Sorularla İş Sağlığı ve Güvenliği Hukuku

Prof. Dr. A. Murat DEMİRCİOĞLU

Dr. Hasan Ali KAPLAN

İçindekiler

- 6331 Sayılı Yasanın Kapsamı 

- İş Sağlığı ve Güvenliği Yasasının Uygulanacağı kişiler ve Yerler 

- İş Sağlığı ve Güvenliği Yasasının Zaman Bakımından Uygulanması 

- İşverenin Yükümlülükleri 

- Çalışanların Bilgilendirilmesi 

- Çalışanların Eğitilmesi ve Süreçlere Katılımının Sağlanması 

- İşyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Örgütlenmesi 

- Çalışan Temsilcisi 

- Çalışanların Hak ve Yükümlülükleri 

- Çalışanların Yükümlülüklerinin İhlali ve Hukuki Sonuçları 

- İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerinin Dışarıdan Temini 

- İş Kazası ve Meslek Hastalığı 

- İşverenin Sorumluluğu 

- İş Sağlığı ve Güvenliğinde Kamusal Yaptırımlar 

- İş Sağlığı ve Güvenliğinde Devletin Rolü ve Denetimi

İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ.iii
İÇİNDEKİLER v
KISALTMALAR.xiii
6331 SAYILI YASANIN KAPSAMI
1. Türkiye’de İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin Yasalar Hangileridir?. 3
2. Yasalar Dışında Kalan Diğer Kaynaklar Nelerdir?. 7
3. 6331 Sayılı Yasanın Konusu ve Amacı Nedir?. 7
4. 6331 Sayılı Yasanın Uygulama Alanı (Kapsamı) Nasıl
Düzenlenmiştir? 7
5. Hangi İşler ve Kişiler 6331 Sayılı Yasanın Kapsamı Dışında
Bırakılmıştır? 5
6. Çırak ve Stajyerler Hakkında İş Sağlığı ve Güvenliği Yasası
Uygulanacak mıdır? 14
a. Çıraklar 14
b. Stajyerler . 16
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YASASININ UYGULANACAĞI
KİŞİLER VE YERLER
7. Yasanın Kapsamına Giren Çalışanlar Kimlerdir?. 21
8. İşveren Kime Denir?. 22
9. İşveren Vekili Kime Denir? 24
10. İşyeri Nedir? 25
a. Genel Olarak . 25
b. İşyerinin Belirlenmesinde Esas Alınan Ölçütler. 25
11. 6331 Sayılı Yasada Küçük İşyerleri İçin Özel Düzenlemeler
Bulunmakta mıdır? . 27
12. Asıl İşveren-Alt İşveren İlişkisi Nasıl Düzenlenmiştir? . 30
a. Genel Olarak . 30
b. 6331 Sayılı Yasa Bağlamında Alt İşveren. 35
13. Geçici İş İlişkisi İle Çalışanlara 6331 Sayılı Yasa Hükümleri
Uygulanacak mıdır? 40
a. Genel Olarak Geçici İş İlişkisi 40
b. Geçici İş İlişkisinin Koşulları 42
c. Geçici İş İlişkisinde Süre Sınırlaması . 42
vi
d. Geçici İş İlişkisinde İşverenlerin Sorumluluğu. 43
e. Geçici İş İlişkisinde İşçinin Sorumluluğu. 44
f. İş Sağlığı ve Güvenliği Yasası ve Geçici İş İlişkisi . 44
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ YASASININ ZAMAN
BAKIMINDAN UYGULANMASI
14. Yasanın Geçiş Hükümlerinde Neler Öngörülmektedir? . 51
İŞVERENİN YÜKÜMLÜLÜKLERİ
15. İşverenin Önlem Alma, Eğitim Verme ve Denetleme
Yükümlülükleri Neleri İçermektedir?. 57
a. Önlem Alma, Eğitim Verme ve Denetleme. 57
b. Risk Değerlendirmesi 58
16. Risk Değerlendirmesi Nasıl Yapılacaktır? Risk Değerlendirmesi
Kavramından Ne Anlaşılır? 59
a. Genel Olarak . 59
b Risk Değerlendirmesi İşlemi Kimler Tarafından Yapılacaktır? 61
17. Risk Değerlendirmesi Hangi Aşamalardan Geçecektir? 62
a. Tehlikelerin Tanımlanması 63
