Milletlerarası Mal Satımına İlişkin Sözleşmeler Hakkında Birleş-miş Milletler Antlaşması (CISG) 1 Ağustos 2011 tarihinde Türkiye'de yürürlüğe girmiştir. Bu çalışmanın konusunu Milletlerarası Mal Satımına İlişkin Sözleşmeler Hakkında Birleşmiş Milletler Antlaşması'nda (CISG) hasarın geçişi meselesi oluşturmaktadır. Hasarın geçişi meselesi CISG'ın 66-70'inci maddeleri arasında düzenlenmiştir. Sözleşmenin kurulması ile sözleşmenin ifası arasındaki zaman diliminde mallar (satış sözleşmesinin konusunu oluşturan mallar) kazara zayi olabilir ya da zarara uğrayabilirler. Riskin geçişine ilişkin kurallar taraflardan hangisinin bu riski taşıyacağını belirler. Diğer bir ifadeyle bu hükümler malların kaza sonucu zayi olması veya zarar görmesinin ekonomik sonuçlarını hangi tarafın taşıyacağı konusuna çözüm getirirler. CISG m. 66 riskin kapsamını düzenler ve riskin geçişine ilişkin genel kuralı ortaya koyar. CISG m. 67 ise satış sözleşmesinin malların taşınmasını gerektirmesi halinde hasarın geçişine ilişkindir. CISG m. 68 taşıma halindeyken satılan mallara ilişkin hasarın geçişini düzenler. CISG m. 69 malların satıcının işyerinde teslim edileceği veya işyeri dışında bir yerde teslim edileceği durumları kapsamına alır. Son olarak m. 70 satıcının sözleşmeyi esaslı şekilde ihlali halinde hasarın geçişine ilişkin hükümlerin alıcının ihlal dolayısıyla sahip olduğu hukuki imkânlara halel vermeyeceğini ortaya koyar. Bu çalışmanın amacı ilgili düzenlemeleri ayrıntılı olarak ele almaktır. (Bu çalışma Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Özel Hukuk Anabilim Dalı doktora programı kapsamında 04.06. 2103 tarihinde kabul edilen tezin değiştirilmeksizin yayınlanmış halidir.)
İÇİNDEKİLER
KİTAP HAKKINDA III KISALTMALAR V GİRİŞ 1
I. BÖLÜM MİLLETLERARASI MAL SATIMINA İLİŞKİN SÖZLEŞMELER HAKKINDA BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ANTLAŞMASI’NIN (VİYANA SATIM ANTLAŞMASI) TARİHSEL GELİŞİMİ, GETİRDİĞİ DÜZENİN OLUMLU VE OLUMSUZ YANLARI, TEMEL NİTELİKLERİ VE UYGULAMA ALANI § 1. VİYANA SATIM ANTLAŞMASININ TARİHSEL GELİŞİMİ 9 A. Genel Olarak 9 I. Satış Sözleşmeleri Hukukunda Yeknesaklaştırma Çabaları 10 II. 1964 Tarihli Lahey Sözleşmeleri 15 III. Yeni Bir Sözleşme Taslağının Hazırlanmasına İlişkin UNCITRAL’in Çalışmaları 17 IV. Viyana Satım Antlaşması’nın Hazırlanması ve Yürürlüğe Girmesi 19 B. Viyana Satım Antlaşması’nın Konusu ve Yapısı 22 § 2. VİYANA SATIM ANTLAŞMASININ GETİRDİĞİ DÜZENİN OLUMLU VE OLUMSUZ YANLARI 25 A. Antlaşmanın Getirdiği Düzenin Olumlu Yanları 25 B. Antlaşmanın Getirdiği Düzenin Olumsuz Yanları 27 § 3. VİYANA SATIM ANTLAŞMASININ TEMEL NİTELİKLERİ 31 A. Hükümlerin Tamamlayıcılığı 31 I. Sözleşme Özgürlüğü İlkesi 31 II. İradelerin Yorumu 34 B. Teamüllerin Önemi 37 C. Viyana Satım Antlaşmasının Yorumu 41 I. Yoruma Hâkim Olan İlkeler 43 a. Antlaşmanın Uluslararası Niteliği 43 b. Antlaşmanın Yeknesak Uygulanmasının Korunması 45 c. Uluslararası Ticarette Dürüstlük Kuralının Korunması 46 II. Yorum Metotları 48 D. Boşlukların