İdare Hukuku Bağlamında Haksız Fiyat ve Fahiş Fiyatla Mücadele Yöntemleri
Dr. Mustafa EKEN
İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ. 7
İÇİNDEKİLER 9
KISALTMALAR . 15
GİRİŞ . 17
BİRİNCİ BÖLÜM
HAKSIZ FİYAT KAVRAMI VE KAVRAMIN TARİHSEL GELİŞİMİ
FİYAT KAVRAMI. 23
Ürünlerin Fiyatlarının Belirlenmesi Açısından Ekonomi Modelleri 23
Fiyatın Oluşması 26
Fiyat Oluşumuyla İlgili Teoriler 29
Emek Değer Teorisi. 29
Fayda-Değer Teorisi 31
Teorilerin Karşılaştırılması 33
HAKSIZ FİYAT ARTIŞI 33
Haksız Fiyat - Fahiş Fiyat 34
Fahiş Fiyat Artışı 34
Haksız Fiyat. 37
Fahiş Fiyat Artışı ile Haksız Fiyatın Karşılaştırılması 40
III. HAKSIZ FİYATIN TARİHSEL SÜREÇTEKİ UYGULAMALARI. 41
Haksız Fiyat Kavramının Ortaya Çıkması: Antik Dönem 42
Roma Hukuku’nda Haksız Fiyat . 44
Skolastik Dönemde Haksız Fiyat 46
İslâm Hukuku’nda Haksız Fiyat 51
Genel Prensip: Serbest Ticaret . 51
Narh Uygulamaları 54
Emeviler ve Abbasiler Dönemi: Hisbe Teşkilatı 57
Osmanlı Devleti’nde Haksız Fiyat 58
Genel Prensip: Kontrollü ve Denetimli Ticaret . 59
Narh Uygulaması 60
Narh Uygulayan Teşkilat ve Narhın Kontrolü . 61
İdari Teşkilat Olarak Kaza Sistemi 62
Narhın Tespiti. 63
Hisbe Teşkilatı 65
10 İçindekiler
Narh Uygulanan Ürünler ve Uygulama Zamanları 66
Narh Uygulamalarının Sona Ermesi 68
Cumhuriyet Dönemi ve Milli Koruma Kanunu . 69
Fiyat Tespiti Yapılması. 71
Haksız Olarak Fiyatların Yükseltilmesi. 73
Uygulanan Yaptırımlar 74
HAKSIZ FİYAT ARTIŞIYLA İLİŞKİLİ BAZI KAVRAMLAR.75
Haksız Fiyat İle İlişkili Bazı Temel Ekonomi Kavramları 75
Haksız Fiyat Artışının Stokçuluk ile İlişkisi . 76
Haksız Fiyat Artışı ile Tekel (Tröst ve Kartel) İlişkisi 77
Haksız Fiyat Artışı ile Azami Ücret Tarifeleri Arasındaki İlişki 79
Haksız Fiyat Artışı ile Asgari Ücret Tarifeleri/Taban Fiyat
Uygulamaları Arasındaki İlişki . 82
Bazı Temel Kanunlarda Yer Alan Haksız Fiyatla İlişkili Kavramlar 84
Haksız Fiyatın Anayasal Hükümlerle İlişkisi . 84
Haksız Fiyat Artışı ile Türk Borçlar Kanunu Arasındaki İlişki 85
Haksız Fiyat Artışının Haksız Rekabet ile İlişkisi. 88
Haksız Fiyat ile Fiyatları Etkileme ve Mal ve Hizmet Satımından
Kaçınma Suçları Arasındaki İlişki . 91
Fiyatları Etkileme Suçu . 91
Mal veya Hizmet Satımından Kaçınma Suçu 93
İKİNCİ BÖLÜM
HAKSIZ FİYATLA İLGİLİ ULUSLARARASI VE ULUSAL DÜZENLEMELER
KARŞILAŞTIRMALI HUKUKTA HAKSIZ FİYAT.97
Amerikan Hukuku’nda Haksız Fiyat . 97
Amerika’daki Haksız Fiyat Düzenlemeleriyle İlgili Genel Bilgiler. 99
Amerika’da Fiyat Kontrolleriyle İlgili Tarihî Süreç 100
Amerikan Hukuku’ndaki Genel Yaklaşım 101
Eyaletlere Göre Haksız Fiyat Düzenlemelerinin İncelenmesi 106
Kaliforniya’daki Düzenlemeler . 106
Teksas’taki Düzenlemeler. 108