b. Risklerin Belirlenmesi. 65
c. Risk Kontrol Adımları. 65
aa. Planlama 65
bb. Risk Kontrol Önlemlerinin Kararlaştırılması 65
cc. Risk Kontrol Önlemlerinin Uygulanması ve İzlenmesi. 66
d. Risk Değerlendirmesinde Dökümantasyon Nasıl Yürütülecektir? . 66
18. Risk Değerlendirmesinde Yenileme Nasıl Yapılacaktır? . 67
19. Birden Fazla İşveren Olması Durumunda Risk Değerlendirmesi
Nasıl Yapılacaktır? 68
20. Asıl İşveren-Alt İşveren İlişkisinin Bulunduğu İşyerlerinde Risk
Değerlendirmesi Nasıl Yapılacaktır? 68
21. Risk Değerlendirmesinde Çalışanlar Bilgilendirilecek midir? . 69
22. İşverenin Acil Durum Planları, Yangınla Mücadele, İlk Yardım ve
Tahliyeye İlişkin Yükümlülükleri Nelerdir?. 69
ÇALIŞANLARIN BİLGİLENDİRİLMESİ
23. Çalışanları Bilgilendirme Yükümlülüğü Neleri Kapsamaktadır?. 75
24. Bilgilendirme Yükümlülüğü Kimlere Yöneliktir? . 75
25. Bilgilendirme Yükümlülüğü Yönetmeliklerde Ayrıca
Düzenlenmiş midir? 75
26. Bilgilere Ulaşım Nasıl Sağlanacaktır? Bilgilendirme
Yükümlülüğünün İhmalinin Yaptırımı Nedir? 77
27. Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimlerinin (OSGB) Bilgilendirilmesi
Söz Konusu mudur? 77
vii
ÇALIŞANLARIN EĞİTİLMESİ VE SÜREÇLERE KATILIMININ SAĞLANMASI
28. Çalışanların Eğitiminde Hukuki Dayanaklar Nelerdir? 81
29. Eğitimin Kişi Açısından Kapsamına Kimler Girer? Eğitim
Verme Yetkisi Kime Aittir? . 81
30. Eğitimin Süresi Nedir? Eğitimin İçeriğinde Hangi Konular
Yer Almaktadır? Eğitim Hangi Mekanlarda Yapılacaktır? 82
31. Eğitim Yöntemi veya Yöntemleri Nelerdir? Eğitim
Belgelendirilecek midir?. 83
32. Mesleki Eğitim Alma Zorunluluğu Olan İşlerde Eğitim Almayanların
Durumu Nedir? . 85
33. Mesleki Eğitimin Belgelendirilmesi Nasıl Sağlanacaktır? . 85
34. Eğitim Verme Yükümlülüğünün Yerine Getirilmemesinin
Yaptırımı Nedir? . 86
35. Çalışanların Görüşlerinin Alınması ve Katılımlarının
Sağlanmasından Ne Anlaşılmalıdır?. 87
İŞYERLERİNDE İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ ÖRGÜTLENMESİ
36. İşyeri Sağlık ve Güvenlik Birimi İle İlgili 6331 Sayılı Yasada
Neler Öngörülmüştür? . 91
37. İşyeri Sağlık ve Güvenlik Biriminden Ne Anlaşılır? Kuruluş
Koşulları Nelerdir? . 92
38. İşyeri Sağlık ve Güvenlik Biriminin Görevleri Nelerdir?. 93
39. İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu Nasıl Oluşur? Görevleri Nelerdir? 94
a. İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulunun Oluşumu ve Çalışma Şekli 94
b. Görev ve Yetkileri . 96
40. İş Sağlığı Hizmetlerinden Ne Anlaşılmalıdır? İşlevleri Nelerdir? 98
a. Genel Olarak . 98
b. İş Sağlığı Hizmetlerinin İşlevleri 99
aa. Tıbbi Muayene. 99
bb. Biyolojik İzleme 100
cc. Koruyucu Tıp. 100
dd. İlkyardım . 101
ee. Tedavi Edici Tıp 101
ff. Çalışma Ortamının İncelenmesi 101
gg. İş Kazalarının Önlenmesi 101
hh. Eğitim 102
ii. Kayıt, Dosya ve Raporların Tutulması 102
41. ILO ve Avrupa Topluluğu Normlarında İş Sağlığı ve İşyeri
Hekimliği İle İlgili Düzenlemeler Nelerdir?. 102
a. ILO Normlarında. 102
