Milletlerarası Özel Hukukta Tek Satıcılık Sözleşmeleri

6098 Sayılı Yeni Türk Borçlar Kanunu'na Göre



MİLLETLERARASI ÖZEL HUKUKDA TEK SATICILIK SÖZLEŞMELERİ



Dr. Cemile DEMİR GÖKYAYLA



- Tek Satıcılık Sözleşmesi

- Tek Satıcılık Sözleşmesine Uygulanacak Hukuk

- Tek Satıcılık Sözleşmelerinden Doğan Uyuşmazlıklarda Milletlerarası Yetki ve Tahkim



İÇİNDEKİLER

SUNUŞ V

İKİNCİ BASIYA ÖNSÖZ VII

BlRİNCÎ BASIYA ÖNSÖZ IX

VORWORT XI

KISALTMALAR XXV

GİRİŞ 1

BİRİNCİ BÖLÜM TEK SATICILIK SÖZLEŞMESİ

II. KAVRAM VE TANIM 3

I. Kavram 3

lı Genel Olarak 3

2. Dağıtım Sözleşmesi 6

II. Tanım 7

III. Tek Satıcılık Sözleşmesinin Dağıtım

Sözleşmeleri İçindeki Yeri 8

L Bayilik Sözleşmesi ve Tek Satıcılık Sözleşmesi 8

1. Tek Satıcılık Sözleşmesi ve Tek Elden Dağıtım Anlaşmaları 10

2. Tek Satıcılık Sözleşmesi ve Tek Elden Satın Alma Sözleşmesi.... 11

IV. Değerlendirme ve Sonuç 12

III. SÖZLEŞMENİN TARAFLARI 13

IH. TEK SATICILIK SÖZLEŞMESİNİN UNSURLARI 17

a. Belirli Bir Münhasır Satış Hakkı Tanınması 18

b. Sürekli Borç Doğuran Bir Sözleşme Olması 20

c. Çerçeve Sözleşme Olması 21

II. Tek Satıcının Bir Yandan Kendi Adına ve Hesabına Sözleşme Konusu Mallan Satması Diğer Yandan

Üreticinin Dağıtım Ağıyla Bütünleşmesi 23

III. Tek Satıcmm Dağıtım ve Sürümü Artırıcı

Faaliyetlerde Bulunma Yükümlülüğü 28

I. TEK SATICILIK SÖZLEŞMESİNİN HUKUKÎ NİTELİĞİ 29

II. TEK SATICILIK SÖZLEŞMESİNE UYGULANACAK HÜKÜMLER 31

VL TEK SATICILIK SÖZLEŞMESİNİN GEÇERLİLİĞİ 37

1. Genel Olarak 37

2. Tek Satıcılık Sözleşmesinin Şekli 42

3. Tek Satıcılık Sözleşmesinde Yer Verilen Genel işlem Koşullarının İçerik Yönünden Denetlenmesi 43

4. Tek Satıcılık Sözleşmesinin Rekabet Hukuku

Bakımından Geçerliliği 47

a. Genel Olarak 47

b. Dikey Anlaşmalara İlişkin Grup Muafiyet Tebliği 50

1. Genel Olarak 50

2. Kapsamı 51

3. Uygulama Alanı 53

4. Dikey Anlaşmalara İlişkin Tanınım Unsurları 54

5. Grup Muafiyet Tebliği’nin Tek Satıcılık Sözleşmesi Bakımından Değerlendirilmesi 55

VH. TEK SATICILIK SÖZLEŞMESİNDE TARAFLARIN

YÜKÜMLÜLÜKLERİ VE HAKLARI 58

A. Üreticinin Yükümlülükleri 58

L Birel Satış Sözleşmelerinde Kabul Yükümlülüğü 58

a. Genel Olarak 58

b. Üreticinin Siparişleri Teslim Etmemesi Nedeniyle

Sorumlu Tutulamayacağına İlişkin Sözleşme Hükümleri 59

2. Sadakat Yükümlülüğü 60

a. Genel Olarak 60

b. Tek Satıcıyı Destekleme Yükümlülüğü 63