New York’taki Düzenlemeler 110
Illinois’deki Düzenlemeler 112
Iowa’daki Düzenlemeler. 115
Amerikan Hukuku’nda Fahiş Fiyat Artışları Hakkında Yaptırım
Uygulanması İçin Gereken Şartlar. 116
Avrupa Birliği Hukuku’nda Haksız Fiyat . 117
Avrupa Birliği Rekabet Hukuku’ndaki Düzenlemeler 117
İçindekiler 11
Avrupa Birliği Tüketici Hukuku’ndaki Düzenlemeler 123
98/6/EC sayılı Fiyat Belirtme Direktifinde Düzenlenen Hususlar. 123
2019/2161/EU sayılı Direktifle Getirilen Değişlikler 124
Avrupa Birliği ile Amerikan Hukuku’ndaki Hükümlerin
Karşılaştırılması. 126
Birleşik Krallık Hukuku’nda Haksız Fiyat 127
Birleşik Krallık’ta Haksız Fiyat Artışlarıyla İlgili İdari Otorite . 128
Covid- 19 Salgını Kapsamında Birleşik Krallık’ta Haksız Fiyat
Artışlarıyla İlgili Uygulamalar 129
İsviçre Fiyat Gözetimi Kanunu . 131
HAKSIZ FİYAT İLE İLGİLİ TEMEL DÜZENLEMELER 132
Perakende Ticaret Kanunu Kapsamında Haksız Fiyat 134
Perakende Ticaret Kanunu’nun Genel Yaklaşımı 135
Fahiş Fiyat Artışı Tanımında Kanunilik Problemi. 137
Olağanüstü Dönemler ve Acil Durumlar. 138
Fahiş Fiyat Artışı Yapabilecek Birim ve Kişiler. 143
Fahiş Fiyat Artışına Konu Olabilecek Mal ve Hizmetler 144
Fiyat Artışında Haklı Sebepler: Kurtuluş Beyyinesi . 147
Fiyat Artışının Aşırı Olması ve Adil Olmaması. 149
Rekabet Kanunu Kapsamında Haksız Fiyat 151
Rekabet Hukuku İle İlgili Temel Kavramlar . 152
Rekabeti Bozucu Anlaşma, Karar ve Uyumlu Davranışlar. 154
Rekabeti Bozan Anlaşma Türleri 156
(1) Yatay Anlaşmalar. 156
(2) Dikey Anlaşmalar 157
Rekabet Kanunu’nda Anlaşma Çeşitleri. 158
(1) Fiyatların ve Diğer Ticari Koşulların Tespiti . 159
(2) Pazar Paylaşmak ve Üretim Sınırlaması 160
(3) Pazara Yeni Girişlerin Engellenmesi ve Ayrımcılık. 161
(4) Ek Yükümlülük Koymak . 163
Rekabet Hukukunda Hâkim Durumun Kötüye Kullanılması . 163
Hâkim Durumun Unsurları. 164
Hâkim Durumun Tespiti. 165
Hâkim Durumun Rekabeti İhlâl Eden Kötüye Kullanma Halleri . 167
Rekabet Kurulu Kararları Çerçevesinde Aşırı Fiyat Artışı 167
Danıştay Kararları Çerçevesinde Aşırı Fiyat Artışı Uygulamaları. 170
Rekabet Kanunu ve Haksız Fiyat Artışı 173
Yaptırımların Karşılaştırılması. 177
Tüketici Kanunu Kapsamında Haksız Fiyat 179
12 İçindekiler
Türkiye’de Tüketici Hukuku ve Tüketici İşlemleri 180
Tüketici Kanunu’nun Haksız Fiyat Artışı İle İlişkisi. 182
Tüketici Kanunu Kapsamında Haksız Ticari Uygulamalar . 184
(1) Mesleki Özenin Gereklerine Uymama. 186
(2) Ekonomik Davranış Biçiminin Bozulması . 187
Aldatıcı ve Saldırgan Uygulamalar. 188
Tüketici Kanunu ve Haksız Fiyat Artışı. 192
Yaptırımların Karşılaştırılması . 193
ÜÇÜNCÜ BÖLÜM
HAKSIZ FİYAT DEĞERLENDİRME KURULU VE HAKSIZ FİYAT ARTIŞININ YAPTIRIMI
