Hava Savaşı ve Uluslararası İnsancıl Hukuk

İÇİNDEKİLER

SUNUŞ

ÖNSÖZ

İÇİNDEKİLER

KISALTMALAR

RÉSUMÉ xxix

ABSTRACT xxxv

ÖZET xli

GİRİŞ 1

BİRİNCİ BÖLÜM HAVA SAVAŞININ TEORİK VE NORMATİF ÇERÇEVESİNİN OLUŞTURULMASI

§1 HAVA SAVAŞININ BAŞLANGICI VE KIRILMA NOKTALARININ DEĞERLENDİRİLMESİ 7

I GEÇMİŞTEN GÜNÜMÜZE HAVA SAVAŞININ TEORİK ALTYAPISI 11

A YİRMİNCİ YÜZYILA HÂKİM TEORİLER VE MODERN HAVA KUVVETLERİNİN OLUŞUMU 15

B ÇÖL FIRTINASI VE ETKİ TEMELLİ HAREKÂTLARIN DEĞERLENDİRİLMESİ 19

C BALKANLAR VE NATO OPERASYONLARI 25

D YENİ TEKNOLOJİLER VE YİRMİ BİRİNCİ YÜZYILDA SAVAŞ 31

II HAVADA KUVVET KULLANIMI VE NORMATİF ÇERÇEVE ARAYIŞI 36

A BİRİNCİ DÜNYA SAVAŞI ÖNCESİNDE VE SAVAŞ DÖNEMİNDE YAŞANAN GELİŞMELER 40

1 Birinci Dünya Savaşı Öncesi Durum 41

2 İki Büyük Savaş Arası Dönemde Yaşanan Gelişmeler 51

xx

B İKİNCİ DÜNYA SAVAŞI VE TOPYEKÛN SAVAŞLARIN MİRASI 54

C YENİ HUKUKİ ÇERÇEVE OLUŞTURMA ÇABALARI 60

1 1944 tarihli Chicago Sivil Havacılık Konvansiyonu 63

2 Denizdeki Silahlı Çatışmalarda Uygulanabilir Uluslararası Hukuka İlişkin San Remo El Kitabı (1994) 67

3 HPCR Hava ve Füze Savaşı El Kitabı (2009) 69

4 ICRC Angajman Kuralları El Kitabı 70

5 Milletlerarası Hukukun Siber Savaşa Uygulanması Hakkında Tallinn El Kitabı 71

D SİLAHLARIN SINIRLANDIRILMASINA İLİŞKİN SÖZLEŞMELERİN ETKİSİ 76

§2 KLASİK UNSURLARIN EVRİMİ VE YENİDEN TANIMLANAN UNSURLAR 80

I HAVADA HÂKİMİYETİN TANIMI VE SINIRLARI 85

A HAVA SAHASINDA EGEMENLİK 88

1 Milletlerarası Hukuk Anlamında Egemenlik 92

2 Ulusal Hava Sahası 93

3 Uluslararası Hava Sahası 97

B MODERN ZAMANLAR VE SINANAN EGEMENLİK KAVRAMI 98

1 İç Savaş Hali ve Etkin Kontrolün Kaybı 101

2 Sınıraşan Terörizmin Etkilerinin Değerlendirilmesi 103

II KLASİK UNSURLARIN EVRİMİ: SAVAŞIN UNSURLARINI YENİDEN DÜŞÜNMEK 106

A ‘YENİ SAVAŞLAR’ VE KUVVET KULLANMA HUKUKUNU YENİDEN DÜŞÜNMEK 108

1 Değişen ve Yenilenen Anlamıyla Savaş ve Çatışmaları Nitelendirme Sorunu 109

a Yeni Aktörler-Yeni Kurallar 110

b Yeni Teknoloji ve Kuvvet Kullanma Hukukunda Değişim 112

2 Meşru Müdafaa Kavramını Yeniden Düşünmek 114

B SAVAŞ UÇAKLARININ MİLLETLERARASI HUKUKTA STATÜSÜ 116

1 Tanım Sorunu 117

2 Chicago Konvansiyonu ve Sivil Uçakların Savaş Sırasındaki Durumu 118

xxi

İKİNCİ BÖLÜM HAVA HAREKÂTLARININ HUKUKİ BOYUTLARI

§1 ULUSLARARASI HUKUK UYARINCA HAVA SAVAŞININ YÜRÜTÜLMESİ 121

I HAVA SAVAŞINA İLİŞKİN İNSANCIL HUKUK İLKELERİ 124

A ASKERİ HEDEFE SALDIRMA YÜKÜMLÜLÜĞÜ 127

1 Askeri Hedef Tanımı 128

2 Askeri Hedefe Saldırma Yükümlülüğüne Ek Unsurlar 131

a Askeri Hedefin Doğrulanması Yükümlülüğü 131

b Sivil Halka Verilecek Zararları En Aza İndirme Yükümlülüğü 133

c Zararın Aşırı Olması Durumunda Saldırıdan Vazgeçme Yükümlülüğü 135

d Kuvvetlerin Saldırının Risklerine Karşı Korunması ve Askeri Fayda Dengesinin Kurulması 138