b. Avrupa Topluluğu Normlarında 104
42. İşyeri Hekimi Kime Denir? Görevlendirilmesi Nasıl Yapılır? . 105
a. Genel Olarak . 105
b. Tanımı . 106
c. Görevlendirilmesi 107
viii
43. İşyeri Hekimliği Belgesinden Ne Anlaşılır?. 108
44. İşyeri Hekimlerinin Görev ve Yetkileri Nelerdir? 109
a. Genel Olarak . 109
b. Mevzuatımızda İşyeri Hekiminin Görev ve Yetkileri . 109
45. İşyeri Hekimleri İçin Öngörülen Çalışma Süresi Nedir?
Hekim Sayısı Bağlamında Bir Sayı Belirlenmiş midir? . 111
46. İşyeri Hekimi Eğitiminden Ne Anlaşılmalıdır? . 111
a. Genel Olarak . 111
b. Türkiye’de İşyeri Hekimliği Eğitimi. 112
47. İşyeri Hekiminin Yanısıra Sağlık Personeli Görevlendirilmesinden
Ne Anlaşılmalıdır? Bu Personelin Kapsamında Kimler Yer Alır?
Bu Personelin Görev ve Yetkileri Nelerdir? Çalışma Süresi
Nasıl Düzenlenmiştir?. 114
a. Tanım ve Kapsam 114
b. Görev ve Yetkiler 116
c. Çalışma Süresi. 117
48. 6331 Sayılı Yasaya Göre Sağlık Gözetiminin Kapsamı Nedir?
Sağlık Raporları Kimler İçin Düzenlenir? 117
a. Kapsam 117
b. Sağlık Raporlarının Düzenlenmesi, Muayenelerin Yapılması,
Muayene Yapılmamasının Sonuçları 118
49. İş Güvenliği Uzmanının Tanımı ve Nitelikleri Nelerdir? . 119
a. İş Güvenliği Uzmanının Tanımı . 119
b. İş Güvenliği Uzmanının Nitelikleri. 120
aa. Belirli Bölümlerden Mezun Olmak. 121
bb. İş Güvenliği Uzmanlığı Belgesine Sahip Olmak. 121
aaa. A Sınıfı İş Güvenliği Uzmanlığı Belgesi . 124
bbb. B Sınıfı İş Güvenliği Uzmanlığı Belgesi . 125
ccc. C Sınıfı İş Güvenliği Uzmanlığı Belgesi 127
ddd. Sertifikalarda Eğitim . 129
50. İş Güvenliği Uzmanının Görevleri Nelerdir? . 131
a. İş Güvenliği Uzmanlarının Görev Alanları. 131
b. İş Güvenliği Uzmanlarının Görev ve Yetkileri . 133
51. İş Güvenliği Uzmanının İşyerlerinde Çalışma Süresi
Mevzuatımızda Ne Şekilde Öngörülmüştür? 135
52. İşyeri Hekimi, Diğer Sağlık Personeli ve İş Güvenliği Uzmanı
Görevlendirme Yükümlülüğünün Yerine Getirilmesi Yolları Nelerdir? 136
a. Genel Olarak . 136
b. İşyerinde İstihdam. 137
c. Ortak Sağlık ve Güvenlik Birimlerinden (OSGB) veya
Toplum Sağlığı Merkezi Birimlerinden (TSMB) Hizmet Alımı 138
d. İşverence Bizzat Yerine Getirilmesi 140
53. İş Güvenliği Uzmanları ve İşyeri Hekimleri İle Yapılacak
Sözleşme ve Bu Sözleşmeye Bağlanan Sonuçlar Nelerdir? . 145
54. İş Güvenliği Uzmanı ve İşyeri Hekiminin Sorumluluğu Nelerdir? 148
ix
55. İş Sağlığı ve Güvenliği Kurulu Üyesi Olarak İşyeri Hekimi ve
İş Güvenliği Uzmanının Konumu Nedir? . 152
56. İş Güvenliği Uzmanı ve İşyeri Hekiminin İşyerindeki İş Sağlığı ve
Güvenliğine İlişkin Eğitim Faaliyetine Katkısı Nelerdir? 152
57. İş Güvenliği Uzmanları ve İşyeri Hekimlerinin 6331 Sayılı Yasada
Yer Alan Bildirim Yükümlülüğü Nasıl Düzenlenmiştir? . 154
a. Acil ve Hayati Tehlike İçeren Aksaklık ve Eksikliklere İlişkin
Bildirim Yükümlülüğü 154
b. Bildirim Yapılmamasının Yaptırımı 157
58. İş Güvenliği Uzmanları ve İşyeri Hekimlerinin İş Güvencesi
Nasıl Düzenlenmiştir?. 160
a. Genel Olarak . 160
b. Bildirimde Bulunan İş Güvenliği Uzmanı ve İşyeri
