Milletlerarası Derdestlik

İÇİNDEKİLER
İçindekiler
Sunuş 7
Önsöz 9
Kısaltmalar 17
Giriş 19
Birinci Bölüm
MİLLETLERARASI DERDESTLİK KAVRAMI VE
MİLLETLERARASI DERDESTLİĞİN
BAZI MÜESSESELERLE OLAN İLİŞKİSİ
I. TANIM VE TERMİNOLOJİ 23
II. KESİN HÜKÜM VE MİLLETLERARASI DERDESTLİK KAVRAMLARININ KARŞILAŞTIRILMASI 31
III. MİLLETLERARASI DERDESTLİKTEN KAYNAKLANAN PARALEL DAVALAR 34
A. Genel Olarak 34
B. Devletlerin Egemen Eşitliği İlkesinin Paralel Davaların Oluşumuna Etkisi 36
C. Forum Shopping Sorunu ve Paralel Davaların Taktiksel Avantajları 36
D. Münhasır Yetki Anlaşmasının Varlığı Halinde Paralel Davalar Sorunu 39
1. Yetki Anlaşmasına Dair Lahey Sözleşmesi 40
a. Münhasır Yetki Anlaşması ile Yetkili Kılınan Mahkemenin Davayı Görme Yükümlülüğü 41
b. Münhasır Yetki Anlaşması ile Yetkili Kılınan Mahkeme Dışındaki Diğer Mahkemelerin Davayı Reddetme Yükümlülüğü 42
2. Hukuki ve Ticari Konularda Mahkemelerin Milletlerarası Yetkisi ve Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizi Hakkında Brüksel I Bis Recast Tüzüğü 44
a. Genel Olarak 44
b. Yetki Anlaşmasına İlişkin Düzenleme 45
(1) 44/2001 Sayılı Brüksel I Tüzüğü’ndeki Düzenleme 45
(2) Recast Brüksel I Tüzüğü ile Getirilen Değişiklikler 48
(3) Tüzük ve Lahey Sözleşmesi Arasındaki İlişki 51
IV. TAHKİM YARGILAMASINDA MİLLETLERARASI DERDESTLİK 53
A. Genel Olarak 53
B. Tahkim Anlaşmasının Etkileri ve Competence–Competence İlkesi 55
C. Tahkim Yargılamasında Milletlerarası Derdestlikten Kaynaklanan Paralel Davaların Türleri 62
1. Paralel Tahkim Yargılamaları Arasında Milletlerarası Derdestlik 62
2. Tahkim ve Devlet Yargılaması Arasında Milletlerarası Derdestlik 67
D. Tahkim Yargılamasında Milletlerarası Derdestlikten Kaynaklanan Paralel Davaların Tahkim Yargılamasına Özgü Yöntemlerle Önlenmesi 79
İkinci Bölüm
MUKAYESELİ HUKUKTA
MİLLETLERARASI DERDESTLİK KONUSUNDA
KABUL EDİLEN YAKLAŞIMLAR
I. LIS PENDENS DOKTRİNİ 86
A. Genel Olarak 86
B. Lis Pendens Doktrinini Düzenleme Altına Alan Devletler 89
1. İsviçre Hukuku 91
2. Hollanda Hukuku 92
3. Hırvatistan Hukuku 93
4. Québec Hukuku 94
5. İtalyan Hukuku 95
6. Slovenya Hukuku 96
7. Belçika Hukuku 96
8. Bulgaristan Hukuku 97
9. Çek Hukuku 98
10. Polonya Hukuku 99
11. Arjantin Hukuku 100
12. Macar Hukuku 101
C. Avrupa Birliği Hukukundaki Düzenlemeler 102
1. Hukuki ve Ticari Konularda Mahkemelerin Milletlerarası Yetkisi ve Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizi Hakkında Brüksel I Bis Recast Tüzüğü 102
a. Genel Olarak 102
b. 44/2001 Sayılı Brüksel I Tüzüğü’nde Düzenlenen Lis Pendens Kuralı 105
(1) Brüksel I Tüzüğü m. 27 ilâ 30 Hükümleri 106
(2) Italian Torpedo Sorunu 112
