Menfi Tespit Davası_{İİK m. 72}

Dr. Ferhat BÜYÜKAY

 

İÇİNDEKİLER

ÖNSÖZ7

İÇİNDEKİLER 9

KISALTMALAR  21

GİRİŞ25

KONUNUN TAKDİMİ VE ÖNEMİ. 25

İNCELEME PLANI. 27

III. ÇALIŞMANIN SINIRLANDIRILMASI . 29

1. MEDENİ YARGILAMA HUKUKUNDA

TESPİT DAVALARI

GENEL OLARAK 31

TESPİT DAVASININFONKSİYONU . 35

III. TESPİT DAVASININ GEREKLİLİĞİ ÜZERİNE  36

BAZI HUKUK SİSTEMLERİNDE TESPİT DAVASI. 38

Türk Hukukunda 38

Alman Hukukunda. 40

İsviçre Hukukunda 41

TESPİT DAVASININ ŞARTLARI 42

Tespit Davasının Konusuna İlişkin Özel Dava Şartı 42

Genel Olarak 42

Hukuki İlişki Kavramı ve Tespit Davasının Konusu. 44

Maddi Vakıaların Tespiti 47

Üçüncü Kişilerin Taraf Olduğu Hukuki İlişkiler. 49

Belgenin Sahteliği 52

Tespit Davasının Açılmasında Özel Hukuki Yarar. 53

Genel Olarak 53

 

10 İçindekiler

Tespit Davalarında Hukuki Yarar .56

Eda Davasının Açılması Mümkün İken Tespit Davası

Açılamaması .63

Tespit Davasına İlişkin Şartların İncelenmesi ve Eksikliğinin

Yaptırımı 70

TESPİT HÜKÜMLERİ .76

 

2. İCRA VE İFLAS HUKUKUNDA

MENFİ TESPİT DAVASININ TARİHÇESİ VE

KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTAKİ DÜZENLEMELER

 

GENEL OLARAK.79

MENFİ TESPİT DAVASININ TARİHSEL GELİŞİMİ VE KANUNLARDA YER

ALMASI82

Türk İcra ve İflas Hukukunda Menfi Tespit Davasının Tarihsel Arka

Planı82

2004 Sayılı İcra ve İflas Kanunu Öncesi Dönem.82

2004 Sayılı İcra ve İflas Kanunu Dönemi 84

538 Sayılı Kanun Sonrası Dönem88

İİK. m. 72’nin Genel Olarak Değerlendirilmesi92

III. KARŞILAŞTIRMALI TAKİP HUKUKUNDA MENFİ TESPİT DAVASI95

İsviçre Takip Hukukunda Menfi Tespit Davası .95

Genel Olarak.95

İsviçre İcra ve İflas Kanunu Uyarınca Yürütülen Para ve

Teminat Alacaklarına İlişkin Takiplerde Menfi Tespit Davası.96

İsviçre Medeni Usul Kanunu Uyarınca Yürütülen Takiplerde

Menfi Tespit Davası102

Kararların İcrası103

(1) Doğrudan İcra.103

(2) İcra Mahkemesi Aracılığıyla İcra105

Resmi Senetlerine Dayalı Takiplerde Süreç107

İsviçre Medeni Usul Kanunu Uyarınca Yürütülen Takiplerde

Menfi Tespit Davasına İlişkin Durumun Değerlendirilmesi111

Alman Takip Hukukunda İcraya Karşı Dava .112

Genel Olarak112

 

İçindekiler 11

İcraya Karşı Dava.116

Genel Olarak İcraya Karşı Dava 116

İcraya Karşı Davanın Hukuki Niteliği.118

İcraya Karşı Davada İleri Sürülebilecek İtiraz Sebepleri.119

Davanın Açılabileceği Zaman Dilimi .123

İcraya Karşı Davada Karar 124

İcraya Karşı Davada İcra Takibine Yönelik Tedbirler Kararları.125

Genel Olarak 125

Tedbir Şartları 126

Tedbir Kararı Hakkında Yargılama .128

Verilebilecek Tedbir Kararları 130

Tedbirler Nedeniyle Tazminat Davası.131

İcraya Karşı Davanın Menfi Tespit Davası ile İlişkisi 132

İcraya Karşı Dava ile İİK m. 72’nin Değerlendirilmesi133

3. İCRA HUKUKUNDA MENFİ TESPİT DAVASININ

TANIMI, AMACI, İŞLEVİ, HUKUKİ NİTELİĞİ VE

İCRA TAKİBİNDE SÖZ KONUSU OLAN

DİĞER YARGILAMALARLA KARŞILAŞTIRILMASI

 