Doldurulması 48 I. Antlaşmada Düzenlenen Konularda Boşluk Doldurma (Dâhili Boşluklar) 50 II. Antlaşmada Düzenlenmeyen Konularda Boşluk Doldurma (Harici Boşluklar) 54 III. Boşluk Türü Tartışmalı Olan Konular 56 § 4. VİYANA SATIM ANTLAŞMASININ UYGULAMA ALANI 59 A. Viyana Satım Antlaşması’nın Yer Bakımından Uygulama Alanı 60 I. İşyerlerinin Farklı Ülkelerde Bulunması 61 a. İşyeri Kavramı 63 b. Tarafların Birden Çok İşyerinin Olması 64 c. Taraflardan Birinin İşyerinin Bulunmaması 65 II. Farklı Ülke 66 a. Tarafların İşyerlerinin Bulunduğu Devletlerin Viyana Satım Antlaşmasının Tarafı Olması 67 b. Forum Ülkesinin Milletlerarası Özel Hukuk Kurallarının Taraf Ülke Hukukuna Gönderme Yapması 68 III. Tarafların İşyerlerinin Farklı Ülkelerde Olduğunun Anlaşılır Olması 69 IV. Viyana Satım Antlaşması’nın Uygulanmasında Dikkate Alınmayan Konular 70 a. Tarafların Vatandaşlığı 70 b. Tarafların Tacir Olması Veya Satış Sözleşmesinin Ticari Niteliği 71 V. Çekinceler 71 B. Viyana Satım Antlaşması’nın Konu Bakımından Uygulama Alanı 73 I. Satış Sözleşmesi Kavramı 74 II. Viyana Satım Antlaşması’nın Uygulama Alanının Dışında Bırakılan Satış Sözleşmesi Türleri 75 a. Tüketici Satış Sözleşmeleri 75 aa. Tüketici Satışı Kavramı 76 bb. Tüketici Satışının Viyana Satım Antlaşması’nın Uygulama Alanı Dışında Bırakılmasının Nedenleri 78 b. Açık Arttırma veya İcra Yoluyla Yapılan Satışlar 79 III. Satış Sözleşmesine Konu Olan Mal 80 a. Viyana Satım Antlaşması Bakımından Mal Kavramı 80 b. Viyana Satım Antlaşması’nın Uygulama Alanı Dışında Bıraktığı Satış Konusu Mallar 81 aa. Menkul Kıymet, Kambiyo Senedi ve Paranın Satışı 82 bb. Gemilerin, Teknelerin, Hava Yastıklı Taşıt veya Hava Taşıt Araçlarının Satışı 83 cc. Elektrik Satışı 84 IV. Satış Sözleşmesi İle Benzerlik Gösteren Sözleşmeler 85 a. Viyana Satım Antlaşması m. 3/1’de Belirtilen Üretilecek veya İmal Edilecek Malların Teslimine İlişkin Sözleşmeler 85 b. Viyana Satım Antlaşması m. 3/2’de Belirtilen Sözleşmede Satıcının Ediminin Ağırlığını Bir İşçilik veya Diğer Herhangi Bir Hizmet Ediminin Oluşturması 87 C. Viyana Satım Antlaşması’nın Zaman Bakımından Uygulama Alanı 88 D. Viyana Satım Antlaşması’nın Uygulanması Bakımından Taraf İradeleri 90 I. Tarafların Viyana Satım Antlaşması’nın Uygulanmayacağını Kararlaştırmaları 90 II. Tarafların Viyana Satım Antlaşması’nın Uygulanmasını Kararlaştırmaları 92
II. BÖLÜM GENEL OLARAK SATIŞ SÖZLEŞMESİNDE HASARIN GEÇİŞİ İLE İLGİLİ KAVRAMLAR VE TÜRK BORÇLAR KANUNUNUN DÜZENLEMESİ § 1. SATIŞ SÖZLEŞMESİNDE HASARIN GEÇİŞİ BAKIMINDAN ÖNEM TAŞIYAN KAVRAMLAR VE BUNLARIN BİRBİRLERİYLE İLİŞKİSİ 97 A. Genel Olarak Hasar ve Hasarın Geçişi Kavramları ve Benzer Kavramlarla İlişkisi 97 I. Hasar Kavramı 97 a. Genel Olarak 97 b. Eşyaya İlişkin Hasar (Ayni Hasar) 99 c. Borca İlişkin Hasar 100 aa. Borca İlişkin Hasar Kavramı 101 bb. Edim Hasarı-Karşı Edim Hasarı Ayrımı 102 II. Hasarın Geçişi Kavramı 105 III. Hasar Kavramının İmkânsızlıkla İlişkisi 107 a. Genel Olarak 107 b. İmkansızlık Kavramı 107 c. İmkansızlığın