Edinilmiş Mallara Katılma Rejiminin Sona Ermesi Ve Tasfiyesi
Miray ÖZER DENİZ
ÖNSÖZ
Tez çalışmamda, danışmanlığımı kabul eden Doç. Dr. H. Murat Develioğlu’na, bana daima örnek olan ve kendimi geliştirmem için beni teşvik eden sevgili babam Av. M. Turan Özer’e, benim için hiçbir fedakârlıktan kaçınmayan ve beni her konuda destekleyen sevgili annem Berrin Özer’e, sadece tezimi okuma ve düzeltme konusunda değil bana her zaman yardımcı olan sevgili kardeşim Av. Merve Özer’e, mesai arkadaşından ziyade dostum olan sevgili Ar. Gör. Seren Dikel’e, yüksek lisans eğitimim boyunca desteklerini esirgemeyen başta Ar. Gör. Elif Merve Subaşı olmak üzere sınıf arkadaşlarıma çok teşekkür ederim.
Ayrıca, yüksek lisans eğitimim boyunca anlayışlı davranıp bana uygun çalışma ortamı hazırlayan ve beni her zaman ve her konuda destekleyen sevgili eşim Zeynel Baran’a ve hayatıma anlam kazandıran sevgili kızım Sare’me de hayatımda oldukları için çok teşekkür ederim.
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ V
ABSTRAIT VII
ABSTRACT XIII
ÖZET XIX
KISALTMALAR XXIX
GİRİŞ 1
I- BÖLÜM:
EDİNİLMİŞ MALLARA KATILMA REJİMİNİN
SONA ERMESİ
A- Genel Olarak Türk Hukukunda Edinilmiş Mallara
Katılma Rejimi 3
B- Türk Hukukunda Edinilmiş Mallara Katılma Rejimine
Hâkim Olan İlkeler 6
1- Hak Sahipliğinin Emek Karşılığı Olması İlkesi 6
2- Edinilen Mallar Üzerindeki Hak Sahipliğinin Mal Rejimi
Süresi İle Sınırlı Olması İlkesi 6
3- Eşin Şahsi Hakka Sahip Olması İlkesi 6
4- Sözleşme Özgürlüğü İlkesi 7
5- İspat Kolaylığı İlkesi 8
6- İyiniyetli Davranma İlkesi 8
C- Edinilmiş Mallara Katılma Rejiminin Zaman İtibariyle
Uygulama Alanı 9
D- Mal Rejiminin Evliliğin Devamı Sırasında Uygulanması 11
1- Eşlerin Malvarlığı Değerleri Üzerindeki Yönetim,
Yararlanma ve Tasarruf Hakları 11
a- Edinilmiş Mallara Katılma Rejiminde Eşlerin
Malvarlığını Yönetme Hakkı 11
b- Edinilmiş Mallara Katılma Rejiminin Eşlerin Malvarlığı
Değerleri Üzerinde Yararlanma Hakkına Etkisi 13
c- Edinilmiş Mallara Katılma Rejiminin Eşlerin Malvarlığı
Değerleri Üzerinde Tasarruf Hakkına Etkisi 14
2- Eşlerin Birbirlerine Olan Borçları İle İlgili Düzenlemeler 22
3- Envanter Tutulması 23
E- Edinilmiş Mallara Katılma Rejiminin Sona Ermesi Halleri 25
1- Eşlerden Birinin Ölümü İle Edinilmiş Mallara Katılma
Rejiminin Sona Ermesi 25
2- Mahkemenin Evlenmenin İptaline Veya Boşanmaya
Karar Vermesi Sonucu Edinilmiş Mallara Katılma
Rejiminin Sona Ermesi 27
3- Mahkemece Olağanüstü Mal Rejimine Geçilmesine
Karar Verilmesi İle Edinilmiş Mallara Katılma Rejiminin
Sona Ermesi 32
4- Eşler Arasında Başka Bir Mal Rejimi Sözleşmesi Yapılması
