’DAKİ BAŞLICA KÜLTÜR ÇEVRELERİ . 491

A- Çin Kültür Çevresi . 492

1-) Feodalite ve İmparatorluk Dönemlerinde Hukuksal-Siyasal Sistem 492

2-) Konfüçyüs’ten Wang An-şı’ye (M.Ö. 500’lerden - M.S. 11. Yüzyıla) Geleneksel Çin Düşüncesinde Evrilme

493

a-) Konfüçyüs (M.Ö. 551-479) 493

b-) Mensiyüs (İ. Ö. 372-289) . 496

c-) Yönetme Erkinin Temeli ve Çerçevesine İlişkin Genel Değerlendirme 499

3-) Çin’in Batıya Açılması 502

4-) 20. Yüzyılın İlk Yarısında Çin’de Anayasacılık Hareketi . 502

a-) Anayasa İlkeleri (1908) 502

b-) Çin Geçici Anayasası (1912) 503

c-) Çin Geçici Anayasası (1931) . 504

d-) Çin Cumhuriyeti Anayasası (1947) 504

B- Japon Kültür Çevresi . 506

1-) Geleneksel Japon Kültüründe Hakkın Temellendirilişi . 506

2-) 1889 Japonya Anayasası ve Taisho Demokrasisi (1912-1926) . 507

a-) Meiji Restorasyonu ve Japonya Anayasası (1889) . 507

b-) Taisho Demokrasisi . 510

C- Hint Kültür Çevresi 510

1-) Eski Hint Uygarlığı, Hinduizm Öğretisi, Kast Sistemi ve İnsan Hakları 510

2-) Buda Öğretisi . 515

3-) 20. Yüzyılın İlk Yarısında Gelişmeler 516

III - İSLAM ÖĞRETİ VE UYGULAMASI . 517

A- İslam’ın İnsan Hakları Anlayışı ve Modern İnsan Hakları Öğretisi

ile Bütünleştiği Görüşü . 520

1-) İslami Kaynaklardaki İlkelerin ve Hakların Saptanması ve Modern

Belgelerdekilerle Karşılaştırılması . 520

2-) Genel Değerlendirme 523

B- İslam’ın İnsan Hakları Anlayışının Modern İnsan Hakları Öğretisi ile Bütünleşmediği Görüşü

524

1-) Eşitliksizci ve Ayrımcı Temellendirme 524

2-) Eşitliksizci, Ayrımcı ve Baskıcı Uygulama . 530

3-) İslam Dünyası Devletlerinde Anayasalar ve Uygulama 533

IV - AFRİKA KÜLTÜR ÇEVRESİ . 535

A- Bireyin Temellendirilişi ve Siyasal Sistemin Ana Özellikleri 535

B- Geleneksel Afrika Kültüründe ve Hukukunda İnsan Hakları . 537

C- Sömürgecilik Evresinden 20. Yüzyıla . 539

D- Afrika Devletlerinde Anayasalar . 544

BÖLÜM 4: 20. YÜZYILDAN GÜNÜMÜZE BÖLGESEL VE ULUSLARARASI DÜZLEMDE GELİŞMELER

I - BÖLGESEL DÜZEYDE ÖRGÜTLENME SÜRECİ VE İNSAN HAKLARI . 547

A- Latin Amerika’da Bölgesel Örgütlenme 547

B- Orta Amerika Adalet Divanı (1907) . 550

II - ULUSLARARASI HUKUKTA BİREYİN BELİRMESİ VE MİLLETLER CEMİYETİ (1920) 555

A- Uluslararası Hukukta Birey . 555

B- Milletler Cemiyeti (1920) ve Kellog Paktı (1928) 558

1-) Milletler Cemiyeti Misakı ve Türkiye’nin Milletler Cemiyeti Misakı’na Katılması 558

2-) “Uluslararası Daimi Adalet Divanı”, Divan Statüsü ve Değişiklikleri ve Türkiye’nin Divan Statüsü Protokolüne Katılması

563

3-) “Kellogg Paktı” (1928) ve Türkiye 568

C- Uzmanlık Birimlerinin Katkıları ve “Uluslararası İnsan Hakları

Bildirisi” (1929) . 570

III - BAZI SPESİFİK HAKLAR BAĞLAMINDA GELİŞMELER . 572

A- Azınlıkların Korunması 572

1-) Azınlıkların Korunmasına İlişkin Başlıca Andlaşmalar (Westphalia

Andlaşmalarından Milletler Cemiyetine) 572

2-) 24/07/1923 Tarihinde İmzalanan “Lozan Andlaşması”nda Azınlıkların Korunması Hükümleri

