Yapay Zeka ve Cezai Sorumluluk
Dr. Öğr. Gör. Mümin GÜNGÖR
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ. 7
İÇİNDEKİLER 9
KISALTMALAR . 19
GİRİŞ . 21
BİRİNCİ BÖLÜM
YAPAY ZEKÂYA DAİR GENEL BİLGİLER
YAPAY ZEKÂNIN TARİHİ GELİŞİMİ . 31
Yapay Zekânın Doğuşu 31
Yapay Zekânın Altın Çağı . 38
Yapay Zekâda Mantık’ın Gelişimi ve Akıl Yürütme Yeteneğinin
Kullanılması Önerisi 39
Algılayıcıların Gelişimi 40
Joseph Weizenbaum’un Etkisi . 40
Altın Çağın Son Gelişmesi: Marvin Minsky’ın Makalesi ve
Kavramları 41
Yapay Zekânın Birinci Kışı 42
Genel Olarak 42
Roger Penrose’un Eleştirileri 43
Hubert Dreyfus’un Eleştirileri 43
John Searle’nin Eleştirileri 44
Yapay Zekânın Hızlanışı . 44
Yapay Zekânın İkinci Kışı 45
Teknolojik Devrim ve Yapay Zekâ Çağı 45
YAPAY ZEKÂ KAVRAMI, ÖZELLİKLERİ VE UNSURLARI . 49
Yapay Zekâ Kavramı 49
Yapay Zekânın Özellikleri. 50
Yapay Zekânın Unsurları 53
Yazılım ve Programlama. 54
10 İçindekiler
Genel Olarak Yazılım ve Programlama. 54
Programlamada Çerçeveler ve Senaryolar 55
Algoritma, Yapay Evrim ve Genetik Algoritma . 56
Makine Öğrenimi 56
Yapay Sinir Ağı ve Algılayıcılar 60
Bulanık Mantık ve Sinirsel Bulanık (Nöro-Bulanık) Mantık. 61
Sensörler. 62
Veriler. 63
III. YAPAY ZEKÂ TÜRLERİ .64
Geleneksel (Sembolik) Yapay Zekâ – Yeni (Gelişmiş) Yapay Zekâ 64
Tepki Veren-Sınırlı Hafıza Kapasitesine Sahip Olan-Zihin Teorisi- Kendi
Varlığının Farkında Olan Yapay Zekâ 64
Dar (Basit)-Genel-Süper Yapay Zekâ 65
Analitik-Fonksiyonel-Etkileşimli-Metinsel-Görsel Yapay Zekâ . 66
Yapay Zekânın Katman Esasına Göre Türleri . 67
YAPAY ZEKÂNIN ÇAĞIMIZ ÖRNEKLERİ (YAPAY ZEKÂLI VARLIKLAR).68
Genel Olarak 68
Otonom Araçlar . 70
Robotlar . 71
Botlar . 73
Nesnelerin İnterneti. 74
YAPAY ZEKÂ İLE İNSAN MUKAYESESİ 74
Zekâ Açısından Mukayesesi . 75
Felsefe Açısından Varlık, İnsan ve Beyni. 75
İnsan Zekâsı (Beyni) ve Yapay Zekâ 79
İnsan Bilinci ve Yapay Bilinç . 84
YAPAY ZEKÂNIN ORTAYA ÇIKIŞ AMACI VE İNSANLIĞIN GELECEĞİ.90
İKİNCİ BÖLÜM
YAPAY ZEKÂNIN HUKUK AÇISINDAN DEĞERLENDİRİLMESİ
YAPAY ZEKÂNIN MUHTEMEL ETKİLERİ, ORTAYA ÇIKARDIĞI HUKUKİ
SORUNLAR VE TARTIŞMALAR.99
Yapay Zekânın Gündelik Hayata Etkileri 99
Yapay Zekânın Hukuka Muhtemel Etkileri. 106
İçindekiler 11
Yapay Zekânın Ceza Hukukuna Muhtemel Etkileri ve Örnekleri . 114
Genel Olarak 114
Yapay Zekânın Ceza Hukukuna Etkilerine Örnekler . 117
Suç Önleme Faaliyetlerinde ve Kollukta Yapay Zekânın Yeri. 117