Hekimlerine Sağlanan Güvence 161
c. Kötüniyetli Olarak Gerçek Dışı Bildirimde Bulunulması ve
Yaptırımı . 163
59. İş Güvenliği Uzmanı veya İşyeri Hekimi Görevlendirmemenin
Yaptırımı Nedir? . 164
ÇALIŞAN TEMSİLCİSİ
60. 6331 Sayılı Yasaya Göre, Çalışan Temsilcisi Belirleme
Yükümlülüğünden Ne Anlaşılır? . 169
a. Temsilci Sayısı 169
b. İşyeri Sendika Temsilcisi Olarak Çalışan Temsilcisi 169
c. Seçimle Çalışan Temsilcisi Belirlenmesi 170
d. Seçimde Usul 171
61. Çalışan Temsilcisinin Yetki ve Yükümlülükleri Nelerdir? Bunların
Eğitimi Nasıl Sağlanacaktır? 173
62. Yasada Çalışan Temsilcisi Görevlendirmeyen İşverene Bir
Yaptırım Öngörülmüş müdür? 173
ÇALIŞANLARIN HAK VE YÜKÜMLÜLÜKLERİ
63. İş Sağlığı ve Güvenliği Önlem ve Hizmetlerinden Çalışanlar
Ücretsiz mi Yararlanacaktır?. 177
64. İş Sağlığı ve Güvenliği Bağlamında Gerekli Önlemlerin Alınmaması
Durumunda Çalışanlar Sözleşmelerini Feshedebilir mi? 177
a. İş Sözleşmesi ile Çalışanlar Bakımından 177
b. Memurlar ve Kamu Görevlileri Açısından . 179
65. Çalışmaktan Kaçınma Hakkı Nedir? Ne Zaman ve Nasıl Kullanılacaktır? 179
a. Genel Olarak . 179
b. Kullanma Koşulu: Ciddi ve Yakın Tehlikenin Varlığı 180
c. Çalışmaktan Kaçınma Hakkının Kullanılmasında Usul . 180
d. Çalışanın Ücret Hakkının Saklı Olması 182
x
e. Çalışmaktan Kaçınma Hakkının Kullanılmasında Süre 182
f. Çalışmaktan Kaçınma Hakkından Kimler Yararlanabilecektir?
Geçici İşçiler ve Alt İşveren İşçileri Bu Haktan
Yararlanabilir mi? 183
66. 6331 Sayılı Yasa Çalışanlara İş Güvenliği Önlemlerine Uyma
Bağlamında Yükümlülük Öngörmüş Müdür? 184
67. Çalışanlar İşverene Tehlikeyi Haber Vermek Zorunda mıdır?
Mevzuata Aykırılık Konusunda İşveren ve Çalışan İşbirliği
Yapılmalı mıdır? . 186
68. Çalışanın Yetkili Makama Başvurma ve Şikayet Hakkı Var mıdır?. 186
69. Çalışanların Bağımlılık Yapan Maddeleri Kullanma Yasağından
Ne Anlaşılmalıdır? Yasağın Kapsamı Nedir? . 188
ÇALIŞANLARIN YÜKÜMLÜLÜKLERİNİN İHLALİ VE HUKUKİ SONUÇLARI
70. Çalışanın İş Sağlığı ve Güvenliğine İlişkin Yükümlülüklerinin
İhlalinin Yaptırımı Nedir?. 195
a. Genel Olarak . 195
b. İş Sözleşmesinin Haklı veya Geçerli Nedene Dayalı Olarak Feshi 196
c. Disiplin Cezaları . 199
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİ HİZMETLERİNİN DIŞARIDAN TEMİNİ
71. İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetlerinin Dışarıdan Sağlanması
Ne Demektir? Koşulları Nelerdir? Hizmet Temini Kim
Tarafından ve Nasıl Yapılacaktır?. 203
a. Genel Olarak . 203
b. OSGB’nin Tanımı . 203
c. Kuruluş Koşulları 203
d. OSGB’lerin Yetki Alanları 204
e. OSGB’lerin Görev, Yetki ve Sorumlulukları 206
72. Toplum Sağlığı Merkezi Birimleri Nedir? Bu Birimlerden
Nasıl Hizmet Alınabilir?. 207
73. İşyerlerinde İş Sağlığı ve Güvenliği Hizmetleri Alt İşveren
Aracılığıyla Yerine Getirilebilir mi?. 210
İŞ KAZASI VE MESLEK HASTALIĞI
74. İş Kazası Nedir? Hangi Haller İş Kazasından Sayılır?. 215
75. Meslek Hastalığı Nedir? . 221