. 575

3-) Azınlıkların Korunmasının Kapsamı . 579

B- Kölelik ve Kaldırılmasına Yönelik Girişimler 581

1-) Kölelik ve Köle Ticareti Olgusu 581

a-) Yeni Dünyada kölelik: kapsamı ve kurumsallaştırılması 581

i-) Şeker ve kahve üretimi alanlarında emek gücü gereksinimi ve kitlesel

köleleştirme 581

ii-) Yeni Dünyaya getirilen köleler ve demografik dönüşüm 582

iii-) Kölelere ilişkin yasalar . 587

iv-) ABD’de kölelik 588

v-) Köleliğe karşı ayaklanmalar 592

b-) Ulusal Düzlemde Köleliğin Kaldırılmasına Yönelik Girişimler 593

c-) Osmanlı Devleti’nde Kölelik, Köle Ticareti ve Köleliğin Kaldırılması 596

i-) Osmanlı Devleti’nde kölelik kurumu 597

ii-) Gayrimüslimlerin köle edinmesi . 600

iii-) Yavaş ve gönülsüz bir süreç: Osmanlı Devleti’nde köleliğin kaldırılması ve düzenlemeler

. 602

2-) Kölelik ve Köle Ticareti Olgusuna Yaklaşımlardan Örnekler 608

a-) Kölelik kurumunu meşrulaştıran düşünürler ve görüşler 608

b-) Kölelik kurumunun meşru olmadığını savunan düşünürler ve görüşler 611

3-) 19. Yüzyılda Uluslararası Andlaşmalarla Köleliğin Kaldırılması Girişimleri . 617

C- Yaşam Hakkı-Ölüm Cezası Sorunu 618

1-) Ölüm Cezası Sorununa Yaklaşımdan Örnekler . 618

2-) Ulusal Düzenlemelerde Yaşam Hakkı ve Ölüm Cezası . 622

a-) İngiltere ve ABD 622

b-) Fransa . 627

c-) Ölüm Cezasının Kaldırılması Sürecinin İvme Kazanması 629

d-) Osmanlı Hukukunda ve Uygulamasında Ölüm Cezası ve İşkence . 631

i-) Mevzuat . 631

ii-) İşkenceyle birleşen ölüm cezaları . 633

iii-) Aleni infaz ve teşhir . 636

iv-) Kadınlara uygulanan ölüm cezası ve işkence . 637

3-) Sosyalist Devlet Modeli Örneği Olarak SSCB’de (1917-1989) ve ardılı Rusya Federasyonu’nda Ölüm Cezası Sorunu

. 639

4-) Ulusalüstü Belgelerde Yaşam Hakkının Tanınması ve Ölüm Cezasının

Yasaklanması 644

a-) Genel Nitelikli Belgelerde Yaşam Hakkı . 644

b-) Ölüm Cezasının Kaldırılmasına Özgülenen Belgeler 646

BÖLÜM 5: MODERN İNSAN HAKLARI KAVRAMI

I - İNSAN HAKLARI KAVRAMINA İLİŞKİN BELİRLEMELER 649

A- İçeriği Belirlemeyi Güçleştiren Başlıca Sorunlar . 649

1-) Genişleme ya da Enflasyon Sorunu . 650

2-) Egemenin Tek Yanlı Dayatması ve Çifte Standartlı Yaklaşım Sorunu . 650

3-) Çok-boyutluluk ve Terimler Birlikteliğinden Kaynaklanan Sorun. 653

B- İçeriği Belirlemeyi Kolaylaştırmak Üzere Alan Sınırlama Girişimi . 654

1-) Hukuk Disiplini Ekseninde Özgürlük ve Hak . 655

2-) Haklara İlişkin Bazı Sınıflamalar . 661

a-) Pozitif Haklar-Negatif Haklar Sınıflaması . 661

b-) Yasal Haklar-Moral Haklar Sınıflaması 662

c-) Hakların Konularına Göre Sınıflanması 663

d-) Hakların Öznelerine Göre Sınıflanması . 664

e-) Hakların Sınırlandırılmalarına Göre Sınıflanması . 665

f-) Hakların Olağan-Olağanüstü Rejime Göre Sınıflanması . 666

II - HUKUK KAVRAMI OLARAK İNSAN HAKLARI 666

A- Ulusal Hukuk Öğretisinden Yaklaşım Örnekleri 667

B- Uluslararası Doktrinden Örnekler . 669

BÖLÜM 6 : İNSAN HAKLARININ TEMELLENDİRİLMESİ

I - TEMELLENDİRME-KİMLEMEDE UNSURLAR . 675

A- İnsan Haklarının Temellendirilmesinde Başlıca Veriler. 675

1-) İnsan Hakları Tarihsel Gelişmenin Ürünüdür . 675

2-) Dinamik İçeriğe Sahiptir 676

B- Bilimsel-Teknolojik İlerleme ve İnsan Hakları Anlayışı İlişkisi . 677

II – KÜLTÜREL GÖRECELİK VE KÜLTÜREL ÇOĞULCULUK 680

A- İnsan Hakları Anlayışında Tekelciliğin Panzehiri: Kültürel Çoğulculuk 680

B- Kültürel Çoğulculuk-Kültürel Görecelik . 684

C- Bir Tema Olarak Evrensellik 685

D- İnsan Haklarını Temellendirmede “İnsanın Yapabilirlikleri Gücü”nden “İnsan Onuru”na Geçiş

. 688

E- İnsan Haklarını Kimleme Denemesi 690

KAYNAKÇA . 693