(1) Yapay Zekânın Suç Riski Değerlendirme Aracı Olması
(Öngörücü Polislik). 117
(2) Yapay Zekânın Kollukta Kullanılması, Suçla Mücadele ve
Suçun Tespiti 119
Yapay Zekâ ile Doğrulama ve Belirleme 120
Yapay Zekâ ile Hukuk Argümantasyonu, Hukuksal Analitik. 122
Avukatlıkta Yapay Zekânın Kullanılması 122
Yapay Zekânın Ceza Muhakemesinde Yargıç Olması 122
(1) İnsan Zekâsına Sahip Olan Hâkimin Karar Vermesi 122
(2) Yapay Zekânın Hâkim Olması ve Karar Vermesi. 123
Yapay Zekâ ve Suç İşlenmesi . 125
YAPAY ZEKÂNIN HUKUKİ STATÜSÜ SORUNSALI VE BUNA İLİŞKİN
TARTIŞMALAR . 127
Genel Olarak Kişilik ve Yapay Zekâ 127
Yapay Zekânın Kişiliğe Sahip Olup Olamayacağı Sorunu . 131
Yapay Zekânın Kişiliğe Sahip Olamayacağını Savunan Görüşler. 132
Eşya Statüsü Görüşü (Tam Ehliyetsizlik Görüşü) . 132
Köle Statüsü Görüşü (Sınırlı Ehliyet/Kısıtlılık Görüşü) . 132
Yapay Zekânın Kişiliğe Sahip Olabileceğini Savunan Görüşler . 135
Tüzel Kişilik Görüşü . 135
Yapay İnsan (Elektronik Kişilik) Görüşü . 137
Değerlendirme . 139
III. YAPAY ZEKÂ HUKUKU (META HUKUK) SORUNSALI 143
HUKUK DÜZENİNDE YAPAY ZEKÂNIN ETİĞİ VE İLKELERİ SORUNSALI 148
YAPAY ZEKÂYA İLİŞKİN BAŞLICA HUKUKİ BELGELER VE DÜZENLEMELER. 158
Birleşmiş Milletler Sisteminde Yapay Zekâya İlişkin Belgeleri ve Hukuki
Düzenlemeleri . 158
Avrupa Birliği’nin Yapay Zekâya İlişkin Belgeleri ve Hukuki
Düzenlemeleri . 159
Avrupa Birliği Hukuk İşleri Komitesi Raporu 160
Avrupa Komisyonu Yapay Zekâya İlişkin Beyaz Kitap. 160
12 İçindekiler
Avrupa Birliği Yapay Zekâ Yasası (AI ACT). 160
Yargı Sistemlerinde Yapay Zekânın Kullanımına İlişkin Avrupa Etik Şartı. 162
Ceza Hukukunda Yapay Zekâ ile Cezai Konularda Polis ve Adli
Makamlar Tarafından Yapay Zekânın Kullanımına İlişkin Avrupa
Parlamentosu Kararı. 163
Avrupa Komisyonu Yapay Zekâ ve Gelişmekte Olan Diğer Dijital
Teknolojiler için Sorumluluk Raporu 163
Robotiğe İlişkin Medeni Hukuk Kuralları 164
Diğer Ülkelerdeki Yapay Zekâya İlişkin Önemli Belgeler ve Hukuki
Metinler . 165
ABD’ nin Yapay Zekâya İlişkin Belgeleri ve Hukuki Düzenlemeleri . 165
ABD’nin Yapay Zekâ Alanında Liderliğinin Sürdürülmesine
İlişkin Başkanlık Kararnamesi. 165
ABD’nin Ulusal Yapay Zekâ Stratejisi . 166
Algoritmik Sorumluluk Yasası 166
Yapay Zekâya Yönelik Diğer Hukuki Düzenleme Örnekleri 167
Çin’ in Yapay Zekâya İlişkin Belgeleri ve Hukuki Düzenlemeleri . 168