aa. Gerekli Belge ve Malzemenin Verilmesi Yükümlülüğü 64

bb. Bilgi Verme Yükümlülüğü 65

c. Bütün Tek Satıcılarına Eşit Davranma Yükümlülüğü 70

II. Sözleşme Bölgesinde Satış Yapmama Yükümlülüğü 72

I. Genel Olarak 72

II. Sözleşme Bölgesinde Satış Yapmama Yükümlülüğünün (Tek Satıcıya Münhasır Satış Hakkı Verilmesinin) Rekabet Hukuku Bakımından Değerlendirilmesi 78

III. Sözleşme Bölgesi ve Sözleşme Konusu Mallar 78

aa. Sözleşme Bölgesi 78

bb. Sözleşme Bölgesini Değiştirme Hakkının

Saklı Tutulması 79

cc. Sözleşme Konusu Mallar 83

IV. Sözleşme Bölgesinde Satış Yapmama Yükümlülüğünü

İhlâli ve Hukukî Sonuçlan 86

V. Dağıtım Sınırlamalan 89

aa. Genel Olarak 89

bb. Mutlak Alan Koruması Sağlanması Amacıyla, Diğer

Dağıtıcılara Getirilen Dağıtım Sınırlamaları 90

aaa. Genel Olarak 90

bbb. Mutlak Alan Korumasının Rekabet Hukuku

Bakımından Sınırları 91

cc. Müşterilere İlişkin Dağıtım Sınırlamalan ve Bunlann

Rekabet Hukuku Bakımından Değerlendirilmesi 98

dd. Seçici Dağıtım Sistemi ile İlgili Sınırlamalar 102

III. Mallarının Kalitesini Garanti Etme Yükümlülüğü 107

B. Tek Satıcının Yükümlülükleri 108

L Sözleşme Konusu Mallan Satın Alma Yükümlülüğü 108

1. Genel Olarak 108

2. Asgarî Satın Alma Yükümlülüğü 111

3. Asgarî Satın Alma Yükümlülüğünün Rekabet Hukuku Bakımından Değerlendirilmes 115

4. Satın Alma Yükümlülüğünün İhlâli ve Bunun Hukukî Sonuçlan 116

e. Tek Elden Satın Alma Yükümlülüğü... 118

aa. Genel Olarak 118

bb. Tek Elden Satın Alma Yükümlülüğünün Rekabet

Hukuku Bakımından Değerlendirilmesi 120

II. Sürümü Artırma Yükümlülüğü 122

I. Genel Olarak 122

II. Müşteri Hizmetlerini Yerine Getirme Yükümlülüğü 129

III. Üreticiye Bilgi Verme Yükümlülüğü 132

IV. Reklâm Yapma Yükümlülüğü 139

V. Stok Yapma Yükümlülüğü 142

III. Üreticinin Bazı Talimatlarına Uyma Yükümlülüğü 144

1. Genel Olarak 144

2. Üreticinin Talimat Verme Hakkının Sınırlan 145

3. Üreticinin Tek Satıcının Kendi Satış Fiyatını Belirlemesine İlişkin Talimatı 149

IV. Üreticinin Menfaatlerini Koruma Yükümlülüğü 153

a. Genel Olarak 153

b. Sır Saklama Yükümlülüğü 156

c. Rekabet Etmeme Yükümlülüğü 160

aa. Genel Olarak 160

bb. Rekabet Etmeme Yükümlülüğünün Dikey

Anlaşmalara İlişkin Grup Muafiyet Tebliğ

Kapsamında Değerlendirilmesi 163

cc. Sözleşmede Açıkça Kararlaştırılmış Olmasa da Tek Satıcının Rakip Mallan Satamayacağı Fikri ile Dikey Anlaşmalara İlişkin Grup Muafiyet Tebliği’nin

