POLİSLER İÇİN ANAYASA HUKUKU Nevzat SÖZMEZ - Anayasanın Tanımı ve Türleri - Devlet Tanımı ve Biçimleri - Erkler Arasındaki İlişkiler ve Hükümet Sistemleri - Demokrasi - Siyasal Partiler ve Seçimler - Türk Tarihinde Anayasacılık Hareketleri - 1982 Anayasası ve Özellikleri - 1982 Anayasası'nın Temel İlkeleri ve Cumhuriyeti'in Temel Nitelikleri - Temel Haklar ve Hürriyetler - Cumhuriyetin Temel Organları: Yasama - Cumhuriyetin Temel Organları: Yürütme - Cumhuriyetin Temel Organları: Yargı İÇİNDEKİLER Önsöz 7 BİRİNCİ BÖLÜM ANAYASANIN TANIMI VE TÜRLERİ 1. ANAYASA KAVRAMI 15 1.1. Maddi Anlamda Anayasa 17 1.2. Biçimsel (Şeklî) Anlamda Anayasa 17 2. NORMLAR HİYERARŞİSİ VE ANAYASA 18 2.1. Anayasa 20 2.2. Usulüne Göre Yürürlüğe Konulmuş Milletlerarası Antlaşmalar 20 2.3. Kanunlar 21 2.4. Kanun Hükmünde Kararnameler 21 2.5. Tüzükler 21 2.6. Yönetmelikler 21 2.7. Adsız Düzenleyici İşlemler (Genel Tebliğler, Tebliğler, Genelgeler vb.) 22 3. ANAYASANIN TÜRLERİ 22 3.1. Kapsam Bakımından Anayasalar (Yazılı Anayasa–Yazısız Anayasa Ayrımı) 22 3.2. Şekil Bakımından Anayasalar (Yumuşak Anayasa-Katı Anayasa Ayrımı) 24 3.2.1. Yazılı ve Geleneksel Anayasalar 26 3.2.2. Yumuşak ve Katı Anayasalar 26 4. ANAYASANIN AMACI VE ÖNEMİ 26 4.1. Anayasanın Devlet Açısından Önemi 28 4.2. Anayasanın Hak ve Hürriyetler Açısından Önemi 29 5. ANAYASA HUKUKU VE KONUSU 30 6. ANAYASA TARİHİ 32 İKİNCİ BÖLÜM DEVLET TANIMI VE BİÇİMLERİ 1. DEVLET KAVRAMI 35 2. DEVLETİN VARLIK KOŞULLARI (DEVLETİN UNSURLARI) 36 2.1. Toplum-Millet-Halk (Beşeri Unsur) 37 2.2. Ülke-Vatan-Toprak (Toprak Unsuru) 38 2.3. Egemenlik-Bağımsızlık 38 3. DEVLET, SOSYAL SÖZLEŞME TEORİSİ VE ANAYASACILIK 40 4. DEVLET BİÇİMLERİ 43 4.1. Egemenliğin Kaynağına Göre (Yönetim Biçimlerine Göre) Devletler 43 4.2. Yapılarına Göre Devletler 48 4.2.1.Tekli (Tek Yapılı) Devletler (Üniter Devlet) 48 4.2.2. Karma Devletler 50 4.2.2.1. Konfederasyon 50 4.2.2.2. Federal Devlet (Federasyon) 51 ÜÇÜNCÜ BÖLÜM ERKLER ARASINDAKİ İLİŞKİLER VE HÜKÜMET SİSTEMLERİ 1. KUVVETLER BİRLİĞİ SİSTEMLERİ 55 1.1. Kuvvetlerin Yürütme Organında Birleşmesi 56 1.2. Kuvvetlerin Yasama Organında Birleşmesi: Meclis Hükümeti Sistemi 57 2. KUVVETLER AYRILIĞI SİSTEMLERİ 59 2.1. Parlamenter Sistem 63 2.2. Başkanlık Sistemi 66 2.3. Yarı Başkanlık Sistemi 68 DÖRDÜNCÜ BÖLÜM DEMOKRASİ 1. DEMOKRASİ KAVRAMI 71 2. DEMOKRASİNİN TEMEL İLKELERİ VE ÖZELLİKLERİ 75 2.1. Seçim ve Temsil İlkesi 77 2.2. Demokratik Seçim İlkeleri (Genel, Serbest, Eşit, Gizli Oy, Açık Sayım İlkeleri) 77 2.3. Siyasal çoğulculuk ve çoğunluğun yönetim hakkı 78 2.4. Çoğunluğun Sınırlanması, Azınlığın Korunması ve Muhalefet Etme Özgürlüğü 79 2.5. Temel Hak ve Özgürlüklerin Korunması ve Teminat Altına Alınması 79 2.6. Yasa Önünde Eşitlik 80 3. EGEMENLİĞİN KULLANILMASINA GÖRE DEMOKRASİ TÜRLERİ 82 3.1. Doğrudan Demokrasi 82 3.2. Temsili Demokrasi 83 3.3. Yarı Doğrudan Demokrasi 85 3.3.1. Referandum (Halk Oylaması) 85 3.3.2. Halk Vetosu 87 3.3.3. Halk Girişimi (Teşebbüsü) 87 BEŞİNCİ BÖLÜM SİYASAL PARTİLER VE SEÇİMLER 1. SİYASİ PARTİ KAVRAMI 89 1.1. Siyasi Parti Sistemleri 91 1.1.1. Tek Parti Sistemi 91 