Japonya’nın Yapay Zekâya İlişkin Belgeleri ve Hukuki
Düzenlemeleri 169
Güney Kore’nin Yapay Zekâya İlişkin Belgeler ve Hukuki
Düzenlemeleri 170
Türkiye’nin Yapay Zekâya İlişkin Belgeleri ve Hukuki Düzenlemeleri . 171
Diğer Kurumların Yapay Zekâya İlişkin Belgeleri veya Hukuki Metinleri 173
Montreal Deklarasyonu 173
Toronto Deklarasyonu 174
Stanford Raporu . 174
OECD Yapay Zekâ İlkeleri 175
Birleşik Krallık Mühendislik ve Fiziksel Bilimler Araştırma Konseyi
(Engineering and Physical Sciences Research Council) Robotik
İlkeleri. 175
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
CEZA HUKUKU AÇISINDAN YAPAY ZEKÂ
CEZA HUKUKUNUN GELİŞİMİ VE CEZAİ SORUMLULUK.177
Ceza Hukukunun Tarihi ve Cezai Sorumluluğun Gelişimi. 177
Ceza Hukukunun Tarihi Gelişimi. 177
İçindekiler 13
Cezai Sorumluluğun Gelişimi 181
Başkasının Hareketinden (Kolektif) Sorumluluk 182
Objektif Sorumluluk 185
Subjektif Cezai Sorumluluk 187
Kusurlu Cezai Sorumluluk 187
Cezai Sorumluluğun Esası ve Ceza Hukukunun Amacı 189
Cezai Sorumluluğunun Esası 189
Genel Olarak Suç ve Sorumluluk . 189
b Başlıca Cezai Sorumluluk Teorileri 192
(1) Klasik Ceza Okulu ve Teorisi. 192
(2) Pozitivist Okul ve Teorisi 193
(3) Neo (Yeni) Klasik Okul ve Karma Teorisi 195
Ceza Hukukunun Amacı . 196
Cezai Sorumluluğun İlkeleri. 198
Kusur (Kusursuz Cezai Sorumluluk Olmaz) İlkesi 198
Cezai Sorumluluğunun Şahsiliği İlkesi 199
Hukuk Devleti ve Kanunilik İlkesi . 199
Cezai Sorumluluğun Unsurları. 200
Genel Olarak 200
Bilinç, İrade Özgürlüğü ve Serbest İradi Hareket . 201
İnsan Özelinde Kişilik 205
Bir Suçun İşlenmiş Olması (Suç) . 206
Suç Genel Teorisi. 206
Suçun Unsurları . 211
(1) Tipiklik Unsuru . 211
(a) Tipikliğin Maddi (Objektif) Unsuru 211
Hareket 211
Netice. 212
Nedensellik Bağı. 213
Fail 213
aaa. Genel Olarak 213
bbb. Tüzel Kişilerin Suç Faili Olup Olamayacağı
ve Cezai Sorumluluğunun Gündeme Gelip
Gelmeyeceği Sorunu . 216
14 İçindekiler
ccc. Akıl Hastaları ve Küçüklerin Suç Faili Olup
Olamayacağı ve Cezai Sorumluluğunun
Gündeme Gelip Gelmeyeceği Sorunu 224
Suçun Konusu. 226
aaa. Maddi Konu . 226
bbb. Hukuki Konu (Hukuki Değer) 226
ccc. Mağdur 227
(b) Tipikliğin Manevi (Subjektif) Unsuru 227
Genel Olarak. 227
Kast. 228
Taksir 228
(2) Hukuka Aykırılık Unsuru . 229
Kusurluluk. 230
YAPAY ZEKÂ İLE BİRLİKTE GÜNDEME GELEN CEZAİ SORUMLULUK
MODELLERİ232
Genel Olarak 232
Gerçek Kişilerin Yapay Zekâdan Kaynaklı Cezai Sorumluluk Modelleri 237
