Militan Demokrasi AnlayışıAnayasal Boyutu ve Temel Hakların Etkisizleştirilmesi Örneği
Dr. Kürşat Akça
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ 7
İÇİNDEKİLER 9
KISALTMALAR 17
GİRİŞ 19
BİRİNCİ BÖLÜM
TEORİK OLARAK MİLİTAN DEMOKRASİ ANLAYIŞI
§1 TERMİNOLOJİ SORUNU 27
§2 MİLİTAN DEMOKRASİ ANLAYIŞININ DOĞUŞUNA ZEMİN HAZIRLAYAN
GELİŞMELER 32
I İKİ DÜNYA SAVAŞI ARASI DÖNEMDE LİBERAL DEMOKRASİLERİN
ÇÖKÜŞÜ VE DİKTATÖRLÜKLERE DÖNÜŞÜMÜ 33
A Genel Olarak 33
B İtalya ve Almanya Liberal Demokrasilerinde Doğan Diktatörlükler
Örneği 35
1 İtalya ve Mussolini’nin Faşist Diktatörlüğünün Doğuşu 35
2 Federal Almanya ve Hitler’in Nasyonal Sosyalist
Diktatörlüğünün Doğuşu 39
a Genel Olarak 39
b Nazilerin Demokratik Yollarla İktidarı Ele Geçirişi 44
II WEİMAR ANAYASASI’NDA BENİMSENEN DEĞER GÖRECELİ
DEMOKRASİ ANLAYIŞI 51
A Değer Göreceli Demokrasi Anlayışı 51
B Weimar Anayasası’nda Değer Göreceli Demokrasi Anlayışı ve
Uygulaması 56
§3 MİLİTAN DEMOKRASİ ANLAYIŞININ TEORİK OLARAK DOĞUŞU 64
I GENEL OLARAK 64
II MİLİTAN DEMOKRASİ ANLAYIŞININ TEORİK OLARAK DOĞUŞUNA
KATKI SAĞLAYAN DOKTRİN GÖRÜŞLERİ 66
A Karl Loewenstein 66
1 Genel Olarak 66
2 Faşizm Tehdidi 68
3 Demokrasilerin Faşizme Karşı Savunmasızlığı Problemi 70
4 Çözüm önerisi: Militan Demokrasi 72
10 İçindekiler
B Karl Mannheim73
C Van den Bergh76
D Karl Popper77
E Carl Schmitt 78
§4 MİLİTAN DEMOKRASİ ANLAYIŞINA YÖNELİK FARKLI YAKLAŞIMLAR80
I MİLİTAN DEMOKRASİ ANLAYIŞINI REDDEDEN YAKLAŞIM80
II MİLİTAN DEMOKRASİ ANLAYIŞINI SADECE GEÇİŞ DÖNEMİNE ÖZGÜ
GÖREN YAKLAŞIM 82
III MİLİTAN DEMOKRASİ ANLAYIŞININ VARLIĞINI KABUL EDEN YAKLAŞIM 84
§5 MİLİTAN DEMOKRASİ ANLAYIŞI88
I TANIMI 89
II TEMEL ÖZELLİKLERİ92
A Anayasal Demokratik Düzeni Koruması93
B Anayasal Demokratik Düzenin Unsurlarını Kullanarak Demokrasiyi
Yıkmak İsteyenlerle Mücadele Etmesi95
C Demokrasi Düşmanlarıyla Anayasal-Yasal Bir Mücadele İçine
Girmesi 96
D Önleyici Nitelikte Olması 98
E Demokrasi Düşmanlarının Politik Katılım Haklarını ve/veya Onların
Siyasi Karar Alma Sürecinde Bulunmalarını Sınırlaması 98
III DEMOKRASİYİ SAVUNMANIN SUİ GENERİS BOYUTU OLARAK MİLİTAN
DEMOKRASİ ANLAYIŞI 100
İKİNCİ BÖLÜM
MİLİTAN DEMOKRASİ ANLAYIŞININ ANAYASAL BOYUTU
§6 MİLİTAN DEMOKRASİ ANLAYIŞININ ANAYASALARDA YER ALMASI 103
§7 MİLİTAN DEMOKRASİ ANLAYIŞININ ANAYASAL ARAÇLARI 104
I GENEL OLARAK104
II DOKTRİNE GÖRE MİLİTAN DEMOKRASİ ANLAYIŞININ ARAÇLARI105
A Karl Loewenstein’ın Listesi 105
B Markus Thiel’in Listesi106
C Diğer Yazarların Listeleri107
III DOKTRİNDE İLERİ SÜRÜLEN LİSTELERDE YER ALAN VE MİLİTAN
DEMOKRASİ ANLAYIŞI İLE UYUMSUZ ARAÇLAR 108
A Direnme Hakkı109
B OHAL Kapsamındaki Tedbirler109
İçindekiler 11
C Memurların Sadakat Yükümlülüğü 111
D Ceza Hukuku Tedbirleri 112
E Diğer Anayasal Araçlar 113
IV ÇALIŞMADA ESAS ALINACAK MİLİTAN DEMOKRASİ ANLAYIŞININ
