Yabancılar Hukukuna İlişkin Temel Konular

YABANCILAR HUKUKUNA İLİŞKİN TEMEL KONULAR



Prof. Dr. Nuray Ekşi



- Yabancı Kavramı

- Yabancıların Türkiye'ye Giriş, İkamet ve Seyahatleri

- Yabancıların Türkiye'den Sınırdışı Edilmesi

- Mülteciler, Sığınmacılar ve Göçmenler

- Yabancıların Türkiye'de Çalışma Hakları

- Yabancıların Türkiye'de Taşınmaz Mal Edinmeleri

- Türkiye'de Yabancı Sermaye Yatırımları

İÇİNDEKİLER
ÖNSÖZ .III
KISALTMALAR.XVII
GİRİŞ .1
I. Yabancılar Hukukunun Konusu .1
II. Yabancı Kavramının Kapsamı 1
A. Genel Olarak Yabancı Kavramı.1
B. Uluslararası Koruma Sağlanan Yabancılar5
1. Vatansızlar (Heimatlos)5
2. Mülteciler (Refugees) .6
3. Sığınmacılar (Asylum Seekers)11
4. Göçmenler/Muhacirler .12
C. Uluslararası Koruma İhtiyacı Olmakla Beraber Henüz Bir
Antlaşmayla Koruma Sağlanmamış Olan Yabancılar .14
1. İklim Mültecileri (Climate Refugees) 14
2. Ülkesinde Yerinden Edilmiş Kişiler
(Internally Displaced Persons).17
III. Yabancılara İlişkin Mevzuat ve Antlaşmalar.19
A. Genel Olarak 19
B. İltica ve Göç Alanındaki Avrupa Birliği Müktesebatının
Üstlenilmesine İlişkin Türkiye Ulusal Eylem Plânı ve Bu Plân
Çerçevesinde Türk Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun
Hazırlık Çalışmaları 19
Birinci Bölüm
YABANCILARIN TÜRKİYE’YE GİRİŞİ,
TÜRKİYE’DE İKAMET VE SEYAHATLERİ
I. Yabancıların Türkiye’ye Girişi, Türkiye’de İkamet ve Seyahatleri ile
İlgili Temel Mevzuat23
A. Anayasa’nın 16. Maddesi .23
B. Avrupa İkamet Konvansiyonu 23
C. Avrupa Konseyi Üyesi Devletler Arasında Kişilerin
Seyahatleri ile İlgili Avrupa Konvansiyonu. 24
D. Pasaport Kanunu 24
X
E. Yabancıların Türkiye’de İkamet ve Seyahatleri Hakkında Kanun .24
F. İskân Kanunu . 25
II. Yabancıların Türkiye’ye Girişine, Türkiye’de İkamet
ve Seyahat Etmelerine İlişkin Esaslar 25
A. Yabancıların Türkiye’ye Girişi ve Çıkışı . 25
1. Yolcu Giriş-Çıkış Kapılarından Girilmesi 25
2. Pasaport veya Pasaport Yerine Geçen Belgelerin İbrazı.25
3. Vize Alınması 32
4. Türkiye’ye Girişi Yasaklanan Yabancılar 33
B. Yabancıların Türkiye’de İkamet ve Seyahatleri .35
1. İkamet Tezkeresinin Düzenlenmesi .37
2. İkamet Tezkerelerinin Yenilenmesi37
3. İkamet Tezkeresinin Kaybı 38
4. Geçici Olarak Türkiye’den Ayrılanların İkamet Tezkereleri . 38
5. Medenî Hallerinde Değişiklik Olan Yabancılar . 39
6. Türkiye İçinde İkamet Değişimi39
7. Yabancıların Hüviyetlerini İspat Mecburiyeti39
8. İkamet Tezkeresi Talebinin Reddi39
9. İkamet Tezkeresinin İptali40
C. Türkiye’de Oturan Yabancıların Nüfus Kayıtlarının Tutulması 41
D. Türkiye’de Vefat Eden Yabancılara İlişkin İşlemler ve