Bağdaştmlması 169

dd. Seçici Dağıtım Sistemi Üyelerinin Belirlenmiş Rakip Sağlayıcılann Markalı Ürünlerini Satmama

Yükümlülüğü 171

ee. Rekabet Etmeme Yükümlülüğünün Geçerli Olarak Kararlaştınldığı Durumlarda ÜreticinirfTek Satıcıya Rakip Malların Dağıtımı İçin İzin Verme Yükümlülüğü 172

ff. Tek Satıcının Dolaylı Rekabeti 173

gg. Tek Satıcının Sözleşme Konusu Mallarla Rekabet

Hâlinde Olmayan Mallan Satması 177

VIII. TEK SATICILIK SÖZLEŞMESİNİN SONA ERMESİ

VE SONA ERMESİNİN HUKUKÎ SONUÇLARI 179

II. Genel Olarak 179

III. Sözleşmenin Sona Ermesinin Taraflar Üzerindeki

Ekonomik Etkileri 182

IV. Sözleşmenin İptali 183

V. Sözleşmenin Ölüm, İflas veya Fiil Ehliyetinin

Kaybı Nedeniyle Sona Ermesi 184

VI. Kısmî Fesih 185

VII. Değiştirme Amaçlı Fesih 185

VIII. Olağan Fesih 186

]. Genel Olarak 186

I. Olağan Fesih Hakkının Sınırlan 188

II. Fesih Öneli 190

1. Fesih Önelinin Sözleşmede Kararlaştınlmış Olması 190

2. Fesih Önelin Sözleşmede Kararlaştınlmamış Olması 190

aa. Genel Olarak 190

bb. Âdi Şirkete İlişkin Önellerin Kıyas Yoluyla

Uygulanması Görüşü 190

cc. Acenta Sözleşmelerine İlişkin Fesih Önelinin

Kıyas Yoluyla Uygulanması Görüşü 191

dd. Fesih Önelinin Somut Olayın Özelliklerine Göre

Hâkim Tarafından Belirlenmesi Görüşü 192

ee. Değerlendirme ve Sonuç 193

IX. Olağanüstü Fesih 194

L Genel Olarak 194

a. Önemli Sebep Kavramı 195

b. Önelsiz Fesih Hakkının Kullanılmasına

İlişkin Bazı Sorunlar 204

a. Genel Olarak 204

II. Fesih Sebebinin Karşı Tarafa Bildirilmesi ve Sonradan Yeni Fesih Sebeplerinin Eklenmesi 205

III. Feshin Tahvili 206

IV. Olağanüstü Fesih Hakkının Kullanılmasından

Doğan Tazminatlar 207

V. Olağanüstü Fesih Hakkım Kullanma Süresi 208

4. Önelsiz Fesih Hakkının Kullanılmasından Önce

İhtarda Bulunulması 210

İ. Sözleşmenin Sona Ermesinin Sonuçları 211

I. Sözleşmenin Sona Ermesinin Birel Satış

Sözleşmelerine Etkisi 212

II. Tek Satıcının Stoğunda Kalan Malların Üretici

Tarafından Alınması 214

1. Genel Olarak 214

2. Geri Alma Yükümlülüğünün Kapsamı 216

3. Geri Alma Yükümlülüğünün Tarafların Kusur Durumuna Göre Değerlendirilmesi 218

4. Geri Alma Fiyatı 221

5. Geri Alma Talebinde Bulunma Süresi 223

6. Üreticinin Geri Alma Hakkı 225

7. Ekipmanın Geri Alınması 225

III. Sözleşmenin Üretici Tarafından Olağan Feshi Hâlinde Tek Satıcmm Maliyetlerini Karşılayamadığı Yatırımları

İçin Tazminat Talebi 226

a. Tazminatın Amacı 226

b. Tazminatın Esası 227

c. Tazminatın Değerlendirilmesi 233

d. Tazminatın Kapsamı 236

e. Sonuç 238

IV. Tek Satıcıya Teslim Edilen Belge ve Malzemelerin

Geri Verilmesi 240

V. Sözleşme Sonrası Rekabet Etmeme Yükümlülüğü 241

VI. Denkleştirme İstemi 243

II. Genel Olarak 243

III. Denkleştirme İsteminin Tanımı ve Niteliği 248

IV. Acentalık Sözleşmesi Hakkında Kanunda Öngörülen Denkleştirme İsteminin Tek Satıcılar

İçin Uygulanması 251

aa. Genel Olarak Tek Satıcılık Sözleşmesinde Denkleştirme İsteminin Hakkaniyete Uygun

