İÇİNDEKİLER İKİNCİ BASIYA ÖNSÖZ 7 SUNUŞ 9 BİRİNCİ BASIYA ÖNSÖZ 13 İÇİNDEKİLER 19 KISALTMALAR CETVELİ 27 BİRİNCİ BÖLÜM REKABETİN TANIMI VE ÖNEMİ § 1. REKABETİN TANIMI 33 I. KELİME VE KAVRAM OLARAK REKABET 33 II. KAVRAM OLARAK REKABETİN ANLAMI VE NİTELİĞİ 35 A. Genel Anlamda Rekabet Kavramı 35 B. Dar ve Teknik Anlamda Rekabet Kavramı 38 § 2. REKABETİN ÖNEMİ 41 I. GENEL OLARAK 41 II. REKABETİN FAYDALARI 42 A. İktisadî Sistemlerin Niteliğinin Tayininde Rekabetin Rolü 42 1. Genel Olarak 42 2. Serbest Piyasa Ekonomi Düzeni. 42 3. Sosyalist Ekonomi Düzeni 44 4. Karma Ekonomi Düzeni 44 B. Rekabetin İktisadî Hayat Bakımdan Önemi 45 1. Genel Olarak 45 2. Tahsiste Etkinlik 47 3. Üretimde Etkinlik 47 4. Dinamik Etkinlik (Teknolojik Gelişme) 48 C. Rekabetin Sosyal Hayat Bakımından Önemi 49 1. Genel Olarak 49 2. Tüketici Menfaati Bakımından 49 3. Gelir Dağılımını Bakımından 50 4. KOBİ’ler Bakımından 50 D. Rekabetin Siyasî Hayat Bakımından Önemi 51 III. REKABETİN DOĞURDUĞU ENDİŞELER 53 A. Genel Olarak 53 B. Ölçek ve Kapsam Ekonomileri Bakımından 54 C. Ağ Endüstrileri ve Yerleşik Firma Avantajları Bakımından 55
D. Ulusal Şampiyonlar Politikası Bakımından 56 E. Tarım Gibi Sosyal Boyutu Ön Planda Olan Sektörler Bakımından 56 F. Serbest Meslek Erbabı Bakımından 57 G. Ahlâkî ve Sosyal Değerler Bakımından 57 H. Sonuç Olarak 58 İKİNCİ BÖLÜM REKABET HUKUKUNA DAİR GENEL BİLGİLER § 3. REKABET HUKUKUNUN MANA VE MAHİYETİ 61 I. REKABET HUKUKUNUN TANIMI VE UNSURLARI 61 A. Tanımı 61 B. Unsurları 62 II. REKABET HUKUKUNUN KONUSU VE AMACI 62 A. Rekabet Hukukunun Konusu 62 B. Rekabet Hukukunun Amacı 64 § 4. REKABET HUKUKUNUN TARİHİ VE TEORİK TEMELLERİ 71 I. REKABET HUKUKUNUN TARİHİ TEMELLERİ 71 A. Genel Olarak 71 B. İlk Dönemler 72 C. Roma Dönemi 74 D. Ortaçağ Dönemi 75 1. Genel Olarak 75 2. Ortaçağ Batısında 76 3. Ortaçağ Ortadoğu’sunda 77 a. Genel olarak 77 b. İslâm’ın rekabetle ilişki kurulabilecek kural ve kurumları 79 (i) Mülkiyet ve miras hakkı 80 (ii) Çalışma ve teşebbüs hürriyeti 81 (iii) Pazarın önemi ve serbest pazar yaklaşımı 82 (iv) Devletin ekonomideki rolü 83 (v) Piyasa parametrelerine müdahale 84 (vii) Tekelleşme ve yoğunlaşmalara yaklaşım 86 (viii) Kartellere bakış 89 c. Pazar denetimi ve Regülâsyon Kurumları (Hısbe Teşkilatı) 89 E. Erken Avrupa Dönemi 91 F. Modern Rekabet Hukuku Dönemi 94 1. Amerika Kıtasında 95 2. Avrupa Kıtasında 101 3. Diğer Ülkelerde 105