İle Edinilmiş Mallara Katılma Rejiminin Sona Ermesi 33
II-BÖLÜM:
EDİNİLMİŞ MALLARA KATILMA REJİMİNİN
TASFİYESİ
A- Genel Olarak Edinilmiş Mallara Katılma Rejiminin asfiye Aşaması 35 B- Edinilmiş Mallara Katılma Rejiminin Tasfiyesindeki
Aşamalar 43
1- Edinilmiş Mal - Kişisel Mal Ayrımı 45
a- Edinilmiş Mal 45
b- Kişisel Mallar 53
2- Eşlerin Malvarlıklarında Yer Alan Hak Ve Borçların
Belirlenmesi 58
3- Malların Geri Verilmesi 62
a- Malların Değerinin Belirlenmesi Anı 65
b- Malların Değerlendirilmesinde Hangi Değerin
Ölçü Alınacağı 66
4- Kişisel Mallar İle Edinilmiş Mallar Arasında Denkleştirme
(Denkleştirme Alacağı) 68
5- Edinilmiş Mallara ilişkin Borçların Artık Değerden
Çıkarılması 73
6- Değer Artış Payının Hesaplanması 75
7- Eklenecek Değerlerin Belirlenmesi 82
a- Genel Olarak 82
b- Mal Rejiminin Sona Ermesinden Önceki Bir Yıl İçinde
Diğer Eşin Rızası Olmadan Olağan Hediyeler Dışında
Yaptığı Karşılıksız Kazandırmalar 84
c- Katılma Alacağının Azaltmak Kastıyla Yapılan Devirler 87
8- Artık Değerin Hesaplanması 90
9- Katılma Alacağının Belirlenmesi 91
a- Genel Olarak Katılma Alacağı 91
b- Artık Değere Katılmaya İlişkin Mal Rejimi Sözleşmesi 94
c- Katılma Alacağının İfası 98
d- Katılma Alacağının Talebine İlişkin Zamanaşımı
Süresi ve Başlama Anı 103
10- Tasfiyede Özel Durumlar 107
a- Üçüncü Kişilere Karşı Dava Hakkı 107
b- Aile Konutu ve Ev Eşyası 113
c- Sağ Kalan Eşin Miras Payı ile Katılma Alacağının
İlişkisi 116
d- Paylı Mülkiyete Konu Malların Tasfiyesi 118
SONUÇ 121
KAYNAKÇA 123
GİRİŞ
1926 yılında kabul edilen 743 sayılı Türk Kanunu Medenisi, 01.01.2002 tarihinden itibaren yerini 4721 sayılı Türk Medeni Kanunu’na bırakmıştır. Bu kanunun yürürlüğe girmesi ile birlikte 743 sayılı TMK yürürlükte kaldığı süre içinde eşler arasında mal ayrılığı rejimi, yasal mal rejimi olarak uygulanmakta iken 4721 sayılı TMK ile yasal mal rejimi, edinilmiş mallara katılma rejimi olarak kabul edilmiştir. Yeni uygulama ile birlikte eşler mal ayrılığı rejimi, mal ortaklığı rejimi ve paylaşmalı mal ayrılığı rejimleri, seçimlik mal rejimi olarak kabul edilmiştir.
Edinilmiş mallara katılma rejimi, eşlerin evlilik süresince edindikleri mallar üzerinde eşlere yarı yarıya katılma alacağı hakkı tanıyan ve kadın-erkek eşitliğini esas alan bir mal rejimidir. Edinilmiş mallara katılma rejiminde, eşlerin malvarlıkları, kişisel mal ve edinilmiş mal olmak üzere ikiye ayrılır. Edinilmiş mallar, TMK m.219’da, kişisel mallar ise TMK m.220’de tahdidi olarak sayılmıştır. Bunun yanında, eşler isterlerse kanuni sınırlar dâhilinde mal rejimi sözleşmesi yapmak suretiyle evlilik birliğine uygulanacak mal rejiminde değişiklik yapabilirler.