Cenaze Nakilleri.42
E. Yabancıların Türkiye’den Çıkışı. 44
İkinci Bölüm
YABANCILARIN TÜRKİYE’DEN
SINIRDIŞI EDİLMESİ
I. “Sınırdışı” Kavramı ve Türleri .47
II. Yabancıların Türkiye’den Sınırdışı Edilmelerine İlişkin Mevzuat.50
A. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi ve Ek Protokolleri 50
1. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin Sınırdışına
Uygulanan Hükümleri50
2. Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesine Ek Protokollerde Sınırdışı55
B. Anayasa’nın 16. Maddesi ile 23. Maddesinin VI. Fıkrası. 55
C. 5237 Sayılı Türk Ceza Kanunu’nun 59. Maddesi56
D. Avrupa İkamet Konvansiyonu’nun 3. Maddesi 57
E. Medeni ve Siyasi Haklara İlişkin Uluslararası Sözleşme’nin
13. Maddesi 58
XI
F. Avrupa Sosyal Şartı’nın 19/8. Maddesi.58
G. Mültecilerin Hukukî Durumuna Dair 1951 Cenevre Konvansiyonu 58
H. Yabancıların Türkiye’de İkamet ve Seyahatleri Hakkında
Kanun’un 19-27. Maddeleri 59
I. Türk Vatandaşlığı Kanunu’nun 33. Maddesi59
J. Pasaport Kanunu’nun 20. ve 34. Maddeleri.60
K. Türkiye’ye İltica Eden veya Başka Bir Ülkeye İltica Etmek
Üzere Türkiye’den İkamet İzni Talep Eden Münferit
Yabancılar ile Topluca Sığınma Amacıyla Sınırlarımıza Gelen
Yabancılara ve Olabilecek Nüfus Hareketlerine Uygulanacak
Usul ve Esaslar Hakkında Yönetmelik. 61
III. Sınırdışı Edilme Sebepleri. 61
A. Mevzuatta Öngörülen Sebepler . 61
B. Danıştay Kararlarında Sınırdışı Edilme Sebepleri 62
IV. Sınırdışı Kararını Almaya Yetkili Makamlar .64
V. Sınırdışı Kararının Uygulanması65
VI. Sınırdışı Edilmenin Sonuçları 66
VII. Sınırdışı Kararına Karşı Yargı Yolu 66
Üçüncü Bölüm
ULUSLARARASI KORUMA:
MÜLTECİLER VE SIĞINMACILAR
I. Mültecilerle Sığınmacılara İlişkin Mevzuat ve Antlaşmalar .67
A. Mülteci ve Sığınmacılara İlişkin Mevzuat Hakkında Genel Bilgi 67
B. Mültecilerin Hukukî Durumuna Dair 1951 Cenevre Konvansiyonu . 68
C. Mültecilerin Hukukî Durumuna Dair 1967 New York Protokolü .70
D. Türkiye’ye İltica Eden veya Başka Bir Ülkeye İltica
Etmek Üzere Türkiye’den İkamet İzni Talep Eden
Münferit Yabancılar İle Topluca Sığınma Amacıyla
Sınırlarımıza Gelen Yabancılara ve Olabilecek Nüfus
Hareketlerine Uygulanacak Usul ve Esaslar Hakkında
Yönetmelik 71
E. Mülteci Misafirhaneleri Yönetmeliği. 71
II. Mülteci ve Sığınmacı Başvurularına İlişkin Esaslar.72
A. Mülteci ve Sığınmacıların Yasal Yollardan veya Yasadışı
Yollardan Türkiye’ye Girişi.72
B. Başvuru Makamı . 72
C. Başvuru Süresi73
D. Mülteci/Sığınmacı Başvurusunun Değerlendirilmesi 76
XII
E. Kurumlar ve Makamlar Arasında İşbirliği 77