B İNSANCILLIK İLKESİ 139

C ASKERİ GEREKLİLİK İLKESİ 142

D ORANTILILIK İLKESİ 145

E AYRIM GÖZETMEYEN SALDIRI YASAĞI 148

II SİVİL HEDEFLERİN DURUMU 156

A SİVİLLERİN SALDIRININ ETKİLERİNDEN KORUNMASI İÇİN ALINABİLECEK ÖNLEMLER 156

B SİVİL NÜFUSUN KALKAN OLARAK KULLANILMASI YASAĞI 158

C SAVAŞAN TARAFLAR ARASINDA PAYLAŞILAN SORUMLULUK 161

§2 UÇUŞA YASAK BÖLGELERİN HUKUKİ REJİMİ 164

I MİLLETLERARASI HUKUK UYARINCA HAVA SAHASININ KULLANIMINA GETİRİLEN SINIRLAMALAR 169

A UÇUŞA YASAK BÖLGELERİN OLUŞTURULMASI 172

B UÇUŞA YASAK BÖLGE REJİMİNİN UYGULANMASI 175

C BİRLEŞMİŞ MİLLETLER GÜVENLİK KONSEYİ UYGULAMALARINDA UÇUŞA YASAK BÖLGELER 178

1 Irak (1991-2003) 179

2 Bosna-Hersek (1992-1995) 184

3 Libya (19 Mart 2011- 27 Ekim 2011) 190

4 Suriye 193

xxii

§3 TARAFSIZLIK HUKUKU 205

I TARAFSIZLIK KAVRAMI 205

II TARAFSIZ HAVA ARAÇLARININ SINIFLANDIRILMASI VE İŞARETLERİ 208

III TARAFIZ HAVA SAHASINA İLİŞKİN KURALLAR 212

A Tarafsız Hava Sahasının Hukuki Rejimi 212

1 Genel Hukuki Rejim 213

2 Tarafsız Hava Sahasının İhlali 214

3 Tarafsız Hava Araçlarının Hedef Alınması 219

B TARAFSIZ HAVA SAHASI DIŞINDAKİ TARAFSIZ DEVLET HAVA ARAÇLARININ DURUMUNA İLİŞKİN KURALLAR 222

1 Tarafsız Hava Araçlarının Hava Sahası İhlalleri 225

2 Çatışma Taraflarının Tarafsız Devletlerin Münhasır Ekonomik Bölgesine ve Kıta Sahanlığına İlişkin Eylemleri 228

ÜÇÜNCÜ BÖLÜM HAVA SAVAŞI BAĞLAMINDA YENİ TEKNOLOJİLERİN KULLANIMI VE SİLAHLI ÇATIŞMALAR HUKUKUNDA YAŞANAN GÜNCEL TARTIŞMALAR §1 TEKNOLOJİK GELİŞMELERİN HAVA SAVAŞ HUKUKU ÜZERİNDEKİ ETKİLERİNİN DEĞERLENDİRİLMESİ 235

I OTONOM SİLAH TEKNOLOJİLERİ VE İNSANSIZLAŞAN SAVAŞ 248

A OTONOMİ KAVRAMI VE AKILLI MAKİNALAR 253

B İNSANSIZ HAVA ARACI TEKNOLOJİSİ VE KULLANIM ALANLARI 255

1 İHA-SİHA’ların Silahlı Kuvvetlerce Kullanımı 258

2 İHA-SİHA Sistemlerinin Devlet Dışı Aktörlerce Kullanımı 262

3 Hukuki Sınırların Belirlenmesinde Karşılaşılan Güçlükler 264

a Ayrım Gözetme İlkesi 267

b Orantılılık 269

c Askerlik Gereklilik Açısından Otonom Sistemler 270

d Komutanın Sorumlulukları 271

xxiii

II SAVAŞ HUKUKUNUN OTONOM SİLAH SİSTEMLERİ BAKIMINDAN UYGULANMASI 273

A SAVAŞ HUKUKUNCA YASAKLANAN OTONOM SİSTEMLER: İLGİLİ DÜZENLEMELER VE SORUNLARIN TESPİTİ 276

B AYRIM GÖZETME VE ORANTILILIK İLKELERİNİN OTONOM SİSTEMLER BAKIMINDAN UYGULANMASI 279

C ÖNLENEMEZ KULLANIM SORUNU: ÇİFT KULLANIMA KONU TESİSLERE SALDIRI SORUNU 280

D OTONOM SİBER SİLAHLARIN KULLANIMINDA MEŞRUİYET SINIRININ KORUNMASI 281

§2 SORUMLULUK 284

I HAVA SAVAŞINA İLİŞKİN SUÇLAR 291

A ROMA STATÜSÜ VE ULUSLARARASI CEZA MAHKEMESİ’NİN YETKİSİ 295

B SAVAŞ SUÇLARI 297

II OTONOM SİSTEMLERİN KULLANIMINDAN DOĞAN SORUMLULUK 306

A ULUSLARARASI CEZA HUKUKU BAĞLAMINDA OTONOM SİSTEMLERİN KULLANIMINA BAĞLI BİREYSEL CEZA SORUMLULUĞU 307

1 Üreticiler, Tasarımcılar, Mühendisler ve Programcıların Sorumluluğu 309

2 Askeri personelin sorumluluğu 311

3 Komuta sorumluluğu 312

B OTONOM SİSTEMLERİN KULLANIMINDA DEVLETİN SORUMLULUĞU 319

SONUÇ 327

KAYNAKÇA 331

EK 1 369