Mal rejiminin devamı sırasında, TMK m. 223 uyarınca, her eş, yasal sınırlar içerisinde kişisel malları ile edinilmiş mallarını yönetme, bunlardan yararlanma ve bunlar üzerinde tasarrufta bulunma hakkına sahiptir.
Edinilmiş mallara katılma rejiminin sona erme halleri ise TMK m.225’te düzenlenmiştir. Maddeye göre, mal rejimi, eşlerden birinin ölümü veya başka bir mal rejiminin kabulüyle, mahkemece evliliğin iptal veya boşanma sebebiyle sona erdirilmesine veya mal ayrılığına geçilmesine karar verilmesi hâllerinde sona erer. Mal rejiminin sona ermesiyle birlikte mal rejiminin tasfiyesi aşamasına gelinir. Tasfiye, eşler aralarında tasfiye anlaşması imzalamışlarsa tasfiye anlaşmasına göre, eşler arabuluculuk yöntemi ile uyuşmazlıklarını çözmek ister ise arabuluculuk anlaşması metnine göre veya mahkeme aracılığıyla yapılıyorsa mahkeme kararına göre gerçekleşecektir.
Malların tasfiyesi aşamasında öncelikle, artık değerin bulunması gerekir. Bu kapsamda her eşin malvarlığı için ayrı ayrı hesaplama yapılır; artık değerin aktiflerinden pasifler çıkarılır ve kalan miktar aksi kararlaştırılmamışsa yarı yarıya paylaştırılır. Artık değerin aktiflerini mevcut edinilmiş mallar, TMK m. 227’ye göre hesaplanan değer artış payı, TMK m. 229’a göre hesaplanan eklenecek değerler, TMK m. 230’a göre hesaplanan denkleştirme alacağı; pasiflerini ise, değer artış payı borcu, denkleştirme borcu ve TMK m. 230/2 kapsamındaki diğer borçlar oluşturur. Artık değer, her eşin eklenecek değerleri ve denkleştirme miktarı dâhil edilerek bulunan edinilmiş mal değerlerinden bu mallara ilişkin borçlarının çıkarılması sonucunda bulunan değerdir.
Bu hesaplama sonucunda bulunan değerin, kanun gereği takas edilmesinden sonra kalan miktar ise her eş için ‘katılma alacağını’ gösterir. Yapılan takas sonucu lehine alacak hakkı doğan eş katılma alacağının alacaklısı olur iken diğer eş ve şartları var ise TMK m. 241 kapsamında üçüncü kişiler katılma alacağının borçluları olur. Katılma alacağı kural olarak şahsi bir alacak hakkıdır ancak istisnai durumlarda eşe ayni hak tanınır.
Çalışmamızda, edinilmiş mallara katılma rejiminin genel tanımı yapılmış, edinilmiş mallara katılma rejimine hâkim olan ilkelerden ve mal rejiminin evliliğin devamı sırasında uygulanmasından bahsedilmiştir. Ayrıca burada, eşin tasarruf yetkisinin kısıtlanmasına örnek olarak paylı mülkiyete konu mallardaki ve aile konutundaki sınırlandırmaya değinilmiştir.
Çalışmamızda daha sonra, edinilmiş mallara katılma rejiminin sona erme halleri ayrı ayrı incelenmiş ve tasfiye hakkında genel bilgi verildikten sonra tasfiyenin aşamaları anlatılmıştır. Bu kapsamda, artık değerin hesabının ne şekilde yapılacağı, eşlerin borçları, denkleştirme alacağı, değer artış payı alacağı ve eklenecek değerler üzerinde durulmuştur. Bunlara ek olarak, tasfiye sırasında karşılaşılabilecek özel durumlar incelenmiştir. Çalışmamız, olabildiğince Yargıtay kararları ile desteklenmiş, uygulama ve doktrin birlikte değerlendirilmeye çalışılmıştır.