II. REKABET HUKUKUNUN TEORİK TEMELLERİ 107 A. Genel Olarak 107 B. Klasikler. 108 C. Neo-Klasikler 111 D. Chicago Okulu. 112 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM REKABET HUKUKU SİSTEMLERİ VE ULUSLARARASI BOYUT § 5. REKABET HUKUKU SİSTEMLERİ 117 I. GENEL OLARAK 117 II. AMERİKAN REKABET HUKUKU SİSTEMİ 119 A. Genel Olarak 119 B. Rekabetin Korunmasıyla İlgili Kurallar 120 C. Rekabetin Korunmasıyla İlgili Kurumlar 124 III. AVRUPA BİRLİĞİ HUKUKU SİSTEMİ 126 A. Genel Olarak 126 B. Rekabetin Korunmasıyla İlgili Kurallar 128 1. Genel Olarak 128 2. Rekabeti İhlal Eden Çok Taraflı Davranışların Engellenmesi 129 3. Rekabeti İhlal Eden Tek Taraflı Davranışların Engellenmesi 131 4. Birleşme ve Devralmaların Kontrolü 132 5. Üye Devletlerin İç Pazardaki Rekabete Zarar Veren Davranışlarının Engellenmesi 133 C. Rekabetin Korunması ve Uygulamasıyla İlgili Kurumlar 136 § 6. REKABET HUKUKU VE ULUSLARARASI BOYUT 141 I. GENEL OLARAK 141 II. ULUSLARARASI BOYUTU OLAN REKABET SORUNLARI 143 A. Hard Core Karteller 143 B. İhracat ve İthalat Kartelleri 145 C. Birleşme ve Devralmalar 145 D. Tek Taraflı Firma Davranışları 146 E. Pazara Giriş Engelleri 147 III. SORUNLARININ ÇÖZÜMÜNE YÖNELİK ÇABALAR 149 A. Genel Olarak 149 B. Klasik Dönem 149 C. Modern Rekabet Hukuku Dönemi 151 D. 1990’lardan Sonraki Dönem. 156 1. Bu Dönemin Temel Özellikleri 156 2. Bağlayıcı Kural Koyma (Hard Law) Çalışmaları 158 3. Bağlayıcı Olmayan Kural Koyma (Soft Law) Çalışmaları 161 IV. REKABETİ KORUYAN KURAL VE KURUMLARIN EVRENSELLEŞMESİ 163
DÖRDÜNCÜ BÖLÜM TÜRK REKABET HUKUKUNA DAİR GENEL BİLGİLER § 7. TÜRK REKABET HUKUKUNUN TARİHÇESİ 169 I. GENEL OLARAK 169 II. CUMHURİYET ÖNCESİ DÖNEM 170 A. Genel Olarak 170 B. İslâm Hukuku ve İktisadında Rekabete Bakış 171 C. Osmanlı Devletinde Ekonomik Düzen ve Rekabete Bakış 172 III. 1990’LI YILLARA KADAR CUMHURİYET DÖNEMİ 175 A. Bu Dönem Türkiye Ekonomisinin Genel Özellikleri 175 B. Rekabet Hukukuyla İlgili Düzenleme Çabaları 178 IV. 4054 SAYILI KANUN’UN KABUL SÜRECİ VE SONRASI 183 § 8. REKABET KANUNU’NUN TEMEL ÖZELLİKLERİ 187 I. KANUN’UN RATIO LEGIS’İ 187 II. KANUNUN GENEL ÇERÇEVESİ 188 III. KANUNUN AMACI 189 IV. KANUNUN KAPSAMI 193 § 9. TÜRK REKABET HUKUKUNUN KURUMSAL YAPISI 197 I. GENEL OLARAK 197 II. REKABET KURUMUNUN ÖRGÜTSEL VE FONKSİYONEL YAPISI 198 A. Kurumun Örgütsel Yapısı 198 B. Kurumun Fonksiyonel Yapısı 201 1. Genel Olarak 201 2. Politika Belirleme Sürecindeki Kurum Rolü 201 3. Kuralların Uygulanmasındaki Rolü 202 a. Düzenleme 203 b. Denetim 204 c. Rekabet savunuculuğu 205 III. YARGI MERCİLERİ 210 A. İdari Yargı Mercileri 210 B. Adli Yargı Mercileri 211 IV. SEKTÖREL DÜZENLEYİCİ VE DENETLEYİCİ KURUMLAR 212 A. Genel Olarak 212 B. Rekabet Kurumu ile Sektörel Düzenleyici Kurumların İlişkisi 215 BEŞİNCİ BÖLÜM REKABET HUKUKUNUN SÜJELERİ § 10. SÜJE KAVRAMININ HUKUKÎ MAHİYETİ 223 I. GENEL OLARAK SÜJE KAVRAMI 223 II. REKABET HUKUKU ANLAMINDA SÜJE VE SÜJE ÇEŞİTLERİ 224