c. Recast Brüksel I Tüzüğü ile Lis Pendens Kuralına Getirilen Değişiklikler 117
2. Evliliğe ve Ebeveyn Sorumluluğuna İlişkin Konularda Milletlerarası Yetki ve Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizi Hakkında Brüksel IIa Tüzüğü 129
3. Mirasa İlişkin Meselelerde Yargı Yetkisi, Uygulanacak Hukuk, Mahkeme Kararlarının Tanınması ve Tenfizi ile Mirasa İlişkin Resmi Belgelerin Kabulü ve Avrupa Miras Belgesinin Oluşturulmasına İlişkin Tüzük 132
4. Nafaka Yükümlülükleri Konusunda Milletlerarası Yetki, Uygulanacak Hukuk ve Mahkeme Kararların Tanınması ve Tenfizine İlişkin Konsey Tüzüğü 133
D. Amerikan Hukukunda Lis Pendens Doktrini 135
E. Lis Pendens Doktrinini Düzenleme Altına Alan Bazı Milletlerarası Sözleşme ve Metinler 141
1. Boşanma ve Ayrılıkların Tanınmasına Dair Lahey Sözleşmesi 141
2. Medeni ve Ticari Konularda Yetkili Mahkemenin Yetkisini Reddetmesine ve Davanın Bir Başka Devlet Mahkemesine Devredilmesine İlişkin Leuven/Londra İlkeleri 142
3. Medeni ve Ticari Konularda Yargı Yetkisi ve Yabancı Mahkeme Kararları Hakkında Lahey Sözleşmesi Ön Tasarısı 144
4. ALI/UNIDROIT Ulusötesi Medeni Usul Hukuku İlkeleri 147
II. FORUM NON CONVENIENS DOKTRİNİ 148
A. Genel Olarak 148
B. Doktrinin Tarihsel Gelişimi 151
C. Forum Non Conveniens Doktrininin Uygulanması 160
D. Milletlerarası Derdestlikten Kaynaklanan Paralel Davaların Önlenmesinde Forum Non Conveniens Doktrini 164
1. Milletlerarası Derdestliğin İngiliz Mahkemesinin Forum Non Conveniens Değerlendirmesi Üzerindeki Etkisi 166
2. Milletlerarası Derdestliğin Amerikan Mahkemesinin Forum Non Conveniens Değerlendirmesi Üzerindeki Etkisi 168
3. Milletlerarası Derdestliğin Dikkate Alınması Bakımından Forum Non Coveniens Değerlendirmesini Gerekli Kılan Milletlerarası Metinler 169
a. Medeni ve Ticari Konularda Yetkili Mahkemenin Yetkisini Reddetmesine ve Davanın Bir Başka Devlet Mahkemesine Devredilmesine İlişkin Leuven/Londra İlkeleri Kapsamında Milletlerarası Derdestlik ve Elverişli Mahkeme İlişkisi 169
b. Medeni ve Ticari Konularda Yargı Yetkisi ve Yabancı Mahkeme Kararları Hakkında Lahey Sözleşmesi Ön Tasarısı Kapsamında Milletlerarası Derdestlik ve Elverişli Mahkeme Değerlendirmesi 171
c. Forum Non Conveniens Doktrininin Uygulanmasının ve Anti–Suit Injunction’a Hükmedilmesinin Ne Zaman Uygun Olacağının Tespitine İlişkin İlkeler 173
III. MAHKEMENİN ANTI–SUIT INJUNCTION’A HÜKMETMESİ 175
A. Genel Olarak 175
B. Anti–Suit Injunction Kararlarının Tanınması 183
C. Avrupa Birliği Hukukunda Anti–Suit Injunction Kararlarının Etkisi 186
D. Forum Non Conveniens Doktrininin Uygulanmasının ve Anti–Suit Injunction’a Hükmedilmesinin Ne Zaman Uygun Olacağının Tespitine İlişkin İlkeler 192
