Mimarın Fikri Hakları
Zeynep Doğa İNAL
İÇİNDEKİLER
GİRİŞ.........................................................................................................1
BİRİNCİ BÖLÜM: FİKRİ MÜLKİYET KAVRAMI VE FİKRİ
MÜLKİYET HUKUKUNUN TARİHSEL GELİŞİMİ
1.1. Kavram ........................................................................................5
1.2. Fikri Mülkiyet Türleri.........................................................................7
1.2.1. Fikri haklar ................................................................................7
1.2.2. Sınai haklar................................................................................7
1.2.2.1. Ürün yaratmaya yarayan haklar ...........................................8
1.2.2.1.1. Patent ve faydalı model .................................................8
1.2.2.1.2. Tasarım ..........................................................................9
1.2.2.2. Ayırt edicilik sağlayan haklar.............................................10
1.2.2.2.1. Marka...........................................................................10
1.2.2.2.2. Coğrafi işaretler ve geleneksel ürün adları.................. 11
1.3. Fikri Mülkiyet Hukukunun Tarihsel Gelişimi ..................................12
1.3.1. Türk hukukunda tarihsel gelişim.............................................12
1.3.1.1. Sınai haklar.........................................................................12
1.3.1.2. Fikri haklar .........................................................................14
1.3.1.2.1. Cumhuriyet öncesi dönem...........................................14
1.3.1.2.2. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu ve Kanunda
yapılan değişiklikler ...................................................15
1.3.1.2.2.1. 2936 sayılı Kanun ile yapılan değişiklikler.........15
1.3.1.2.2.2. 4110 sayılı Kanun ile yapılan değişiklikler.........15
1.3.1.2.2.3. 4630 sayılı Kanun ile yapılan değişiklikler ........18
1.3.1.2.2.4. 5101 sayılı Kanun ile yapılan değişiklikler.........19
1.3.2. Uluslararası antlaşmalar ..........................................................20
1.3.2.1. Bern Sözleşmesi .................................................................20
1.3.2.2. WIPO Telif Hakları Antlaşması..........................................21
1.3.2.3. Dünya Telif Hakları Antlaşması .........................................21
1.3.2.4. Roma Sözleşmesi ...........................................................21
1.3.2.5. TRIPS Antlaşması ..........................................................22
x İçindekiler
İKİNCİ BÖLÜM: ESER KAVRAMI VE MİMARİ ESERLER
2.1. Eser Kavramı ....................................................................................23
2.1.1. Türk Borçlar Kanunu uyarınca eser.........................................23
2.1.2. Fikir ve Sanat Eserleri Kanunu uyarınca eser .........................24
2.2. Eser Sayılabilmenin Unsurları..........................................................25
2.2.1. Objektif unsur..........................................................................25
2.2.2. Subjektif unsur ........................................................................26
2.3. Eser Türleri 29
2.3.1. İlim ve edebiyat eserleri ..........................................................29
2.3.2. Müzik eserleri..........................................................................32
2.3.3. Güzel sanat eserleri..................................................................32
2.3.4. Sinema eserleri ........................................................................35
2.3.5. İşlenmeler ve derlemeler .........................................................36
2.4. Mimari Eserler..................................................................................37
2.4.1. Mimari eser türleri...................................................................37
2.4.1.1. Mimari projeler...................................................................37
2.4.1.1.1. Hazırlık ve ön etüt çalışmaları.....................................39
2.4.1.1.2. Ön proje ......................................................................40
2.4.1.1.3. Kesin proje ..................................................................40
2.4.1.1.4. Uygulama projesi ........................................................41
2.4.1.1.5. İç mimari projeleri.......................................................42
2.4.1.1.6. Peyzaj mimari projeleri (çevre tasarım projeleri)........43
2.4.1.1.7. Rölöve, restorasyon ve restitüsyon projeleri ...............43
2.4.1.2. Mimari maket .....................................................................44
2.4.1.3. Mimarlık eseri ....................................................................45
2.4.2. Mimari eserlerde hususiyet unsuru ve estetik unsur................49
2.4.2.1. Hususiyet unsuru ................................................................49
2.4.2.1.1. Proje ve maketlerde .....................................................49
2.4.2.1.2. Mimarlık eserlerinde ...................................................51
2.4.2.2. Estetik unsur.......................................................................52
2.4.3. Mimari eserlerin kısmen ve tamamen şekillenmesi ................54
2.4.4. Tescili ve tevdii........................................................................55
2.5. Mimari Eserler İle Kanunda Düzenlenmiş Olan Diğer Eser
Türlerinin Karşılaştırması..................................................................57
İçindekiler xi
2.5.1. İlim ve edebiyat eserleri ile karşılaştırılması...........................57