§ 11. REKABET HUKUKU SÜJESİ OLARAK TEŞEBBÜSLER 225 I. TEŞEBBÜS KAVRAMI 225 A. Genel Anlamda Teşebbüs ve İşletme Kavramı 225 B. Rekabet Hukuku Anlamında Teşebbüs. 226 II. TEŞEBBÜSÜN UNSURLARI 228 A. İktisadî Faaliyette Bulunmak 229 1. İktisadî Faaliyetin Tanımı ve Kapsamı 229 2. İktisadî Faaliyetin Konuları 230 a. Mal ve hizmetler. 231 b. Haklar 232 3. İktisadî Faaliyetin İlgili Olduğu Sektörler 233 4. İktisadî Nitelikte Görülmeyen Faaliyetler 234 a. Sosyal hizmetler (sosyal güvenlik ve sosyal koruma). 234 b. Kamu gücüne dayanılarak yapılan işlem ve eylemler 236 c. Kişisel ihtiyaçların karşılanmasına ve nihai tüketime mâtuf faaliyetler 237 d. Arızi olarak yapılan (sürekli olmayan) ticarî faaliyetler 238 B. İktisaden Bağımsızca Karar Verebilmek 239 1. İktisadî Bağımsızlığın Anlamı 239 2. Ekonomik Bütünlük Hali 240 a. Genel olarak 240 b. 4054 sayılı Kanun hükümleri bakımından önemi 241 c. Ekonomik bütünlüğün tespitinde başvurulan kıstaslar 243 3. Teşebbüsle İlişki İçinde Olan Muhtelif Süjelerin Durumu 244 a. Şubeler 244 b. İşletme, üretim tesisi ve bölge müdürlüğü gibi birimler 246 c. Bağlı tacir yardımcıları 246 d. Bağımsız tacir yardımcıları 247 (i) Genel olarak 247 (ii) Tellal 248 (iii) Komisyoncu 248 (iv) Acente 249 4. Gerçek Kişiler Yönünden Ekonomik Bütünlük 252 III. TEŞEBBÜS ÇEŞİTLERİ 254 A. Gerçek Kişiler 254 B. Tüzel Kişiler. 257 C. Tüzel Kişiliği Olmayan Topluluklar 261 D. Genel Ekonomik Menfaate Mâtuf Teşebbüsler ve Hukukî Tekeller 262 § 12. REKABET HUKUKU SÜJESİ OLARAK TEŞEBBÜS BİRLİKLERİ 269 I. TEŞEBBÜS BİRLİĞİ KAVRAMI 269 A. Tanımı 269
B. Unsurları 269 1. Birden Fazla Teşebbüsün Varlığı 270 2. Belirli Bir Amacın Varlığı 271 3. Herhangi Bir Şekilde Gerçekleşen Birlikteliğin Devamlılığı 273 II. TEŞEBBÜS BİRLİKLERİNİN TÜRLERİ 275 ALTINCI BÖLÜM REKABET HUKUKUNUN KONUSUNU OLUŞTURAN PİYASA VE DAVRANIŞLAR § 13. GENEL AÇIKLAMA 285 § 14. GENEL ANLAMDA PİYASA 289 I. PİYASANIN TANIMI 289 II. PİYASA TÜRLERİ 290 A. Genel Olarak 290 B. Arz ve Talebin Konusuna Göre 291 C. İktisadî Faaliyetin İlgili Olduğu Sektör ve Endüstrilere Göre 291 D. Coğrafi Ölçeğe Göre 291 E. Rekabetin Şekline Göre 292 1. Oyuncuların Karar Verebilme Özgürlüğüne Göre 292 2. Oyuncularının Sayısı ve Karşılaşma Şekline Göre 292 3. Rekabetin Derecesine Göre 293 a. Tam rekabet piyasası 293 b. Tam tekel piyasası (monopol) 294 c. Eksik rekabet piyasası 298 d. Yarışılabilir piyasa (contestable market) 298 § 15. PİYASANIN REKABET HUKUKUNDAKİ YERİ 301 I. GENEL OLARAK 301 II. İLGİLİ PAZARIN TANIMI VE TESPİTİ 304 A. Genel Olarak 304 B. İlgili Ürün Pazarının Belirlenmesi 305 1. Talep İkamesinin Dikkate Alınması 306 2. Arz İkamesinin Dikkate Alınması 309 3. Potansiyel Rekabetin Dikkate Alınması 310 C. İlgili Coğrafi Pazarın Belirlenmesi 311 D. İlgili Pazarın Zaman Boyutu 314 E. Pazarla İlgili Çeşitli Kavramlar 316 § 16. REKABET HUKUKUNUN KONUSUNU OLUŞTURAN DAVRANIŞLAR 319 I. GENEL OLARAK DAVRANIŞ 319 II. KANUNUN KAPSAMINA GİREN DAVRANIŞLAR 320 A. Genel Olarak 320