Olması 254

bb. Tek Satıcının Müşterilerini Üreticiye

Devretmeyi Üstlenmesi 258

cc. Dağıtıcının Tekel Hakkına Sahip Olması 266

V. Tek Satıcı Lehine Denkleştirme İstemine Hükmedilebilmesi İçin Aranan Genel Şartlar ve

Hesaplanması 267

aa. Üreticinin Tek Satıcı Tarafından Edinilen Yeni

Müşterilerden Sözleşmenin Sona Ermesinden

Sonra da Menfaat Sağlaması 267

bb. Tek Satıcının Kayba Uğraması 272

cc. Denkleştirme İsteminin Miktarının

Provizyon Esasma Dayanması 272

dd. Denkleştirme İstemi Ödenmesinin

Hakkaniyete Uygun Olması 277

ee. Denkleştirme İsteminin Üst Sının 281

VI. Denkleştirme İsteminin Talep

Edilemeyeceği Haller 281

VII. Denkleştirme İstemi Talebinde Bulunma Süresi 283

VIII. Tek Satıcılık Sözleşmelerinde Denkleştirme İstemi Talep Edilemeyeceğine İlişkin Hükümlerin Geçerliliği 284

IX. Sonuç 285

İKİNCİ BÖLÜM TEK SATICILIK SÖZLEŞMESİNE UYGULANACAK HUKUK

L GENEL OLARAK 287

H. TARAFLARIN TEK SATICILIK SÖZLEŞMESİNE

UYGULANACAK YETKİLİ HUKUKU BELİRLEMELERİ 289

II. Genel Olarak 289

III. Hukuk Seçiminin Geçerliliğine Uygulanacak Hukuk 293

IV. Hukuk Seçiminin Çeşitleri 298

I. Şartlı Hukuk Seçimi 298

II. Kademeli Hukuk Seçimi 298

III. Olumsuz Hukuk Seçimi 299

IV. Kısmî Hukuk Seçimi 301

V. Seçilen Hukukun Asıl Sözleşmenin Geçersiz Olduğunu Öngörmesi 305

VI. Hukuk Seçiminde Atıf. 308

VII. Hukuk Seçiminin Konusu Olabilecek Hukuk Düzenleri 310

1. Genel Olarak 310

2. Uyuşmazlığın Milletlerarası Tahkim Yoluyla Çözülmesi 313

3. Uyuşmazlığın Devlet Yargısında Çözülmesi 315

VIII. Seçilen Hukukta Hukuk Seçiminden Sonra Meydana

Gelen Değişiklikler 317

a. Genel Olarak 317

b. İstikrar Klozlan 318

IX. Açık Hukuk Seçimi 321

X. Zımnî Hukuk Seçimi 322

1. Genel Olarak 322

2. Zımnî Bir Hukuk Seçimi Yapıldığına İlişkin Emareler 324

a. Sözleşmeden Doğan Uyuşmazlıklar Hakkında

Yetkili Mahkemenin Seçilmesi 325

b. Tarafların Yargılamadaki Davranıştan 329

c. İfa Yeri ve Sözleşmenin Kurulduğu Yer 334

d. Sözleşmenin Belli Bir Hukuka İstinaden

Kaleme Alınmış Olması 335

aa. Yabancı Hukuka Ait Teknik Kavramların

Kullanılmış Olması 335

bb. Belli Bir Hukukun Bazı Hükümlerine Atıf

Yapılmış Olması 336

II. Sözleşmenin Dili 338

III. Standart Sözleşmeler ve Genel îşlem Koşullan 340

IV. Tarafların Sözleşme Uygulamaları 343

V. Tarafların Ortak Vatandaşlıkları 345

VI. Münhasır Dağıtım Hakkının Verilmesi 345

j. Birel Satış Sözleşmeleri veya Çerçeve Sözleşme

Hakkında Hukuk Seçimi Yapılmış Olması 346