2.5.2. Müzik eserleri ile karşılaştırılması ..........................................59
2.5.3. Güzel sanat eserleri ile karşılaştırılması..................................60
2.5.4. Sinema eserleri ile karşılaştırılması...............................................62
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM: MİMARIN ESER SAHİPLİĞİ
3.1. Mimarın Eser Sahipliği.....................................................................65
3.1.1. Eser sahipliğinin kazanılması..................................................65
3.1.2. Eser sahipliği karinesi..............................................................68
3.1.2.2. FSEK m. 12 uyarınca eser sahipliği ...................................68
3.1.3. Çalışanın meydana getirdiği mimari eser...............................69
3.1.4. Birden fazla mimarın eser sahipliği.........................................71
3.1.4.1. Müşterek eser sahipliği (paylı eser sahipliği).....................73
3.1.4.2. Elbirliği halinde eser sahipliği (eser sahipleri birliği)........76
3.1.4.3. Birlikte eser sahiplerinden birinin ölümünün eser sahipleri
üzerinde doğuracağı etki....................................................79
3.2. Mimarın Yarattığı Eser Üzerindeki Hakları......................................81
3.2.1. Manevi haklar..........................................................................81
3.2.1.1. Umuma arz yetkisi..............................................................83
3.2.1.1.1. Alenileşme ve yayımlama ...........................................85
3.2.1.1.2. Yetkinin başkasına devri..............................................87
3.2.1.2. Adın belirtilmesi yetkisi .....................................................89
3.2.1.3. Eserde değişiklik yapılmasını yasaklama yetkisi ...............93
3.2.1.4. Esere ulaşma yetkisi ...........................................................95
3.2.2. Mali haklar...............................................................................99
3.2.2.1. İşleme hakkı .....................................................................102
3.2.2.1.1. Mimari projeler ve mimari maketlerin işlenmesi......102
3.2.2.1.2. Mimarlık eserlerinin işlenmesi..................................104
3.2.2.2. Çoğaltma hakkı.................................................................105
3.2.2.3. Yayma hakkı ..................................................................... 111
3.2.3. Mimari eserler üzerindeki hakların devri ........................ 112
3.2.4. Koruma süreleri..................................................................... 118
3.2.5. Mimari eserlerde yapılan değişiklikler ve menfaatlerin
dengelenmesi........................................................................122
3.2.5.1. Mimari projenin değiştirilmesi.........................................124
3.2.5.2. Mimarlık eserinin değiştirilmesi ......................................127
3.2.5.2.1. Değiştirme yetkisi......................................................128
3.2.5.2.2. Haklı sebebe dayanan değişiklikler...........................130
3.2.5.2.3. Mimarlık eserinin tahribi ve yok edilmesi ................134
3.2.5.3. Menfaatlerin dengelenmesi .............................................137
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM: MİMARIN ESER SAHİPLİĞİNDEN DOĞAN
HAKLARIN KORUNMASI İÇİN BAŞVURULABİLECEK YOLLAR
4.1. Hukuk Davaları...............................................................................141
4.1.1. Kusur ve zarar koşulu gerektirmeyen davalar.......................142
4.1.1.1. Tespit davası .....................................................................142
4.1.1.2. Saldırının önlenmesi davası..............................................147
4.1.1.3. Saldırının durdurulması davası.........................................149
4.1.1.3.1. Manevi haklara tecavüz edilmesi halinde saldırının
durdurulması davası....................................................150
4.1.1.3.2. Mali haklara tecavüz edilmesi halinde saldırının
durdurulması davası....................................................157
4.1.1.3.3. FSEK’nda düzenlenen farazi sözleşme ilkesi ile
SMK’nda düzenlenen farazi sözleşme ilkesinin
karşılaştırılması...........................................................163
4.1.1.4. Kazancın iadesi davası .....................................................164
4.1.2. Kusur ve zarar koşulu gerektiren davalar (tazminat davaları) ..167
4.1.2.1. Maddi tazminat davası......................................................168
4.1.2.2. Manevi tazminat davası....................................................170
4.1.2.2.1. Manevi hakların ihlali halinde manevi tazminat
davası ........................................................................171
4.1.2.2.2. Mali hakların ihlali halinde manevi tazminat
davası ......................................................................174
4.1.3. Hükmün ilanı.........................................................................175
4.1.4. İhtiyati tedbirler ....................................................................176
4.1.5. Zamanaşımı ...........................................................................180
4.2. Görevli ve Yetkili Mahkeme...........................................................184
4.2.1. Görevli mahkeme ..................................................................184
4.2.2. Yetkili mahkeme ...................................................................185
SONUÇ ....................................................................................186
KAYNAKÇA ....................................................................................190