F. Mülteci/Sığınmacı Statüsünün Verilmesi 77
G. Mülteci/Sığınmacı Başvurusunun Reddi .77
H. Mülteci Misafirhaneleri 78
I. “Non-refoulement” Prensibi Uyarınca Mültecilerin ve
Sığınmacıların Sınırdan Geri Çevrilememesi ve Sınırdışı
Edilememesi 79
III. Mültecilere ve Sığınmacılara İlişkin Mahkeme Kararları. 84
IV. Avrupa Birliği Mevzuatına Uyum Sürecinde Başlatılan
Yasal Çalışmalar.85
A. Avrupa Birliği Mevzuatına Uyum Kapsamında Türkiye’nin
1951 Cenevre Konvansiyonuna Koyduğu Coğrafî Kısıtlamanın
Kaldırılması 85
B. Yabancılar ve Uluslararası Koruma Kanunu’nun Hazırlanması 88
C. İçişleri Bakanlığı Emniyet Genel Müdürlüğü’nün 22.6.2006
Tarihli Uygulama Talimatı 89
D. İçişleri Bakanlığı’nın Mülteci ve Sığınmacıların İkamet Harçlarına
İlişkin 19.3.2010 Tarihli ve 2010/19 Nolu Genelgesi90
Dördüncü Bölüm
YABANCILARIN TÜRKİYE’DE
ÇALIŞMA HAKLARI
I. Yabancıların Türkiye’de Çalışma Haklarına İlişkin
Mevzuat Hakkında Genel Bilgi.93
II. Yabancıların Türkiye’de Çalışma İzinleri 94
A. Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanundan
Önceki Durum.94
B. Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanun ile Başlayan Dönem. 95
1. Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanunun Kapsamı 95
2. Yabancıların Çalışma İzinleri Hakkında Kanunun Kapsamı
Dışında Kalan Haller . 95
3. Çalışma İzni Başvuruları97
a. Çalışma İzni Başvurusunun Yurtdışından Yapılması.97
b. Çalışma İzni Başvurusunun Yurtiçinden Yapılması.97
4. Çalışma İznini Vermeye Yetkili Makamlar ve Çalışma İzni Harcı.98
5. Çalışma İzninin Türleri 98
a. Süreli Çalışma İzni99
b. Süresiz Çalışma İzni99
c. Bağımsız Çalışma İzni99
XIII
d. İstisnai Çalışma İzni 99
6. Ülke İçinden İstihdam Yerine Yabancı İstihdamını Haklı
Kılacak Gerekçelerin Dikkate Alınmayacağı Haller .102
7. Kanunî Çalışma Süresine Dahil Edilecek Süreler ile
İkamette Kesinti Sayılan Süreler . 102
8. Çalışma İzinlerinin Verilmesi ve Süresinin Uzatılması 102
9. Çalışma İzninden Muafiyet 104
10.Çalışma İzni Talebinin Reddi.106
11.Çalışma İzninin İptali ve Geçerliliğini Yitirmesi106
12.Çalışma İzin Taleplerine İlişkin Bildirimler ve Yargı Yolu 106
13.Cezaî Hükümler .107
III. Yabancılara Yasaklanan Meslek ve Sanatlar .107
A. İş Hukuku Alanında Yasaklanan Meslek ve Sanatlar .108
B. Kamu, Özel Kuruluş veya İşyerleri ile Meslek ve
Hizmetler Alanında Getirilen Yasal Sınırlamalar.109
1. Eğitim Alanı .109
2. Sağlık Alanı.111
3. Basın Yayın Alanı .114
4. Adalet Alanı 114
5. Küçük Sanat ve Hizmetler Alanı . 114
6. Denizcilik Alanı115
7. Devlet Memurluğu 115
8. Diğer Alanlar.116