J. Hukuk Seçiminin Tâbi Olduğu Şekil 347

K. Hukuk Seçiminin Yapılma Zamanı ve Sonradan Değiştirilmesi 348

I. Genel Olarak 348

II. Seçilen Hukukun Değiştirilmesi 350

III. Sözleşme Statüsünün Değiştirilmesinin Sözleşmenin

Şekline ve Üçüncü Kişilerin Haklarına Etkisi 353

L. Genel İşlem Koşullan Arasında Yer Alan Hukuk Seçimi 356

1. Genel Olarak 356

2. Genel İşlem Koşullan Arasında Yer Alan Hukuk Seçiminin Bağlayıcılık Denetimine Uygulanacak Hukuk 357

a. Genel Olarak 357

b. Muhatabın Genel İşlem Koşullanna Karşı Susması 358

c. Sözleşmenin Her İki Tarafının da Kendi Genel

İşlem Koşullarını Kullanmak İstemeleri 361

d. Teyit Mektubuna Karşı Susulması 362

3. Genel İşlem Koşullan Arasında Yer Alan Hukuk

Seçiminin Geçerliliğine Uygulanacak Hukuk 363

4. Genel İşlem Koşullan Arasında Yer Alan Hukuk

Seçiminin Şekline Uygulanacak Hukuk 365

m. YETKİLİ HUKUKUN TARAFLARCA BELİRLENMEMİŞ

OLMASI 366

1. Genel Olarak 366

2. Vasıflandırma 367

3. Statü Değişikliği 369

4. Uygulanacak Hukuk Bakımından Çerçeve Sözleşme ile

Birel Satış Sözleşmeleri Arasındaki İlişki 370

5. Tek Satıcılık Sözleşmesinde Karakteristik Edim 373

II. Genel Olarak Karakteristik Edim Kavramı 373

III. Tek Satıcılık Sözleşmesinde Karakteristik Edimin

Tespiti Hakkında Görüşler 379

I. Çerçeve Sözleşme Niteliğindeki Tek Satıcılık Sözleşmesinde Karakteristik Edimin Tek Satıcının

Edimi Olduğu Görüşü 379

II. Tek Satıcılık Sözleşmesinde Karakteristik Edimin Üreticinin Mallan Teslim Olduğu Görüşü 384

III. Daha Sıkı İrtibatlı Hukuka Bağlanılması Görüşü 386

IV. Tek Satıcının Üreticinin Dağıtım Sistemiyle Bütünleşme Derecesine Göre Yetkili Hukukun Bulunması Görüşü 387

V. Değerlendirme ve Sonuç 390

1. Birel Satış Sözleşmelerinde Karakteristik Edim 392

2. İşyeri 393

3. Türk Ticaret Kanunu’nun 103. Maddesinin Uygulanabilirliği 395

a. YABANCI HUKUKUN UYGULANMASININ SINIRLARI 398

1. Kamu Düzeni 398

2. Doğrudan Uygulanan Kurallar 399

a. Kavram 399

b. Hâkimin Hukukuna Ait Doğrudan Uygulanan Kurallar 405

c. Üçüncü Bir Devlete Ait Doğrudan Uygulanan Kurallar 407

a. Genel Olarak 407

b. Konunun Tek Satıcılık Sözleşmesi Bakımından Değerlendirilmesi 414

d. Tek Satıcılık Sözleşmesi ile İlgili Türk Hukukundaki

Doğrudan Uygulanan Kurallar 414

e. Rekabet Hukukuna İlişkin Hükümler 417

b. TEK SATICILIK SÖZLEŞMESİNE UYGULANACAK HUKUKUN ULUSLARARASI SÖZLEŞMELER BAKIMINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ 426