İCRA TAKİPLERİNDE MENFİ TESPİT DAVASININ TANIMI .137

İCRA TAKİPLERİNDE MENFİ TESPİT DAVASININ AMACI VE İŞLEVİ138

Genel Olarak.138

İcra Takiplerinin Maddi Hukuktan Ayrılmasına Engel Olmak.139

Hukuki İlişkideki Belirsizlikleri Gidererek Hukuki Güvenliği Sağlamak .140

İcra Takiplerinde Alacaklı ile Borçlu Arasındaki Menfaat Dengesini

Sağlamak141

III. MENFİ TESPİT DAVASININ HUKUKİ NİTELİĞİ .145

MENFİ TESPİT DAVASININ TAKİPTEKİ BAZI DAVA VE YARGILAMALAR

İLE İLİŞKİSİ .154

İtirazın İptali Davası ile İlişkisi 154

Genel Olarak 154

Derdestlik Açısından Değerlendirme .157

İtirazın İptali Davası Görülmekte İken Menfi Tespit Davası

Açılması .157

 

12 İçindekiler

Menfi Tespit Davası Görülmekte İken İtirazın İptali Davası

Açılması.160

Kesin Hüküm Açısından Değerlendirme 162

İtirazın İptali Davasındaki Hükmün Menfi Tespit Davasının

Açılması Üzerindeki Etkisi165

Menfi Tespit Davasındaki Hükmün İtirazın İptali Davasının

Açılması Üzerindeki Etkisi167

İtirazın Kaldırılması Yargılaması ile İlişkisi 167

Genel Olarak167

Alacaklı Tarafından İtirazın Kaldırılmasının Talep

Edilmesinden Sonra Menfi Tespit Davası Açılması170

Menfi Tespit Davası Açılmasından (Takipten Önce veya Takipten

Sonra) Sonra Alacaklı Tarafından İtirazın Kaldırılmasının Talep

Edilmesi.173

Menfi Tespit Davasında ve İtirazın Kaldırılması

Yargılamalarında Verilen Kararlarının Birbirlerine Etkisi.175

Borçtan Kurtulma Davası ile İlişkisi .177

İstirdat Davası ile İlişkisi181

İcra Takibinin İptali veya Ertelenmesi ile İlişkisi183

 

4. MENFİ TESPİT DAVASINDA GÖREV, YETKİ,

TAHKİM, ARABULUCULUK VE TARAFLAR

 

MENFİ TESPİT DAVASINDA GÖREV 189

MENFİ TESPİT DAVASINDA YETKİ191

Genel Olarak 191

İcra Takibinden Önce Açılan Menfi Tespit Davasında Yetkili Mahkeme.192

İcra Takibinden Sonra Açılan Menfi Tespit Davasında Yetkili Mahkeme.196

III. MENFİ TESPİT DAVASINININ TAHKİMDE GÖRÜLMESİ.198

ZORUNLU ARABULUCULUK UYGULAMASININ MENFİ TESPİT

DAVALARI BAKIMINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ .203

7445 Sayılı Kanun Öncesi Dönem Menfi Tespit Davalarının Zorunlu

Arabuluculuk Bakımından Değerlendirilmesi203

7445 Sayılı Kanun Sonrası Dönem Menfi Tespit Davalarının

Zorunlu Arabuluculuk Bakımından Değerlendirilmesi210

Genel Olarak210

Menfi Tespit Davasının Zorunlu Arabuluculuğa Tabi

Tutulmasının Getireceği Sorunlar .211

 

İçindekiler 13

MENFİ TESPİT DAVASINDA TARAFLAR 213

İcra Takibinden Önce Açılan Menfi Tespit Davasının Tarafları 213

İcra Takibinden Sonra Açılan Menfi Tespit Davasının Tarafları.216

 