E. Tahkim Yargılamasında Milletlerarası Derdestlikten Kaynaklanan Paralel Davaların Önlenmesinde Anti–Suit Injunction Kararları 193
Üçüncü Bölüm
TÜRK MİLLETLERARASI USUL HUKUKUNDA
MİLLETLERARASI DERDESTLİK
I. MEDENİ USUL HUKUKUNDA DERDESTLİK 197
A. Tanım 197
B. Ulusal Hukukta Derdestlik İtirazının Kabul Edilmesinin Amaçları 203
C. Hukuk Muhakemeleri Kanunu’nda Derdestliğin Hukuki Niteliği 206
D. Medeni Usul Hukukunda Derdestlik İtirazının Şartları 208
1. Aynı Davanın İki Kere Açılmış Olması 209
2. Birinci Davanın Açılmış ve Halen Görülmekte (Derdest) Olması 209
3. Birinci ve İkinci Davanın Aynı Dava Olması 210
a. Davaların Taraflarının Aynı Olması 210
b. Davaların Konularının Aynı Olması 211
c. Davaların Sebeplerinin Aynı Olması 213
E. Derdestlik İtirazının İncelenmesi ve Karara Bağlanması 213
II. MİLLETLERARASI USUL HUKUKUNDA MİLLETLERARASI DERDESTLİK 215
A. Genel Olarak 215
B. Milletlerarası Derdestliğin İç Hukukta Düzenlenen Derdestlikten Farkı 216
C. Türk Hukukunda Milletlerarası Derdestliğin Dikkate Alınması Hususunda Kabul Edilen Görüşler 220
1. Milletlerarası Derdestliği Reddeden Görüş 220
2. Milletlerarası Derdestliğin İstisnai Hallerde Dikkate Alınacağını Kabul Eden Görüş 223
a. İstisnai Haller 223
b. Görüşümüz 225
3. Milletlerarası Derdestliği Kabul Eden Görüş 227
4. Milletlerarası Derdestliğin Bekletici Mesele Olarak Dikkate Alınması 228
5. İçtihatlarda Milletlerarası Derdestliğin Dikkate Alınması 232
D. Milletlerarası Derdestlik İtirazının Şartları 235
1. Milletlerarası Derdestlik İtirazının İleri Sürülebileceği Bir Uyuşmazlığın Varlığı 235
2. Davanın İki Farklı Devlet Mahkemesinde Açılmış Olması 236
3. Yabancı Devletteki Davanın Daha Önceden Açılması 236
4. Birinci ve İkinci Davanın Aynı Dava Olması 237
5. Yabancı Devlet Mahkemesince Verilecek Olan Müstakbel Kararın Türkiye’de Tanınması veya Tenfizinin Mümkün Olması 239
E. Türk Hukukunda Milletlerarası Derdestlik İtirazının Hukuki Niteliği Tartışması 244
1. Milletlerarası Derdestlik İtirazının Hukuki Niteliği Konusunda Doktrinde Kabul Edilen Görüşler 246
2. Görüşümüz 250
III. TÜRK MİLLETLERARASI USUL HUKUKUNDA MİLLETLERARASI DERDESTLİĞE ETKİ TANINAN DURUMLAR 251
A. Genel Olarak 251
B. Milletlerarası Yetki Konusunda Taraf Olunan Bazı Milletlerarası Sözleşmeler Dahilinde Milletlerarası Derdestliğin Dikkate Alınması 253
1. Evlilik Bağına İlişkin Kararların Tanınması Hakkında Sözleşme 257
2. Uluslararası Demiryolu Taşımalarına İlişkin Sözleşme (COTIF) 260
3. Eşyaların Karayolundan Uluslararası Nakliyatı için Mukavele Sözleşmesi (CMR) 263
4. Velayet Sorumluluğu ve Çocukların Korunması Hakkında Tedbirler Yönünden Yetki, Uygulanacak Hukuk, Tanıma, Tenfiz ve İşbirliğine Dair Lahey Sözleşmesi 266