Türleri 111 aa. Objektif ve Sübjektif İmkânsızlık 111 bb. Tam ve Kısmi İmkânsızlık 112 cc. Hukuki İmkânsızlık 114 dd. Zamansal İmkânsızlık Halleri-Sürekli ve Geçici İmkânsızlık 117 IV. Hasar Kavramının Mücbir Sebeple İlişkisi 119 a. Genel Olarak 119 b. Mücbir Sebep Kavramı ve Mücbir Sebebin Unsurları 120 § 2. HASARIN GEÇİŞİNE İLİŞKİN UYGULANAN SİSTEMLER 127 A. Mülkiyetin Nakliyle Hasarın Geçişi 127 B. Teslimle Hasarın Geçişi 127 C. Sözleşmenin Kurulmasıyla Hasar Riskinin Geçişi 129 § 3. SATIŞ SÖZLEŞMESİNDE HASARIN ALICIYA GEÇİŞİNİN FARKLI HUKUK SİSTEMLERİNDE DÜZENLENİŞ BİÇİMİ 131 A. Roma Hukukunda Hasarın Geçişine İlişkin Düzenleme 131 B. İsviçre Hukuk Sistemine Göre Hasarın Geçişine İlişkin Düzenleme 134 C. Alman Hukukunda Hasarın Geçişine İlişkin Düzenleme 135 D. Viyana Satım Antlaşması’nda Hasarın Geçişine İlişkin Düzenleme 136 E. Incoterms 138 I. Genel Olarak 138 II. Incotermlerin Türleri 142 a. Tüm Taşıma Türlerinde Geçerli Olan Terimler 142 aa. Ex Works (EXW-İşyerinde Teslim) 142 bb. Free Carrier (FCA- Taşıyıcıya Teslim) 144 cc. Carriage Paid To (CPT- Taşıma Ücreti Ödenmiş Olarak) 146 dd. Carriage and Insurance Paid To (CIP- Taşıma Ücreti ve Sigorta Ödenmiş Olarak) 147 ee. Delivered at Terminal ( DAT-Terminalde Teslim) 147 ff. Delivered at Place (DAP- Varma Yerinde Belirlenen Noktada) 149 gg. Delivered Duty Paid (DDP-Gümrük Vergileri Ödendikten Sonra Teslim) 150 b. Deniz ve İçsularda Taşıma İçin Kullanılan Terimler 150 aa. Cost and Freight (CFR- Malın Bedeli ve Navlun Ödenmiş Olarak) 151 bb. Cost, Insurance, Freight (CIF- Malın Bedeli, Sigorta ve Navlun Ödenmiş Olarak) 152 cc. Free Alongside Ship (FAS-Geminin Yanında Teslim) 154 dd. Free on Board (FOB- Yükleme Limanında Gemide Teslim) 155 § 4. 6098 SAYILI TÜRK BORÇLAR KANUNU’NA GÖRE HASARIN GEÇİŞİ VE MİLLETLERARASI MAL SATIMINA İLİŞKİN SÖZLEŞMELER HAKKINDA BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ANTLAŞMASI’NIN TÜRK BORÇLAR KANUNU ÜZERİNDEKİ ETKİSİ 157 A. Genel Kural Olarak TBK m. 136 Düzenlemesi 157 B. Satış Sözleşmesinde Hasarın Geçişine İlişkin Düzenleme 159 I. Genel Olarak 159 II. Parça ve Çeşit Satışında Hasarın Geçişi 161 a. Parça Satışında Hasarın Geçişi 161 b. Çeşit Satışında Hasarın Geçişi 168 III. Alacaklının Temerrüdü 173 IV. Koşula Bağlı Satışta Hasarın Geçişi 175 V. Hasarın Geçişine İlişkin Kuralın İstisnaları 180 a. Kanundan Doğan İstisnalar 180 b. Durumun Gereğinden Doğan İstisnalar 181 c. Sözleşmeden Doğan İstisnalar 182 C. Viyana Satım Antlaşması’nın 6098 Sayılı Türk Borçlar Kanunu’nun Hasara İlişkin Düzenlemesi Üzerindeki Etkisi 183