5. İİK M. 72’DE DÜZENLENEN

MENFİ TESPİT DAVASININ ŞARTLARI

 

GENEL OLARAK 219

MENFİ TESPİT DAVASINDAHUKUKİ YARAR ŞARTI 219

Genel Olarak.220

Menfi Tespit Davasında Hukuki Yararın Tespitinin Önemi220

Menfi Tespit Davasında Hukuki Yararın Varlığı İçin Aranan

Kriterler.224

Bir Alacak Hakkının Varlığına İlişkin Belirsizlik .224

Belirsizliğin Devam Etmesinin Borçlu Açısından Makul

Olmaması224

Belirsizliğin Diğer Davalar ile veya Başka Bir Yolla

Giderilememesi226

İcra Takibinden Önce Açılan Menfi Tespit Davasında Hukuki Yarar227

Borca İtiraz Halinde .229

İmzaya İtiraz Halinde 234

İcra Takibinden Sonra Açılan Menfi Tespit Davasında Hukuki Yarar235

Ödeme Emrinin Tebliği ile İtiraz Arasındaki Zaman Diliminde

Hukuki Yarar .236

İtirazdan Sonra Borçlunun Menfi Tespit Davası Açmasındaki

Hukuki Yararı238

Takibin İtiraz ile Durduğu ve Alacaklının Henüz Bir

Girişimde Bulunmadığı Aşamada Açılacak Menfi Tespit

Davasında Hukuki Yarar 239

Alacaklı Tarafından İtirazın Kaldırılmasının Talep

Edilmesinden Sonra Menfi Tespit Davası Açılmasında

Hukuki Yarar.246

İtirazın Geçici Kaldırılmasından Sonra Menfi Tespit Davası

Açılmasında Hukuki Yarar.246

Takibin Kesinleşmesinden Sonra Menfi Tespit Davası

Açılmasında Hukuki Yarar.246

Alacaklının İtirazın İptali Davası Açması Halinde Hukuki Yarar247

 

14 İçindekiler

Borçlunun İİK m. 71 Uyarınca Takibin İptali veya Ertelenmesini

Sağlayabilecek Durumda Olmasının Menfi Tespit Davasına

Yönelik Hukuki Yarar Üzerinde Etkisi.247

Takibin Ödeme ile Sona Ermesinden Sonra Menfi Tespit Davası248

Takibin Tahsilat Dışı Bir Nedenle Sona Ermesi Halinde Menfi

Tespit Davası.248

Takibin, Takibe Devam Edilmemesi Nedeniyle Sona Ermesi

Halinde Menfi Tespit Davası 248

III. MENFİ TESPİT DAVASININ KONUSU VE DAVA SEBEBİ249

Menfi Tespit Davasının Konusu 249

Genel Olarak249

Menfi Tespit Davası Kısmi Dava Olarak Açılıp Açılamayacağı

Sorunu251

Menfi Tespit Davası Belirsiz Tespit Davası Şeklinde Açılıp

Açılamayacağı Sorunu.257

Menfi Tespit Davasının Sebebi (Menfi Tespit Davasında İleri

Sürülebilecek İtirazlar).259

Genel Olarak Dava Sebebi Kavramı ve Menfi Tespit Davasının

Sebebi.259

İtirazlara Dayalı Olarak Menfi Tespit Davası Açılması.260

Hakkın Doğumuna İlişkin İtirazlar .261

Hakkı Sona Erdiren İtirazlar264

Hakkın Kullanımına Engel Olan İtirazlar .267

(1) İfa Zamanını Uzatma Sözleşmesinin Varlığı267

(2) Alacağın Dava ve Takip Edilebilir Bir Alacak Olmadığı

İddiası.271

Def'i Hakkına Dayanılarak Menfi Tespit Davası Açılması .271

Zamanaşımı Def’i 273

(1) Alacağın Takipten Önce Zamanaşımına Uğraması.275

(2) Alacağın Takibin Kesinleşmesinden Sonra

Zamanaşımına Uğraması .280

Haksız Fiil Def’i 281

Ayıplı İfa Def’i.282

Diğer Def’iler.282

İcrayı Kısıtlayan veya Engelleyen ya da Erteleyen Sözleşmeye

Dayalı Olarak Menfi Tespit Davası Açılması .283

 