İDARENİN EKONOMİK KOLLUK FAALİYETİ .200
Düzenleyici ve Denetleyici Kurumların İşlevleri. 201
Türkiye’deki Düzenleyici ve Denetleyici Kurumlar. 203
HAKSIZ FİYAT DEĞERLENDİRME KURULU 204
Haksız Fiyat Değerlendirme Kurulu ve Toplantı Usulü. 206
Görev ve Yetkileri. 207
Düzenleme Yapma Yetkisi. 209
Tedbir Alma Yetkisi 210
İdari Para Cezası Uygulama Yetkisi 213
Fahiş Fiyat Artışlarıyla İlgili Olarak İnceleme Yapma Usulü 214
Şikâyet veya Başvuru Yapılması 215
İlgililerin Savunmasının Alınması. 215
Toplantı ve Karar Verme Usulü . 218
Kararların Uygulanması ve Açıklanması 219
Yaptırım Uygulanması 220
III. HAKSIZ FİYAT ARTIŞININ YAPTIRIMI222
Fahiş Fiyat Artışı Nedeniyle İdari Para Cezası Tesis Edilmesine İlişkin
İdari İşlemin Unsurları Bakımından İncelenmesi . 223
Yetki Unsuru 225
Şekil Unsuru 227
Sebep Unsuru 229
Konu Unsuru . 230
Amaç (Maksat) Unsuru . 232
Haksız Fiyata İlişkin Yaptırımın Kabahatler Kanunu Çerçevesinde
Değerlendirilmesi. 233
Suçlar ve Kabahatler Arasındaki Temel Farklılıklar . 236
İdari Para Cezalarına İlişkin Genel İlkeler 238
Kabahatlerde Kanunilik (Tipiklik) İlkesi. 238
İçindekiler 13
Kabahatlerde Şahsilik İlkesi 240
Tek Fiile Tek Ceza (Non Bis İn İdem) İlkesi . 244
Zaman Bakımından Uygulama 245
Kabahatin Unsurları 247
Kabahatin Maddi Unsuru. 247
(1) Tek Fiille Birden Fazla Kabahat İşlenmesi 248
(2) Aynı Kabahatin Birden Fazla İşlenmesi 250
(3) Kabahati Oluşturan Fiilin Ani veya Kesintisiz Olması. 251
Kabahatlerde Manevi Unsur 252
Hukuka Aykırılık Unsuru. 254
(1) Hukuka Uygunluk Nedenlerinin Bulunmaması . 254
(2) Kusurluluğu Ortadan Kaldıran Nedenlerin Bulunmaması . 255
(3) Soruşturma Zamanaşımının Dolmuş Olmaması 256
Yerine Getirme Zamanaşımı 258
Fahiş Fiyat Artışı Sebebiyle Uygulanacak İdari Para Cezaları. 258
Perakende Ticaret Kanunu’nun Hükümleri 259
İdari Para Cezası Tutarının Belirlenmesi . 260
Genel İlkeler. 261
Kabahatler Kanunu Uyarınca Dikkate Alınacak Ölçütler 264
(1) Kabahatin Haksızlık İçeriği. 265
(2) Failin Kusuru 265
(3) Failin Ekonomik Durumu. 266
(4) İdari Para Cezası Tutarının Belirlenmesinde Diğer Hususlar. 266
Perakende Ticaret Kanunu Kapsamındaki Ölçütler 268
(1) Elde Edilen Menfaatin veya Verilen Zararın Büyüklüğü 269
(2) İşlenen Kabahatin Tekrarı ve Sayısı. 272
İdari Para Cezasının Üst Sınırı . 275
İdari Para Cezalarına Karşı Başvuru Yolları . 280
HAKSIZ FİYAT ARTIŞLARIYLA MÜCADELEYLE İLGİLİ DEĞERLENDİRME VE
ÖNERİLER 283
Haksız Fiyat Değerlendime Kurulu’nun İdari Teşkilat İçindeki Konumu
ve Öneriler. 284
Etkin Denetim Sorunu ve Öneriler 287
İdari Tedbir Uygulanması Sorunu ve Öneriler . 290
İdari Para Cezasının Niteliği Sorunu ve Öneriler 291
TCK’da Suç İhdası Sorunu ve Öneriler . 293
KAYNAKLAR. 295