ANAYASAL ARAÇLARI LİSTESİ 114
A Değiştirilemez Maddeler Hükmü 115
B Siyasi Örgütlenmelere İlişkin Yasaklar 116
1 Siyasi Parti Yasakları 116
2 Derneklere İlişkin Yasaklar 119
C Temel Hakların Etkisizleştirilmesi 120
§8 MİLİTAN DEMOKRASİ ANLAYIŞINA GÜNÜMÜZ ANAYASALARINDAN
ÖRNEKLER 121
I FEDERAL ALMANYA ANAYASASI 123
A Genel Olarak 123
B Korunan Değer: Özgürlükçü Demokratik Temel Düzen 124
C Özgürlükçü Demokratik Temel Düzeni Korumaya Yönelik
Hükümler 129
1 Değiştirilemez Maddeler Hükmü (m 79/f3) 130
2 Örgütlenme Yasakları 134
a Siyasi Parti Yasağı (m 21/f2) 134
b Dernek Yasakları (m 9/f2) 144
3 Temel Hakların Etkisizleştirilmesi (m 18) 146
D Değerlendirme 147
II TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASI 152
A Genel Olarak 152
B Değiştirilemez Maddeler Hükmü 153
C Örgütlenme Yasakları 154
1 Siyasi Parti Yasakları 154
a Genel Olarak 154
b Siyasi Parti Yasakları Kapsamında Korunan İlkeler ve
Bunların Demokratik Düzen Bağlamında
Değerlendirilmesi 160
c Anayasa Mahkemesi’nin Demokratik Düzeni Korumaya
Yönelik Parti Kapatma Kararları 165
d Diğer Hususlar 171
2 Dernek Yasakları 172
D Değerlendirme 173
12 İçindekiler
III FRANSA ANAYASASI 177
A Genel Olarak177
B Değiştirilemez Maddeler Hükmü178
C Örgütlenme Yasakları 179
D Değerlendirme 180
IV İTALYA ANAYASASI181
A Genel Olarak181
B Değiştirilemez Maddeler Hükmü182
C Örgütlenme Yasakları 183
1 Siyasi Partilere İlişkin Yasaklar 183
2 Derneklere İlişkin Yasaklar185
D Değerlendirme 185
V AVUSTURYA ANAYASASI 186
A Genel Olarak186
B Değiştirilemez Maddeler Hükmü189
C Örgütlenme Yasakları 189
D Değerlendirme 191
VI PORTEKİZ ANAYASASI 192
A Genel Olarak192
B Değiştirilemez Maddeler Hükmü193
C Örgütlenmelere İlişkin Yasaklar194
D Değerlendirme 195
VII YUNANİSTAN ANAYASASI195
A Genel Olarak195
B Değiştirilemez Maddeler Hükmü196
C Örgütlenme Yasakları 196
D Değerlendirme 197
VIII POLONYA ANAYASASI 198
A Genel Olarak198
B Değiştirilemez Maddeler 198
C Örgütlenme Yasakları 199
D Değerlendirme 200
IX İSPANYA ANAYASASI 200
A Genel Olarak200
B Değiştirilemez Maddeler Hükmü201
İçindekiler 13
C Örgütlenme Yasakları 202
1 Siyasi Parti Yasakları 202
2 Derneklere İlişkin Yasaklar 204
D Değerlendirme 205
X ABD ANAYASASI 206
A Genel Olarak 206
B Değiştirilemez Maddeler Hükmü 207
C Örgütlenme Yasakları 208
D Değerlendirme 210
§9 MİLİTAN DEMOKRASİ ANLAYIŞININ ULUSLARARASI BOYUTU 211
I AVRUPA İNSAN HAKLARI SÖZLEŞMESİ KAPSAMINDA MİLİTAN
DEMOKRASİ ANLAYIŞI 212
A Genel Olarak 212
B AİHS 17 Madde Hükmü 217
C AİHS 11 Madde Hükmü 220
1 Örgütlenme Hürriyetinin Sınırları ve AİHM’in İçtihadi
Sınırlama Şartları 222
2 Militan Demokrasi Anlayışı Çerçevesinde AİHM’in 11 Madde
Hükmü Kapsamında Kararlarına Örnekler 224
II AVRUPA BİRLİĞİ ANTLAŞMASI KAPSAMINDA MİLİTAN DEMOKRASİ
ANLAYIŞI 233