İçindekiler 15

 

6. MENFİ TESPİT DAVASININ AÇILMASI

 

VE SONUÇLARI

 

DAVANIN AÇILMA ANININTESPİTİ 285

MENFİ TESPİT DAVASININ DAVA DEĞERİ VE HARÇLAR.286

III. MENFİ TESPİT DAVASININ AÇILMASININSONUÇLARI289

Genel Olarak.289

Derdestliğin Ortaya Çıkması.290

Zamanaşımının Kesilmesi295

İcra Tazminatı ve Para Cezasının Tahsilinin Dava Sonuna Kadar

Ertelenmesi 304

 

7. MENFİ TESPİT DAVASININ

İCRA TAKİBİNE ETKİSİ

 

GENEL OLARAK 307

İCRA TAKİBİ İLE MENFİ TESPİT DAVASININ ZAMANSAL YÖNDEN

ÖNCELİĞİNİN TESPİTİ.309

İcra Takibinin Başlama Anının Tespiti.309

İcra Takibi ile Menfi Tespit Davasının Aynı Gün Açılması.310

Menfi Tespit Davasının İhtiyati Hacizden Sonra Açılması.313

III. MENFİ TESPİT DAVASININ İHTİYATİ HACZE ETKİSİ 319

Menfi Tespit Davasındaki İhtiyati Tedbir ile İhtiyati Haciz

Arasındaki Sorunlar320

İhtiyati Haciz Kararından Sonra Açılan Menfi Tespit Davasında,

İhtiyati Haczin Kaldırılmasının İstenmesi320

İhtiyati Hacze Karar Verilmiş Olmasının Daha Sonradan

Takibin Durdurulmasına Karar Verilmesi Konusundaki Tedbir

Kararına Etkisi321

İhtiyati Haciz Kararından Sonra Açılan Menfi Tespit Davasında,

İhtiyati Haczin Uygulanmaması İhtiyati Tedbir Yolu ile

İstenmesi.323

İİK m. 72/2 Uyarınca Takibin Durdurulmasına Yönelik Verilen

Tedbirin Aynı Zamanda İhtiyati Haczin Uygulanmasını

Engelleyip Engellemeyeceği .323

Takibin Durmasına Yönelik Verilen Tedbir Kararının

Uygulanan İhtiyati Hacze Etkisi 325

 

16 İçindekiler

Takibin İtiraz ile Durduğu ve Menfi Tespit Davasının Derdest

Olduğu Bir Aşamada Alacaklının Menfi Tespit Davasında

İhtiyati Haciz Etmesi326

Sorunların Çözümü İçin Düzenleme Önerisi.330

İCRA TAKİBİNDEN ÖNCE AÇILAN MENFİ TESPİT DAVASININ İCRA

TAKİBİNE ETKİSİ.332

Genel Olarak 332

Menfi Tespit Davası Açılmadan Takibe Yönelik Tedbir Talep

Edilip Edilemeyeceği .333

Genel Hükümlere Göre Takibe Yönelik Tedbir Kararı Verilip

Verilemeyeceği.335

İcra Takibinin Durdurulması Konusunda İhtiyati Tedbir Kararı.338

Genel Olarak338

Takibin Durdurulmasına Karar Verilmesinin Şartları340

Talep Şartı340

Teminat Şartı341

(1) Teminatın Gösterdiği Özellikler .341

(2) Teminatın İşlevi.344

(3) Teminatın Türü345

(4) Teminatın Gösterilme Zamanı 349

(5) Teminatın Nemalandırılması.350

(6) Teminatın İadesi352

Menfi Tespit Davasının Haklılığı354

İhtiyati Tedbir Sebebi .358

Hâkimin Takdir Yetkisi 361

Alacaklı Dinlenmeden Tedbir Kararı Verilebilmesi.362

Takibin Durdurulmasına İlişkin Tedbir Kararının Sonuçları363

Türk Hukukunda.363

İsviçre Hukukunda.367

Takibin Durdurulmasına Yönelik Tedbirin Sona Ermesi369

Takibin Durmasına Yönelik Talep Hakkındaki Kararlara Karşı

İtiraz ve Kanun Yolu 371

İCRA TAKİBİNDEN SONRA AÇILAN MENFİ TESPİT DAVASININ İCRA

TAKİBİNE ETKİSİ.373

Genel Olarak 373

 