IV. Yatırım Faaliyetlerinde Çalıştırılacak Yabancılar118
V. Türk Vatandaşları ile Aynı veya Benzer Muameleye
Tabi Tutulan Yabancılar . 119
A. Türk Soylu Yabancıların Türkiye’de Meslek ve
Sanatlarını Serbestçe Yapabilmelerine Kamu Özel
Kuruluş veya İşyerlerinde Çalıştırılabilmelerine
İlişkin Kanun .119
B. Mavi Kart Sahipleri: Doğumla Türk Vatandaşı Olan ve
Çıkma İzni ile Türk Vatandaşlığından Ayrılanlar121
C. KKTC Vatandaşları.122
VI. Sosyal Güvenlik Alanında Yasaklanan Meslek ve Sanatlar .122
VII. Yabancıların Meslek Birlikleri Kurması veya Bunlara Üye Olması . 128
XIV
Beşinci Bölüm
YABANCILARIN TÜRKİYE’DE
TAŞINMAZ İKTİSABI
I. Yabancıların Türkiye’de Taşınmaz İktisabının Tarihçesi.129
A. Osmanlı İmparatorluğu Döneminde Yabancıların
Taşınmaz İktisabı.129
B. 1923 Lozan Barış Antlaşması ve Eklerine Göre Yabancıların
Taşınmaz İktisabı.131
C. 1924-2012 Yılları Arasında Yabancıların Taşınmaz İktisabı.133
II. Yabancı Gerçek Kişilerin Türkiye’de Taşınmaz Mülkiyeti
ve Sınırlı Aynî Hak Edinmesine İlişkin Şartlar 137
A. Tapu Kanunu’nun 35. Maddesinde Yer Alan Şartlar .137
B. Tapu Kanunu’nun 35. Maddesinde Sözü Edilen Sınırlayıcı
Hükümlerin Yer Aldığı Diğer Kanunlar138
1. Askerî Yasak Bölgeler ve Güvenlik Bölgeleri Kanunu 138
2. Özel Öğretim Kurumları Kanunu138
3. Mukabele-i Bilmisil Uygulanan Devletlerin
Vatandaşları İçin Getirilen Sınırlamalar.141
III. Yabancıların Miras Yoluyla Taşınmaz Mal İktisabı .142
IV. Yabancı Tüzel Kişilerin Taşınmaz İktisapları.144
A. Yabancı Ülkelerde Kurulan Tüzel Kişi Şirketlerin Türkiye’de
Taşınmaz Mülkiyeti ve Sınırlı Aynî Hak İktisabı144
B. Yabancı Derneklerin Taşınmaz ve Sınırlı Aynî Hak İktisabı .145
C. Yabancı Vakıfların Taşınmaz Mal ve Sınırlı Aynî Hak İktisabı .145
V. Yabancı Sermaye ile Türkiye’de Kurulan Şirketlerin Taşınmaz İktisabı146
VI. Taşınmaz Mal Edinmede Türk Vatandaşlarıyla Eşit Muamele
Gören Yabancılar ile Durumları Özellik Gösteren Yabancılar151
A. Taşınmaz Mal Edinmede Türk Vatandaşlarıyla Eşit
Muamele Gören Yabancılar.151
1. Türk Vatandaşlığını Doğumla Kazanan ve Çıkma İzni ile Türk
Vatandaşlığından Ayrılanlar (Mavi Kart Sahipleri) 151
2. KKTC Vatandaşları.152
B. Durumları Özellik Gösteren Yabancılar .153
1. Mülteciler ve Muhacirler153
2. Vatansızlar.154
3. Osmanlı Hanedanları .155
XV
VI. Türkiye’deki Taşınmaz Mallar Üzerinde Yabancı Devletlere
Tanınan Haklar 157
A. Taşınmazların Yabancı Devletlere Kiralanması ve Taşınmazlar
Üzerinde Yabancı Devletler İçin İrtifak Hakkı Tesisi.157
B. Türkiye Cumhuriyeti ile Kazakistan Cumhuriyeti Arasında
Antalya İlinin Kemer İlçesindeki Taşınmazın Kazakistan