a. Roma I Tüzüğü rit 426

b. 14 Mart 1978 Tarihli Aracılık Sözleşmelerine ve Temsile Uygulanacak Hukuk Hakkında La Haye Sözleşmesi 427

II. 15 Haziran 1955 Tarihli Menkul Şeylerin Milletlerarası

Satışına Uygulanacak Hukuka İlişkin La Haye Sözleşmesi 429

I. 11 Nisan 1980 Tarihli Milletlerarası Mal Satışlarına İlişkin Akitler Hakkındaki Birleşmiş Milletler Viyana Sözleşmesi (CISG) 432

1. Genel Olarak Viyana Sözleşmesinin Uygulama Alanı 432

2. Viyana Sözleşmesinin Çerçeve Sözleşmeye Uygulanması 440

3. Viyana Sözleşmesinin Birel Satış Sözleşmelerine Uygulanması. 443

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM TEK SATICILIK SÖZLEŞMELERİNDEN DOĞAN UYUŞMAZLIKLARDA MİLLETLERARASI YETKİ VE TAHKİM

I. GENEL OLARAK 445

EL TEK SATICILIK SÖZLEŞMESİNDEN DOĞAN

UYUŞMAZLIKLARDA MİLLETLERARASI YETKİ 446

a. Genel Olarak 446

b. Davalının Yerleşim Yeri Mahkemesi 448

c. Sözleşmenin İfa Yeri Mahkemesi 450

d. Türkiye’de Yerleşim Yeri Olmayan Kişilere Karşı Açılan Malvarlığı Haklarına İlişkin Davalarda Yetki 455

e. Yetki İtirazında Bulunulmaması Nedeniyle Türk Mahkemelerinin Yetkisinin Doğması 457

f. Yetki Sözleşmeleri 460

1. Genel Olarak 460

2. Yabancı Bir Mahkemenin Yetkilendirilmesi 460

a. Genel Olarak 460

b. Yabancı Mahkemeyi Yetkilendiren Bir Yetki Sözleşmesinin Türk Mahkemesinin Yetkisini Kaldırabilmesi İçin Aranan Şartlar 462

c. Yabancı Mahkemeyi Yetkilendiren Bir Sözleşmenin Türk Mahkemesinin Yetkisi Üzerine Etkisi H 466

d. Yetki İtirazının Sonuçlan 471

3. Bir Türk Mahkemesinin Yetkilendirilmesi 471

II. Genel Olarak 471

III. Şeklî Koşullar 473

IV. Aslî Koşullar 474

m. TEK SATICILIK SÖZLEŞMESİNDEN DOĞAN

UYUŞMAZLIKLARIN TAHKİM YOLU İLE ÇÖZÜMÜ 482

I. Tahkime Elverişlilik 482

II. Tek Satıcılık Sözleşmelerinden Doğan Uyuşmazlıklarda Milletlerarası Tahkim Kanunu’nun Uygulanması 487

1. Tarafların Yerleşim Yerlerinin, Olağan Oturma

Yerlerinin ya da İşyerlerinin Bulunduğu Yer 488

2. Tahkim Yeri 490

3. îfa Yeri veya Sözleşmenin En Sıkı İrtibatlı Olduğu Yer 490

4. Yabancı Sermaye veya Yabancı Kredi 491

5. Ülkelerarası Mal ve Sermaye Geçişi 492

SONUÇ 493

YARARLANILAN KAYNAKLAR 501