Yapay Zekânın Suçta Araç Olarak Kullanılması Sorumluluk Modeli
(Kasten Suç İşlemek Üzere Üretilen Yapay Zekâdan Ortaya Çıkan
Sorumluluk / Doğrudan Cezai Sorumluluk Modeli) 238
Taksirli Cezai Sorumluluk veya Tehlike Suçu Sorumluluk Modeli
(Doğal Olası Cezai Sorumluluk Modeli) 238
İnsan Suçlularla Eşdeğer Olan Yapay Zekânın Doğrudan Cezai
Sorumluluk Modeli (Yapay Failler / Robo-Suçlular) . 240
Yapay Zekâ ve Gerçek Kişilerin İştirak Hali ve Dolaylı Faillik Sorumluluk
Modeli 241
III. GERÇEK KİŞİLERİN YAPAY ZEKÂ KAYNAKLI CEZAİ SORUMLULUĞU242
Özellikli Alanlarda Yapay Zekâ Kaynaklı Cezai Sorumluluk 242
Ulaşım Alanında Kullanılan Otonom Araçlar 242
Savunma ve Güvenlik Alanında Kullanılan Yapay Zekâlar 244
Kişisel Veri ve Fikri Mülkiyet Alanında Yapay Zekâ. 246
Sağlık Alanında Kullanılan Yapay Zekâlar 248
Üretim (Endüstri) Alanında Kullanılan Yapay Zekâlar. 249
Yapay Zekânın Suçta Araç Olarak Kullanılması Halinde Sorumluluk
(Gerçek Kişilerin Kasıtlı Sorumluluğu) 249
Genel Olarak. 249
İçindekiler 15
Neticesi Sebebiyle Ağırlaşan Suçlarda Cezai Sorumluluk. 254
Suçun İhmali Hareketle İşlenmesi Halinde Cezai Sorumluluk 255
Gerçek Kişilerin Taksirli Sorumluluğu ve Tehlike Suçu (Doğal Olası Cezai
Sorumluluk). 256
Genel Olarak 256
Taksir Sorumluluğunun Şartları 258
Öngörülebilirlik İhlali . 258
Dikkat ve Özen Yükümlülüğünün İhlali 261
Gerçek Kişiler Açısından Taksirli Sorumluluk Örnekleri . 265
Programcı Açısından Taksirli Sorumluluk 265
Üretici Açısından Taksirli Sorumluluk 266
Kullanıcı Açısından Taksirli Sorumluluk . 268
Taksir Sorumluluğunu Ortadan Kaldıran Durumlar (Taksir
Sorumluluğunu Daraltıcı Görüşler) 269
Genel Yaşam Riski (İzin Verilen Risk). 269
Nedensellik Bağının Kesilmesi (Objektif İsnadiyetin
Sağlanamaması) 275
Taksir Sorumluluğunun Genişletilmesi ve Sorumluluğu Ortadan
Kaldıran Hallerin Bertaraf Edilmesi: Objektif Sorumluluk ve Tehlike
Suçu (Taksir Sorumluluğunu Genişletici Görüşler). 278
İnsanlığı Koruma, Özgürlük, Kontrol ve Güvenlik 278
Yapay Zekâ ve Objektif Sorumluluk. 279
Yapay Zekâ Tehlike Suçları 282
YAPAY ZEKÂNIN DOĞRUDAN FAİLLİĞİ VE CEZAİ SORUMLULUĞU. 286
Genel Olarak Yapay Zekâ, Cezai Sorumluluk ve Faillik 286
Suçun Failliği ve Sorumluluğu 286
Yapay Zekânın Failliğini ve Cezai Sorumluluğunu Kabul Etmeyen
Görüşler . 290
Yapay Zekânın Failliğini ve Cezai Sorumluluğunu Kabul Eden