B. Davranışın Niteliği 321 C. Rekabetin Sınırlanmasının Anlamı 323 III. YASAKLANAN DAVRANIŞ TÜRLERİ 324 A. Genel Olarak 324 B. Çok Taraflı Davranışlar (Multilateral Conducts) 325 C. Tek Taraflı Davranışlar (Unilateral Conducts) 329 D. Yoğunlaşma İşlemleri (Concentrations) 331 YEDİNCİ BÖLÜM REKABET HUKUKUNUN KAYNAKLARI VE HUKUK SİSTEMİNDEKİ YERİ § 17. REKABET HUKUKUNUN KAYNAKLARI 335 I. GENEL OLARAK 335 II. REKABET HUKUKUNUN ASLÎ KAYNAKLARI. 336 III. REKABET HUKUKUNUN ŞEKLÎ KAYNAKLARI 339 A. Genel Olarak 339 B. Birincil Kaynaklar. 339 C. İkincil Kaynaklar 341 1. Yönetmelikler 341 2. Tebliğler 342 3. Yargı Karar ve İçtihatları 344 4. Kurul Kararları 344 5. Yönergeler ve Kılavuzlar 345 D. Yardımcı Kaynaklar (Yabancı İçtihatlar ve Bilimsel Görüşler). 347 § 18. REKABET HUKUKUNUN HUKUK SİSTEMİNDEKİ YERİ 349 I. HUKUK SİSTEMİ VE REKABET KURALLARININ NİTELİĞİ 349 A. Hukuk Sistemi Kavramı 349 B. Rekabeti Koruyan Kuralların Hukukî Niteliği 351 II. REKABET HUKUKUNUN KAMU HUKUKUNDAKİ YERİ 355 A. Genel Olarak 355 B. Anayasa Hukukuyla İlişkisi 356 C. İdare Hukukuyla İlişkisi. 359 D. Ceza Hukukuyla İlişkisi 361 E. Yargılama Hukukuyla İlişkisi 366 F. Milletlerarası Hukukla İlişkisi 368 III. REKABET HUKUKUNUN ÖZEL HUKUKTAKİ YERİ 372 A. Genel Olarak 372 B. Ticaret Hukukuyla İlişkisi 373 C. Medeni Hukukla İlişkisi 377 D. Borçlar Hukukuyla İlişkisi 379 E. Tüketicinin Korunması Hukukuyla İlişkisi 383 F. Fikrî Mülkiyet Hukukuyla İlişkisi. 386
SEKİZİNCİ BÖLÜM REKABET KANUNUNUN UYGULANMASI § 19. KANUNUN YER VE ZAMAN BAKIMINDAN UYGULANMASI 395 I. GENEL OLARAK 395 II. KANUNUN YER BAKIMINDAN UYGULANMASI 396 A. Genel Olarak 396 B. Milletlerarası Umumi (Kamu) Hukuku Yönüyle 397 1. Genel Prensipler 397 2. Kanunun Benimsediği Prensipler 398 a. Mülkîlik prensibi 398 b. Etki doktrini 400 C. Milletlerarası Özel Hukuk Yönüyle 404 III. KANUNUN ZAMAN BAKIMINDAN UYGULANMASI 407 A. Genel Olarak 407 B. Kanunun Yürürlüğe Girişi ve Uygulanmasına Başlama Süreci 408 C. Kanunda Sonradan Yapılan Değişikliklerin Uygulanması 409 § 20. KANUN UYGULAMASINDA ÖZELLİK ARZEDEN ALANLAR 417 I. GENEL OLARAK 417 II. AB HUKUKUNDAKİ İSTİSNALAR 418 A. Tarım Sektörü 418 B. Ulaştırma Sektörü 420 C. Savunma Sanayii Sektörü 421 D. Nükleer Enerji 421 E. Diğer Haller 422 III. TÜRK HUKUKUNDAKİ İSTİSNALAR 422 A. Genel Olarak 422 B. Devlet Destekleri (Yardımları) 423 C. Diğer Konu ve Faaliyetler 429 § 21. KANUNLAR ÇATIŞMASI: REKABET KANUNU’NUN DİĞER KANUNLARLA BİRLİKTE UYGULANMASI 437 I. NORMLAR ARASINDAKİ HİYERARŞİ VE ÇATIŞMA 437 II. KANUNLARDA AÇIK HÜKÜMLERİN BULUNMASI HALİ 438 III. EŞDEĞER KANUNLAR ARASINDAKİ ÇATIŞMA HALİ 439 IV. EŞDEĞER OLMAYAN (ÖZEL-GENEL) KANUNLARIN ÇATIŞMASI HALİ 440 V. ÖNCEKİ KANUN – SONRAKİ KANUN ÇATIŞMASI HALİ 443 VI. REKABET KANUNU - SEKTÖRE ÖZGÜ KANUN ÇATIŞMASI 445 KAYNAKLAR 451 KAVRAM DİZİNİ 471