Cumhuriyetine Kullandırılmasına İlişkin Protokol.159
C. Türkiye’deki Yabancı Askerî Üsler 160
D. Yabancı Devletler Tarafından Türkiye’de Kurulan Kültür Merkezleri162
VII. Türkiye’deki Taşınmaz Mallar Üzerinde Diplomatik Temsilciliklere ve
Konsolosluklara Tanınan Haklar 163
A. Genel Olarak 163
B. Çok Taraflı Antlaşmalara Göre Diplomatik Temsilciliklerin ve
Konsoloslukların Taşınmaz İktisabı .164
1. Diplomatik İlişkiler Hakkında Viyana Konvansiyonu164
2. Konsolosluk İlişkileri Hakkında Viyana Konvansiyonu.165
C. Türkiye’de Yabancı Temsilciliklerin ve Konsoloslukların
Taşınmaz Mal Edinimi .166
1. Ecnebi Devletlere Ankara’da Sefarethane ve Konsoloshane İnşa
Etmek Üzere Meccanen Arsa Tahsisi Hakkında Kanun.166
2. Boğaziçi Kanunu 166
3. Hazineye Ait Taşınmaz Malların Değerlendirilmesi ve
Katma Değer Vergisi Kanununda Değişiklik Yapılması
Hakkında Kanun.167
4. Türkiye’nin Onayladığı Çok Taraflı Antlaşmalara Göre
Diplomatik Temsilciliklerin ve Konsoloslukların
Taşınmaz İktisabı167
5. Türkiye’nin Onayladığı İki Taraflı Konsolosluk Antlaşmalarına
Göre Konsoloslukların Taşınmaz İktisabı.167
6. Diplomatik Temsilcilik Binalarının İnşası İçin Karşılıklı
Arsa Tahsisine İlişkin İki Taraflı Antlaşma ve Protokoller .169
VIII. Türkiye’deki Taşınmazlar Üzerinde Uluslararası
Kuruluşlara Tanınan Haklar .170
A. İç Hukukta Uluslararası Kuruluşların Taşınmaz Edinimine
İlişkin Düzenlemenin Yokluğu.170
B. Uluslararası Kuruluşların Kurucu Antlaşmalarında Yer
Alan Hükümler172
XVI
Altıncı Bölüm
TÜRKİYE’DE YABANCI SERMAYE YATIRIMLARI
I. Türkiye’de Yabancı Sermaye Yatırımlarının Hukukî Dayanakları 179
II. Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunu . 179
A. Kanunun Amacı ve Kapsamı . 180
B. Yabancı Yatırımcı180
C. Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımı Sayılan Değerler 181
D. Doğrudan Yabancı Sermaye Yatırımlarına İlişkin Esaslar 182
E. Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanunun Getirdiği Yenilikler . 182
III. Doğrudan Yabancı Yatırımlar Kanununa İlişkin Yönetmelikler 187
IV. Milletlerarası Antlaşmalar . 187
A. Yatırımların Teşviki ve Korunmasına İlişkin İki Taraflı
Antlaşmalar 187
B. Yabancı Yatırımların Güvence Altına Alınmasını Sağlayan Çok
Taraflı Antlaşmalar .188
1. Devletler ve Diğer Devletlerin Vatandaşları Arasındaki Yatırım
Uyuşmazlıklarının Çözümlenmesi Hakkında Konvansiyon . 188
2. Çok Taraflı Yatırım Garanti Kuruluşu Antlaşması.189
V. Yatırım Ortamının İyileştirilmesine ve Avrupa Birliği
Müktesebatına Uyum İçin Yapılan Düzenlemeler 190
YARARLANILAN KAYNAKLAR 193