İçindekiler 17

İcra Veznesindeki Paranın Alacaklıya Ödenmemesine Yönelik

Tedbir Kararı .375

Genel Olarak 375

Paraların Ödenmemesine Yönelik Tedbirin Şartları .376

Talep Şartı 376

Teminat Şartı.378

Takip Tutarının Tamamının ve Yüzde 15 Oranında

Teminatın Yatırılması Yoluyla Takibin Durdurulması .379

Diğer Şartlar 381

Paraların Ödenmemesine Yönelik Tedbir Kararının Sonuçları 382

SAHTELİK İDDİASI İLE AÇILAN MENFİ TESPİT DAVASININ İCRA

TAKİBİNE ETKİSİ SORUNU 383

Resmi Senedin Sahteliği İddiası ile Açılan Menfi Tespit Davasının

İcra Takibine Etkisi.383

Adi Senedin Sahteliği İddiası ile Açılan Menfi Tespit Davasının İcra

Takibine Etkisi 385

HMK m. 209/1’in Uygulanması Yönündeki Görüşler386

İİK m. 72’nin Uygulanması Yönündeki Görüşler .389

Görüşümüz .393

Takibe Konu Adi Senet Hakkında Suç Duyurusunda

Bulunulmasının ve Ceza Davası Açılmasının İcra Takibine

Etkisi .398

8. MENFİ TESPİT DAVALARINDA

 

İSPAT

 

MENFİ TESPİT DAVALARINDA İSPAT REJİMİNE İLİŞKİN403

MENFİ TESPİT DAVALARINDA İSPAT HUKUKUNA İLİŞKİN YÜKLER VE

BUNLARIN DAĞILIMI .403

İddia Yükü.404

İddia Yükü ve Dağılımı 404

Savunma Yükü 406

Menfi Tespit Davalarında İddia ve Savunma Yükünün

Dağılımının Örnek Üzerinden İncelenmesi408

İspat Yükü ve Dağılımı.413

Genel Olarak İspat Yükü ve Dağılımı 413

 

18 İçindekiler

Menfi Tespit Davalarında İspat Yükü ve Dağılımı 420

Genel Olarak420

İspat Yükünün Davalı Alacaklıda Olduğu Durumlar .422

İspat Yükünün Davacı Borçluda Olduğu Durumlar .423

Menfi Tespit Davasında İspat Yükünün İtirazlar ve Defiler

Bakımından Dağılımının Değerlendirilmesi.424

Kambiyo Senetlerini Konu Alan Menfi Tespit Davalarında

Bazı İtiraz Sebepleri Bakımından İspat Yükünün Dağılımı433

III. MENFİ TESPİT DAVASINDA İSPATA İLİŞKİN ÖZEL DURUMLAR437

Senede Karşı Senetle İspat Kuralı ve Hayatın Olağan Akışına

Aykırılık .437

Genel Olarak437

Hayatın Olağan Akışına Aykırı Bir Duruma Dayanan Kişinin

İspat Yükünü Taşıdığı Yönündeki Gerekçe438

Hayatın Olağan Akışına Aykırı Durumun Senetle İspat

Kuralının İstisnası Teşkil Edeceğine Dair Gerekçe 440

Öğreti ve Uygulamada İleri Sürülen Görüşler440

Görüşümüz 444

Senetle İspat Kuralı ve Ticari Defterlerle İspat450

Genel Olarak Ticari Defterlerin Delil Değeri.450

Ticari Defterlerle Senetteki Durumun Aksinin İspatı.455

Geçmiş Tarihli Senet Düzenlenmesi .457

İleri Tarihli Senet Düzenlenmesi460

İtirazın Geçici Kaldırılmasındaki Delil İncelemesinin Borçtan

Kurtulma veya Menfi Tespit Davasında Kesin Delil Teşkil Edip

Etmeyeceği.461

9. MENFİ TESPİT DAVASINDA YARGILAMANIN

SONA ERMESİ VE HÜKÜM

 