Görüşler . 296
Değerlendirmemiz . 298
Yapay Zekânın Cezalandırılabilirliğinin Temel Kaideleri ve Genel Esasları 305
Suçu Oluşturan Haksızlık Açısından Yapay Zekânın Değerlendirilmesi 308
Tipiklik Unsuru Açısından Yapay Zekânın Değerlendirilmesi 308
Tipikliğin Maddi Unsuru Açısından Değerlendirilmesi. 308
Tipikliğin Manevi Unsuru Açısından Değerlendirilmesi. 319
16 İçindekiler
(1) Yapay Zekânın Manevi Unsurunun Bulunabileceğini
Savunan Görüşler . 321
(2) Yapay Zekânın Manevi Unsurunun Bulunamayacağını
Savunan Görüş . 324
Hukuka Aykırılık Unsuru Açısından Yapay Zekânın
Değerlendirilmesi . 325
Kusurluluk Açısından Yapay Zekânın Değerlendirilmesi 326
Kusur Yeteneğinin Olamayacağını Savunan Görüşler. 327
Kusur Yeteneğinin Olabileceğini Savunan Görüşler 330
Kusurluluğa İlişkin Değerlendirme 332
Kusurluluğu Etkileyen Nedenler . 333
Özellikli Alanlarda Genel Yapay Zekânın Cezai Sorumluluğu ve Yapay
Zekâ Özel Suçları (AI Crime / AIC) 335
Genel Olarak. 335
Siber Suçlar (Cybercrime) . 335
Veri Suçları (Data Crimes). 337
Kişiye Karşı Suçlar . 337
Malvarlığına Karşı Suçlar ve Ticari (Finansal) Suçlar . 338
Zararlı ve Tehlikeli İlaçlar ile Uyuşturucu 339
YAPAY ZEKÂ İLE GERÇEK KİŞİLERİN İŞTİRAK HALİ VE DOLAYLI FAİLLİK
SORUMLULUĞU.340
Yapay Zekâ ile Diğer Kişilerin İştirak Halinde Sorumluluğu (Müşterek
Faillik). 340
İştirak Hali ve Dolaylı Faillik Sorumluluğu 341
YAPAY ZEKÂNIN MAĞDUR VEYA SUÇTAN ZARAR GÖREN OLMASI (YAPAY
ZEKÂYA KARŞI SUÇLAR)342
VII. YAPAY ZEKÂ İÇİN ÖNGÖRÜLEBİLECEK YAPTIRIMLAR VE BU YAPTIRIMLARIN
İNFAZI .343
Genel Olarak 343
Ceza Hukukunda Yaptırımının Amacı (Teorileri) 344
Mutlak (Kefaret/Adalet/İntikamcı) Ceza Teorisi. 345
Nispi (Caydırıcı/Önleyici/Yararcı/Islah edici) Ceza Teorisi 346
Karma Ceza Teorisi . 347
Yaptırım Türleri ve Bunların Yapay Zekâya Uygulanabilirliği . 348
Genel Olarak. 348
Yapay Zekânın Cezalandırılamayacağını Savunan Görüş . 348
İçindekiler 17
Yapay Zekânın Cezalandırılabileceğini Savunan Görüşler . 349
Cezalandırılabilirliğe İlişkin Değerlendirme. 351
Yapay Zekâya Geleneksel Yaptırımların Uygulanması 353
Varlığını Sona Erdirici Ceza 354
Özgürlüğünü Kısıtlayıcı Ceza 354
Para cezası. 355
Toplum Hizmeti. 355
Güvenlik Tedbiri 356
Yapay Zekâya İlişkin Alternatif (Kendisine Özgü) Yaptırımlar 356
Kabahatler Hukuku Açısından Yapay Zekâ (Yapay Zekâya Dair İdari
Cezalar) 357
DEĞERLENDİRME VE SONUÇ 359
KAYNAKÇA 371