76. İş Kazası ve Meslek Hastalığında Bildirim Yükümlülüğü
Nasıl Düzenlenmiştir?. 222
İŞVERENİN SORUMLULUĞU
77. İş Kazası veya Meslek Hastalığında Çalışana Karşı İşverenin
Sorumluluğundan Ne Anlaşılır? Sorumluluğun Esasları Nelerdir? 227
78. Beden ve Ruh Bütünlüğünün Bozulmasından Doğan Tazminat
Davaları Nelerdir?. 233
xi
79. İş Kazasından Doğan Meslekte Kazanma Gücünün Kaybı
Nasıl Belirlenir? 234
80. İş Kazalarında İş Görebilme Zamanının ve Yaşam Süresinin
Belirlenmesinde Ölçüt Nedir? 235
81. İş Kazasında İşçinin Çalışmadığı Döneme İlişkin Ücret Neye
Göre Belirlenir? 236
a. Belirlenebilen Ücretler 237
b. Bilinmeyen Ücret 237
82. Tazminatlarda Kusurun Rolü Nedir? 237
83. Örnek Bir Olay Çerçevesinde Kusur İncelemesi Nasıl Yapılmaktadır? . 239
84. İş Kazalarında Maddi Zarar Kalemleri Nelerdir?. 240
a. Kazaya Uğrayan İşçinin Yaptığı Masraflar. 240
b. İşçinin Çalışma Gücünün Azalması 240
85. Örnek Bir Olay Çerçevesinde Çalışma Gücünün Kaybından Doğan
Tazminat Nasıl Hesaplanmaktadır? 241
86. İş Kazalarında Ekonomik Geleceğin Sarsılmasından Doğan
Zararlar Nelerdir? . 245
87. Destekten Yoksun Kalma Tazminatı Nedir? Koşulları Nelerdir?. 245
a. Genel Olarak . 245
b. Hukuki Dayanağı 247
c. Destek Kavramı. 248
d. Bakım İlişkisi 249
88. Kimler Desteklenen Sıfatını Taşır. 251
a. Destekten Yoksun Kalan Eş 252
b. Destekten Yoksun Kalan Nikahsız Eş. 253
c. Destekten Yoksun Kalan Çocuklar . 253
d. Destekten Yoksun Kalan Anne, Baba ve Kardeşler 254
e. Davada Taraflar. 254
89. Örnek Bir Olay Çerçevesinde Destekten Yoksun Kalma Tazminatı
Nasıl Hesaplanmaktadır? 255
90. İş Sağlığı ve Güvenliği Önlemlerinin Alınmamasından Ötürü
Çalışanın Ölmesi veya Yaralanması Durumunda Cezai Sorumluluk
Kime Aittir? Yaptırımı Nedir? 258
91. İş Güvenliği Uzmanı ve İşyeri Hekimlerinin İş Kazaları ve
Meslek Hastalıklarına Neden Olmaktan Cezai Sorumlulukları
Söz Konusu mudur? 270
92. İş Kazaları ve Meslek Hastalıklarına Neden Olmaktan Kamu
Görevlilerinin Cezai Sorumluluğu Var mıdır? 272
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNDE KAMUSAL YAPTIRIMLAR
93. Karşılaştırmalı Hukukta Kamusal Yaptırımlar Nasıl
Düzenlenmektedir? (Almanya Örneği). 275
a. Genel Olarak . 275
b. Önlemlere İlişkin Talimatlar . 275
c. Yaptırımlar 277
xii
d. Talimata Karşı İtiraz 277
94. Kamusal Yaptırımlardan İdari Para Cezaları 6331 Sayılı Yasada
Nasıl Düzenlenmiştir?. 278
95. İdari Para Cezalarına İtiraz Söz Konusu Olabilir mi? 283
96. İşin Durdurulması Nasıl Uygulanır? Koşulları Nelerdir?
İtiraz Nereye Yapılır? 283
97. Maden İşyerlerinde Gerçekleşen Ölümlü İş Kazaları Nedeniyle
Kamu İhalesinden Yasaklama Yaptırımı Nedir?. 285
İŞ SAĞLIĞI VE GÜVENLİĞİNDE DEVLETİN ROLÜ VE DENETİM
98. Devletin İş Sağlığı ve Güvenliğinin Sağlanmasındaki
Görevleri Nelerdir?. 289
99. Devlet Yapısında İş Sağlığı ve Güvenliği Nasıl Örgütlenmiştir? . 289
100. İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatına Aykırılık Kimlerce Nasıl ve
Ne Sürede Denetlenecektir? 290
EKLER 295
KAYNAKÇA 319