GENEL OLARAK MENFİ TESPİT DAVASININ SONA ERMESİ.469

MENFİ TESPİT DAVASININ KABULÜ VE SONUÇLARI470

Menfi Tespit Davasının Kabulü .470

Menfi Tespit Davasının Kabulünün Sonuçları 474

İcra Takibinin Durması.474

 

İçindekiler 19

İcranın Eski Hale İadesi 479

İcra Mahkemesince Borçlu Aleyhine Hükmedilen İcra

Tazminatının ve Para Cezasının Kalkması .487

Alacaklı Aleyhine İcra Tazminatına Hükmedilmesi .490

Genel Olarak İcra Tazminatı ve Hukuki Niteliği 490

Alacaklının İcra Tazminatına Mahkûm Edilmesi Şarları .499

(1) Menfi Tespit Davasının Kısmen ve Tamamen Borçlu

Lehine Sonuçlanmış Olması500

(2) Talep Şartı.500

(3) Borçlunun İcra Takibi Nedeniyle Menfi Tespit

Davasını Açmaya Zorlanmış Olması (Borçlu Aleyhine

İcra Takibi Yapılmış Olmalıdır).504

(4) Alacaklının İcra Takibinin Haksız ve Kötüniyetli

Olmalı507

(5) Tazminat Miktarı.513

(6) Alacaklı Aleyhine İcra Mahkemesince İcra

Tazminatına Karar Verilmesinin Menfi Tespit

Davasında İcra Tazminatına Karar Verilmesine Etkisi.516

İcra Tazminatlarının Tahsili.518

Borçlunun Manevi Tazminat Talebi519

Borçlunun Genel Hükümlere Göre Tazminat Davası Açması.521

III. MENFİ TESPİT DAVASININ REDDİ VE SONUÇLARI 524

Menfi Tespit Davasının Reddi 524

Menfi Tespit Davasının Reddinin Sonuçları.530

Takibe Yönelik Verilen Tedbir Kararlarının Kalkması ve Takibe

Devam Edilmesi .530

İcra Mahkemesince Borçlu Aleyhine Hükmedilen İcra

Tazminatının ve Para Cezasının Tahsil Edilebilir Hale Gelmesi.535

Borçlu Aleyhine İcra Tazminatına Hükmedilmesi539

Tazminata Karar Verilebilmesi Talep Koşuluna Bağlı

Olmaması540

Borçlunun İcra Tazminatına Mahkûm Edilmesi Şartları.542

(1) Menfi Tespit Davasının Kısmen ve Tamamen Alacaklı

Lehine Sonuçlanmış Olması542

(2) İcra Takibine Yönelik Tedbir Kararı Verilmiş ve

Uygulanmış Olması.543

 

20 İçindekiler

Tazminatın Miktarı 547

Tazminatının Teminattan Karşılanması.550

Lehine Tazminata Karar Verilemeyen Alacaklının Ayrı Bir

Dava ile Tazminat Talep Etmesi.554

 

MENFİ TESPİT DAVASININ HÜKÜM VERİLMEKSİZİN SONA

ERDİRİLMESİ VE BUNLARINİCRA TAKİBİ ÜZERİNDEKİ SONUÇLARI 557

Menfi Tespit Davasında Feragat, Kabul ve Sulh.557

Menfi Tespit Davasından Feragat557

Menfi Tespit Davasının Kabulü.558

Menfi Tespit Davasında Tarafların Sulh Olması560

Menfi Tespit Davasının Konusuz Kalması 561

Menfi Tespit Davasının Takipsiz Bırakılması ve Bunun İcra Takibi

Üzerinde Etkisi .563

MENFİ TESPİT DAVASININ İSTİRDAT DAVASINA DÖNÜŞMESİ .566

Genel Olarak 566

Menfi Tespit Davasının İstirdat Davasına Dönüşmesi ve Bunun

Beraberinde Getirdiği Sorunlar 568

SONUÇ.579

GENEL SONUÇ .579

DÜZENLEME ÖNERİSİ .596

 

KAYNAKÇA601