§10 MİLİTAN DEMOKRASİ ANLAYIŞININ MUHATABI OLARAK DEMOKRASİ
DÜŞMANLARI VE BUNLARIN TARİHİ SÜREÇ İÇERİSİNDEKİ DEĞİŞİMLERİ 236
§11 MİLİTAN DEMOKRASİ ANLAYIŞININ KÖTÜYE KULLANILMASI 241
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
MİLİTAN DEMOKRASİ ANLAYIŞININ ANAYASAL BOYUTUNUN
BİR ÖRNEĞİ OLARAK TEMEL HAKLARIN ETKİSİZLEŞTİRİLMESİ
§12 ETKİSİZLEŞME KAVRAMI 247
I ETKİSİZLEŞMENİN ANLAMI 247
II TERMİNOLOJİ SORUNU 248
§13 MİLİTAN DEMOKRASİ ANLAYIŞININ BİR ARACI OLARAK TEMEL
HAKLARIN ETKİSİZLEŞTİRİLMESİ 249
§14 FEDERAL ALMANYA ANAYASASI YÜRÜRLÜĞE GİRMEDEN ÖNCE TEMEL
HAKLARIN ETKİSİZLEŞTİRİLMESİNE BENZER VE ÖNCÜL NİTELİK ARZ EDEN
DÜZENLEMELER 252
I GENEL OLARAK 252
14 İçindekiler
II FEDERAL ALMANYA ANAYASASI YÜRÜRLÜĞE GİRMEDEN ÖNCE
YÜRÜRLÜKTEKİ ALMANYA EYALET ANAYASALARINDAKİ
DÜZENLEMELER 253
§15 TEMEL HAKLARIN ETKİSİZLEŞTİRİLMESİ KURUMUNUN FEDERAL
ALMANYA ANAYASASI’NDA DÜZENLENME SÜRECİ 257
§16 TEMEL HAKLARIN ETKİSİZLEŞTİRİLMESİNDE KORUNAN HUKUKİ YARAR:
ÖZGÜRLÜKÇÜ DEMOKRATİK TEMEL DÜZEN261
§17 TEMEL HAKLARIN ETKİSİZLEŞTİRİLMESİ HÜKMÜNÜN TİPİKLİK
UNSURLARI262
I ETKİSİZLEŞTİRME HÜKMÜNDE MUHATAP 263
II ETKİSİZLEŞTİRME KONUSU TEMEL HAKLAR 265
III ÖZGÜRLÜKÇÜ DEMOKRATİK TEMEL DÜZENLE “MÜCADELE”270
IV TEMEL HAKLARIN KÖTÜYE KULLANILMASI 272
V FEDERAL ALMAN ANAYASA MAHKEMESİ’NİN ARADIĞI EK TİPİKLİK
UNSURU: DAVALININ TEHLİKELİLİĞİ 274
§18 TEMEL HAKLARIN ETKİSİZLEŞTİRİLMESİ DAVASI275
I YETKİLİ MAHKEME 276
II DAVA BAŞVURUSU 276
III ÖN SORUŞTURMA (VORVERFAHREN) 278
A Genel Olarak278
B Başvurunun reddi kararı279
C Davanın Devam Ettirilmesi Kararı279
IV ARAMA VE EL KOYMA KARARI 280
V MAHKEMENİN ESASA İLİŞKİN KARARI281
A Ön İnceleme (Voruntersuchung) Kararı 281
B Etkisizleştirme Kararı282
1 Genel Olarak282
2 Etkisizleştirme Kararının Hukuki Etkisi282
3 Etkisizleştirme Kararının Kapsamı283
§19 TEMEL HAKLARIN ETKİSİZLEŞTİRİLMESİNİN HUKUKİ SONUÇLARI286
I ETKİSİZLEŞTİRİLEN TEMEL HAK VE HAK SAHİBİ BAKIMINDAN
SONUÇLARI286
II DEVLETİN EGEMENLİK ORGANLARI AÇISINDAN SONUÇLARI288
A Yasama Açısından Sonuçları 289
B Yürütme Açısından Sonuçları 291
C Yargı Açısından Sonuçları 293
İçindekiler 15
§20 TEMEL HAKLARIN ETKİSİZLEŞTİRİLMESİ KURUMUNUN FEDERAL
ALMANYA ANAYASASI’NDAKİ DİĞER MİLİTAN DEMOKRASİ ANLAYIŞI
ARAÇLARIYLA İLİŞKİSİ 294
§21 TEMEL HAKLARIN ETKİSİZLEŞTİRİLMESİ KURUMUNUN UYGULAMASI VE
ETKİLİLİĞİ 296
I TEMEL HAKLARIN ETKİSİZLEŞTİRİLMESİ KURUMUNUN UYGULAMASI 296
II TEMEL HAKLARIN ETKİSİZLEŞTİRİLMESİ KURUMUNUN ETKİLİLİĞİ 300
§22 TEMEL HAKLARIN ETKİSİZLEŞTİRİLMESİ VE TÜRKİYE CUMHURİYETİ
ANAYASASI ÇERÇEVESİNDE UYGULANABİLİRLİĞİ 303
I TÜRKİYE CUMHURİYETİ ANAYASASI’NDA TEMEL HAKLARIN KÖTÜYE
KULLANILMASININ YASAKLANMASI 304
II TEMEL HAKLARIN ETKİSİZLEŞTİRİLMESİ HÜKMÜNÜN TÜRKİYE
CUMHURİYETİ ANAYASASI AÇISINDAN UYGULANABİLİRLİĞİ 307
SONUÇ 309
KAYNAKÇA 319