1.1.2. Çift Partili Sistem 92 1.1.3. Çok Partili Sistem 92 1.2. Siyasi Partilerin Unsurları ve İşlevleri 92 2. SEÇİMLER VE İLKELERİ 95 2.1. Seçim Kavramı 95 2.2. Seçimlerin İlkeleri 97 2.2.1. Genel Oy İlkesi 98 2.2.2. Serbest Oy veya Seçimlerin Serbestliği İlkesi 99 2.2.3. Eşit Oy İlkesi 99 2.2.4. Gizli Oy veya Oyların Gizliliği İlkesi 99 2.2.5. Açık Sayım ve Döküm İlkesi 99 2.2.6. Seçimlerin Yargı Organlarının Yönetim ve Denetiminde Yapılması 100 ALTINCI BÖLÜM TÜRK TARİHİNDE ANAYASACILIK HAREKETLERİ 1. OSMANLI DÖNEMİ ANAYASACILIK HAREKETLERİ 101 1.1. Sened-i İttifak (1808) 101 1.2. Tanzimat Fermanı–Gülhane Hattı Hümayunu (1839) 102 1.3. Islahat Fermanı (1856) 104 1.4. Kanun-u Esasî (Birinci Meşrutiyet-1876) 105 1.5. İkinci Meşrutiyet (1909 ) 107 2. CUMHURİYET DÖNEMİ ANAYASACILIK HAREKETLERİ 110 2.1. 1921 Anayasası (Teşkilat-ı Esasiye Kanunu) 110 2.2. 1924 Anayasası (Teşkilat-ı Esasiye Kanunu) 114 2.3. 1961 Anayasası 117 YEDİNCİ BÖLÜM 1982 ANAYASASI VE ÖZELLİKLERİ 1. 1982 ANAYASASI’NIN HAZIRLANIŞI 121 2. 1961 VE 1982 ANAYASALARININ YAPIM VE KABULÜNÜN KARŞILAŞTIRILMASI 123 3. 1982 ANAYASASI’NIN TEMEL ÖZELLİKLERİ 125 SEKİZİNCİ BÖLÜM 1982 ANAYASASI’NIN TEMEL İLKELERİ VE CUMHURİYET’İN TEMEL NİTELİKLERİ 1. DEVLETİN ŞEKLİ 129 2. DEVLETİN (CUMHURİYETİN) NİTELİKLERİ 130 2.1. Atatürk Milliyetçiliğine Bağlılık 132 2.2. İnsan Haklarına Saygılı Devlet 133 2.3. Demokratik Devlet 136 2.4. Laik Devlet 138 2.5. Sosyal Devlet 140 2.6. Hukuk Devleti 143 3. EGEMENLİK HAKKI 145 3.1. Egemenliğin Tanımı 146 3.2. Egemenliğin Kullanılması 147 DOKUZUNCU BÖLÜM TEMEL HAKLAR VE HÜRRİYETLER 1. TEMEL HAKLAR VE ÖDEVLERLE İLGİLİ GENEL HÜKÜMLER 150 1.1. Temel Hak ve Hürriyetlerin Niteliği 151 1.2. Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlanması 154 1.3. Temel Hak ve Hürriyetlerin Kötüye Kullanılamaması 156 1.4. Temel Hak ve Hürriyetlerin Kullanılmasının Durdurulması 157 2. TEMEL HAK VE HÜRRİYETLERİN KORUNMASI 160 3. KİŞİNİN HAKLARI VE ÖDEVLERİ (KORUYUCU HAKLAR) 161 4. SOSYAL VE EKONOMİK HAKLAR VE ÖDEVLER (İSTEME HAKLARI) 161 5. SİYASİ HAKLAR VE ÖDEVLER (KATILMA HAKLARI) 163 ONUNCU BÖLÜM CUMHURİYETİN TEMEL ORGANLARI: YASAMA 1. YASAMA YETKİSİ 165 2. TBMM'NİN KURULUŞU VE TBMM ÜYELERİ (MİLLETVEKİLLİĞİ) 166 3. TBMM'NİN GÖREV VE YETKİLERİ 167 4. TBMM'NİN ÇALIŞMA DÜZENİ 168 5. TBMM'NİN BİLGİ ALMA VE DENETİM YOLLARI 170 ONBİRİNCİ BÖLÜM CUMHURİYETİN TEMEL ORGANLARI: YÜRÜTME 1. YÜRÜTMENİN GENEL YAPISI 175 2. CUMHURBAŞKANI 176 3. BAŞBAKAN VE BAKANLAR KURULU 180 ONİKİNCİ BÖLÜM CUMHURİYETİN TEMEL ORGANLARI: YARGI 1. YARGI YETKİSİ 187 2. MAHKEMELERİN BAĞIMSIZLIĞI 187 3. HAKİMLİK VE SAVCILIK TEMİNATI 188 4. MAHKEMELERİN KURULUŞU 190 5. HAKİM VE SAVCILARIN DENETİMİ 191 6. ASKERİ YARGI 191 7. YÜKSEK MAHKEMELER 192 7.1. Anayasa Mahkemesi 192 7.1.1. Kuruluşu 192 7.1.2. Üyelerin Görev Süresi ve Üyeliğin Sona Ermesi 193 7.1.3. Görev ve Yetkileri 194 7.1.4. Çalışma ve Yargılama Usulü 195 7.2. Yargıtay 197 7.3. Danıştay 197 7.4. Askeri Yargıtay 198 7.5. Askeri Yüksek İdare Mahkemesi 198 7.6. Uyuşmazlık Mahkemesi 199 8. HAKİMLER VE SAVCILAR YÜKSEK KURULU 199 9. SAYIŞTAY 202 Kaynakça 203