5. Türkiye Cumhuriyeti ile Ukrayna Arasında Hukuki Konularda Adli Yardımlaşma ve İşbirliği Anlaşması 268
C. Milletlerarası Derdestliğin MÖHUK m. 41 ve MÖHUK m. 47 Hükümleri Kapsamında Değerlendirilmesi 270
1. Türklerin Kişi Hallerine İlişkin Davalarda (MÖHUK m. 41) Milletlerarası Derdestlik 270
a. Türklerin Kişi Hallerine İlişkin Davalarda Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisinin Tespiti 270
(1) Genel Olarak 270
(2) MÖHUK m. 41 Hükmünün Amacı 272
(3) Uyuşmazlığın MÖHUK m. 41 Kapsamına Olması 274
(i) Yabancılık Unsuru 274
(ii) Türkiye’nin Taraf Olduğu Bir Milletlerarası Sözleşmenin Uygulama Alanının Bulunmaması 275
(iii) Davanın Türklerin Kişi Hallerine İlişkin Olması 276
(4) Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisinin MÖHUK m. 41’e Göre Tesis Edilmesinin Şartları 280
(i) Davanın Yabancı Bir Devlet Mahkemesinde Açılmamış veya Açılamamış Olması 281
(ii) Madde Hükmünde Düzenlenen Yetkili Mahkemelerden Birinin Varlığı 289
b. MÖHUK m. 41 Düzenlemesinin Milletlerarası Derdestlik Bakımından Değerlendirilmesi 289
c. MÖHUK m. 41 Gereğince Milletlerarası Derdestliğin Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi Üzerinde Etki Doğurmasından Kaynaklanan Sakıncalar 297
2. Yetki Anlaşmasının Varlığı (MÖHUK m. 47/1) Halinde Milletlerarası Derdestlik 303
a. Genel Olarak MÖHUK m. 47/1 Düzenlemesi ve Yabancı Devlet Mahkemelerinin Yetki Anlaşması ile Yetkili Kılınması 303
b. Yetki Anlaşması ile Yabancı bir Devlet Mahkemesinin Yetkili Kılınmasının Türk Mahkemelerinin Milletlerarası Yetkisi Üzerindeki Etkisi 304
c. MÖHUK m. 47/1 Düzenlemesinin Milletlerarası Derdestlik Bakımından Değerlendirilmesi 315
d. İş, Tüketici ve Sigorta Sözleşmelerine İlişkin Davalarda Yetki Sözleşmesi Yapılması Sonucunda Ortaya Çıkan Milletlerarası Derdestlik 325
3. MÖHUK m. 41 ve m. 47/1 Kapsamında İleri Sürülecek Milletlerarası Yetki İtirazı 329
a. Genel Olarak Milletlerarası Yetki İtirazının İleri Sürülmesi Meselesi 330
b. MÖHUK m. 41 ve m. 47/1 Kapsamında İleri Sürülecek Milletlerarası Yetki İtirazının İncelenmesi ve Mahkemece Karara Bağlanması 340
4. Milletlerarası Derdestlik Bakımından MÖHUK m. 41’in MÖHUK m. 47/1 Düzenlemesinden Farkı 342
IV. DEĞERLENDİRME 345
A. Türk Hukukunda Milletlerarası Derdestlik Konusunun Düzenleme Altına Alınmasının Gerekliliği 345
B. Mukayeseli Hukukta Milletlerarası Derdestlik Konusunda Kabul Edilen Bazı Yaklaşımların Türk Hukuku Açısından İncelenmesi 351
1. Forum Non Conveniens Doktrininin Türk Hukukunda Uygulanması 352
2. Türk Hukukunda Anti–Suit Injunction Kararları 353
Sonuç 357
Kaynakça 375
Kavram Dizini 409