III. BÖLÜM MİLLETLERARASI MAL SATIMINA İLİŞKİN SÖZLEŞMELER HAKKINDA BİRLEŞMİŞ MİLLETLER ANTLAŞMASI UYARINCA HASARIN GEÇİŞİ § 1. VİYANA SATIM ANTLAŞMASINDA HASAR RİSKİNİN GEÇİŞİ 191 A. Genel Olarak 191 B. Viyana Satım Antlaşmasında Edim ve Bedel Hasarı Riski ve Bedel Hasarının Geçişine İlişkin Düzenlemeler 194 I. Edim Hasarı Riski 194 II. Bedel Hasarı Riski 196 a. Riskin Kapsamı 197 aa. Maddi Riskler 197 bb. Hukuki Riskler 198 b. Hasarın Satıcının Eyleminden ya da Eylemsizliğinden Kaynaklanmamış Olması 201 c. İspat Külfeti 209 III. Bedel Hasarının Geçişine İlişkin Düzenlemeler 210 a. Genel Hasar Kuralı: Teslim Yeri Satıcının İşyeri İse Hasarın Geçişi (Viyana Satım Antlaşması m. 69/I) 214 b. Genel Hasar Kuralının İstisnaları 221 aa. Teslim Yeri Satıcının İşyeri Dışında Bir Yer İse Hasarın Geçişi (Viyana Satım Antlaşması m. 69/II) 221 bb. Sözleşmenin Ayırdedilmemiş Mallara İlişkin Olması (Viyana Satım Antlaşması m. 69/III) 224 cc. Satış Sözleşmesi Malların Taşınmasını Gerektiriyorsa Hasarın Geçişi (Viyana Satım Antlaşması m. 67) 224 aaa. Mesafe Satışı Kavramı 227 bbb. Malların Taşınmasının Gerekmesi 232 ccc. İlk Taşıyıcı Kuralı 234 ddd. Satış Sözleşmesine Uygun Olma 240 eee. Malların Verilmesi 242 fff. Belirli Yer Kuralı 247 ggg. Satıcının Malı Temsil Eden Belgeleri Alıkoymasının Hasarın Geçişi Bakımından Etkisi 248 hhh. Malların Sözleşmeye Özgülenmesi 253 aaaa. Genel Olarak 253 bbbb. Sözleşmeye Tahsis Yöntemleri 255 cccc. Toplu Taşınan Yükler Bakımından Durum 257 ııı. İspat Külfeti 258 dd. Taşıma Halindeyken Satılan Mallara İlişkin Hasarın Geçişi (Viyana Satım Antlaşması m. 68) 259 aaa. Hasarın Geçiş Anı: Satış Sözleşmesinin Kurulması Anı 260 bbb. Koşulların Haklı Göstermesi Halinde Hasarın Geçiş Anı 263 ccc. Satıcının Kötü Niyeti: Malın Zayi Olduğunun veya Hasar Gördüğünün Açıklanmaması Halinde Hasarın Geçişi 269 ddd. İspat Külfeti 272 c. Hasarın Geçişi ve Sözleşmenin Esaslı İhlali 272 IV. Hasarın Geçişinin Sonuçları 278 a. Hasar ve Sorumluluk 278 aa. Malların Zayi Olması veya Zarar Görmesinden Sorumluluk 278 aaa. Hasar Riskinin Geçmesinden Sonra Malların Zayi Olması veya Zarar Görmesi 278 bbb. Hasar Riskinin Geçmesinden Önce Malların Zayi Olması veya Zarar Görmesi 279 bb. Hasar ve Sorumluluktan Kurtulma Arasındaki İlişki 280 b. Hasar ve Malların Sözleşmeye Uygun Olmaması Arasındaki İlişki 280 aa. Hasarın Alıcıya Geçtiği Anda Mevcut Olan Sözleşmeye Aykırılık 282 bb. Hasarın Alıcıya Geçmesinden Sonra Ortaya Çıkan Sözleşmeye Aykırılık 285 cc. Sözleşmeye Aykırılıkta İspat Sorunu 288 c. Hasar ve Alıcının Sahip Olduğu Hukuki İmkanlar Arasındaki İlişki 289 aa. Sözleşmenin Esaslı İhlali Durumunda Alıcının Sahip Olduğu Hukuki İmkânlar 289 aaa. Aynen İfayı Talep Etme 290 bbb. Sözleşmeden Dönme 292 ccc. İkame Mal Teslimini Talep Etme 296 ddd. Bedel İndirimi 298 eee. Onarım Talebi 300 fff. Tazminat Talebi 301 bb. Sözleşmenin Esaslı Olmayan İhlali Durumunda Alıcının Sahip Olduğu Hukuki İmkânlar 303 § 2. HASARIN GEÇİŞİ BAKIMINDAN VİYANA SATIM ANTLAŞMASIYLA INCOTERM KLOZLARININ İLİŞKİSİ 305 A. İki Düzenleme Arasındaki Benzerlikler 306 B. Viyana Satım Antlaşmasında Hasarın Geçişine İlişkin Hükümlerin Incotermlerle İlişkisi 306 I. Viyana Satım Antlaşması M. 67 Bakımından 306 II. Viyana Satım Antlaşması M. 68 Bakımından 307 III. Viyana Satım Antlaşması M. 69 Bakımından 308 IV. Viyana Satım Antlaşması M. 66 ve 70 Bakımından 309 SONUÇ 311 KAYNAKÇA 319 KARAR İNDEKSİ 347
